Cursa en l'univers

Sputnik 1 (copia)

Neil Armstrong sin la glina ils 20 da fanadur 1969

Sco Cursa en l’univers vegn designà il svilup tecnic en la navigaziun spaziala ch’ils Stadis Unids e l’Uniun sovietica han inscenà en ils onns 1950 e 1960 a moda cumpetitiva.

Durant la Guerra fraida èn ils cuntrasts politics ed ideologics tranter ils dus sistems concurrents tranter auter sa manifestads en furma d’ina concurrenza d’armament. En il decurs da quella han ils dus blocs er scuvert in nov lieu d’acziun: l’univers. Per la cursa ch’è sa sviluppada per conquistar quest nov spazi han ils meds da massa contemporans creà il term Space Race.

Cumenzà aveva questa concurrenza – da quel temp anc senza grond eco en la publicitad – cun l’annunzia dal president dals Stadis Unids Eisenhower da vulair sajettar en l’univers in satellit en sgol orbital. A quai è suandada la medema decleraziun d’intenziun da vart da l’Uniun sovietica. Ida a fin è la cursa en l’univers – en il senn d’ina concurrenza segnada d’aspects ideologics e propagandistics – cun la fin da la Guerra fraida. Per part vegn la noziun però er applitgada da las medias sin auters svilups en l’astronautica ch’èn situads en auters spazis da temp (p.ex. cursa sin il Mars).

Motivs

A moda simplifitgada sa laschan numnar dus motivs principals ch’han mess ad ir la cursa en l’univers:

• Motivs da propaganda: Omaduas partidas vulevan demonstrar l’atgna superiuritad tecnica per cumprovar la predominanza da l’agen sistem politic e social.
• Motivs militars: Durant la Segunda Guerra mundiala aveva gia la racheta dal tip Agregat 4 cumprovà si’effizienza. Ord vista da l’economia da guerra era ella bain stada in’investiziun fallada, damai ch’ella era nunprecisa e sia producziun fitg chara. Grazia a sia gronda sveltezza n’eri però betg pussaivel per l’adversari da la tschiffar. Cun Sputnik han ils Soviets cumprovà ch’igl era pussaivel da spedir in object da l’atgna retroterra sur il territori da l’inimi, e quai en tut il mund. Da vulair tschiffar nà da la terra rachetas intercontinentalas durant il sgol è restà fin oz illusoric. Perquai èn ils programs da la navigaziun spaziala stads colliads da l’entschatta ennà cun ils aspects militars da la Guerra fraida.

Premissas

Wernher von Braun (1964)

Tant en l’ost sco er en il vest han ins profità d’experts da rachetas ch’avevan lavurà a Peenemünde vi dal program da rachetas militaras dal Reich tudestg. Cun la fin da la guerra èn quests spezialists, las rachetas e la documentaziun vegnids – quasi sco butin da guerra – en ils mauns dals Alliads. En rom da l’operaziun Overcast e da programs successurs èn Wernher von Braun – l’organisatur principal dal program lunar dals Stadis Unids en ils onns 1960 – ed intgins da ses collavuraturs sco Hans Fichtner, Walter Häussermann ed Oscar Holderer vegnids manads en l’America. A medem temp è l’Uniun sovietica sa stentada da far il medem. Dad omaduas varts ha la racheta Agregat 4 furmà la basa per sviluppar vinavant rachetas ch’eran ablas da transportar ina chargia utilisabla en l’univers.

Wernher von Braun è sa mussà sco bun strateg da marketing per la tecnica da racheta. Il mars 1955 han ins emess l’emprima giada il film curt ‹Man in Space› ch’era vegnì producì cun Walt Disney. En quel explitgescha von Braun tranter auter la funcziun generala da rachetas e tge forzas ch’ils astronauts stoppian esser abels da supportar. Cun 42 milliuns aspectaturs vala quest film fin oz sco ina da las emissiuns televisivas cun il pli grond success en l’istorgia da la televisiun americana.

Cumbain che la publicitad mundiala supponiva gia dapi in temp che las duas superpussanza sa chattian en ina concurrenza per cuntanscher l’univers, ha pir il pled da Kennedy dals 25 da matg 1961 confermà quai uffizialmain.

Ils emprims onns ha l’Uniun sovietica dominà l’univers; pli tard èsi reussì als Stadis Unids da tegnair pitg en dumondas tecnologicas. Cun l’atterrament equipà sin la glina duevi schizunt reussir als Stadis Unids da gudagnar questa concurrenza en la recepziun da la populaziun. La cursa en l’univers sa lascha interpretar sco ultim project grond utopic da la moderna istorica che resplenda la cretta en la scienza e l’optimissem areguard il progress.

Decurs ed aspects centrals

Sputnik 1 ed il ‹Schoc da Sputnik›

La ‹cursa› da las superpussanzas en direcziun univers ha cumenzà la stad 1955. Il president american Eisenhower ha annunzià da vulair trametter en rom da l’Onn internaziunal da la geofisica – ch’era projectà per il 1957/58 – in pitschen satellit en l’univers che dueva, sco ch’el ha ditg, circumdar la terra per motivs scientifics. Paucs dis pli tard ha l’Uniun sovietica communitgà da vulair far il medem. En il vest n’han ins però strusch fatg stim da quai: l’Uniun sovietica valeva sco retardada, e quai surtut sin il sectur tecnic.

La finala dueva il satellit sovietic Sputnik 1 esser ils 4 d’october 1957 l’emprim che sa chattava en l’orbit terrester. Quai sco er il fatg che gia dus tests dal project american Vanguard avevan fatg naufragi, ha manà – surtut en la pressa americana – ad in veritabel schoc. Qua han ins discurrì avertamain da l’‹arma ultimativa›, d’ina mancanza u largia da rachetas (missile gap) e d’educaziun (education gap) e schizunt tratg parallelas tar ils eveniments a Pearl Harbor il 1941.

Sco che retschertgas pli novas mussan sa tractavi tar quest schoc plitost d’in fenomen derasà entaifer las elitas americanas, damai che la vasta populaziun saveva anc memia pauc davart la tecnica da satellit. President Eisenhower saveva bain – tras sgols da spiunadi – che ses agen potenzial atomar era anc adina cleramain superiur a quel da l’Uniun sovietica. Ma il squitsch da vart da la pressa e da la scienza ha en tutta cas bastà per alarmar la politica. Uschia èn vegnidas budgetadas milliardas supplementaras per l’armament e la furmaziun. Eisenhower sez ha ditg pli tard che dus terzs da questas investiziuns hajan be servì a quietar la publicitad. Ma facticamain han gist questas investiziuns incità pir da dretg la concurrenza sin il champ da la navigaziun spaziala. Ils Americans han sinaquai mess ad ir ina retscha da novs projects che duevan la finala manar al start dad Explorer 1 sco er a la fundaziun da la DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency) e da la NASA (National Aeronautics and Space Administration).

Ils Russ sezs n’han a l’entschatta betg fatg l’impressiun da vulair trair profit dal success da Sputnik. Da las vehementas reacziuns en il vest èn els stads vaira surstads. Pir sin fundament da questas reacziuns han ils Soviets realisà che la navigaziun spaziala pudess esser colliada cun in dubel niz propagandistic: Per l’ina sa laschava demonstrar la predominanza dal sistem socialistic, per l’autra pudeva Chruschtschow cumprovar ch’el disponiva d’ina racheta purtanta ch’avess er pudì transportar ina bumba atomara en mintga part dal mund.

En il vest han ins be pudì specular davart ils scienziads ch’avevan pussibilità il success da Sputnik. Analog a la situaziun en ils Stadis Unids èn ins l’emprim stads da l’avis ch’ils Soviets hajan deportà inschigners da rachetas da Hitler. Quai n’è però betg stà correct. Tar la persuna-clav da vart sovietica sa tractavi d’in inschigner russ ch’era vegnì relaschà il 1940 or dal gulag da Stalin: Sergei Pawlowitsch Koroljow. L’onn 1945 è el vegnì tramess en il quartier general a Berlin ed ha survegnì l’incumbensa da studegiar il program da rachetas tudestg. Cun plans da construcziun tudestgs e constructurs da rachetas tudestgs è el returnà il 1946 en l’Uniun sovietica, nua ch’el dueva marcar l’astronautica sovietica tant cun sias ideas sco er cun ses stil da manar.

Animals e plantas en l’univers

Laika sin ina marca postala rumena dal 1959

Cun Sputnik 2 ha l’Uniun sovietica manà il november 1957 l’emprima creatira viventa en l’univers: la chogna Laika. Sputnik 5 ha manà ils 19 d’avust 1960 dus chauns en l’univers: Strelka e Belka. Ulteriurs passagiers èn stads 40 mieurs, 2 ratas e plantas. Suenter avair circumdà 18 giadas la terra en in’autezza da bundant 300 kilometers èn omadus chauns sa tschentads segiramain sin terra. Quai è stà l’emprima giada ch’ins ha applitgà cun success la tecnica da l’atterrament lom, il qual ha muntà in progress decisiv: Uschia avev’ins cumprovà che creatiras possian surviver en l’orbit e che quellas sajan ablas da supportar fisicamain la reentrada en l’atmosfera da la terra.

‹Utilisaziun paschaivla› u ‹lieu central da l’armament›?

In mais pli tard, en in pled davart l’astronautica ch’el ha tegnì davant las Naziuns unidas, ha president Eisenhower sez pledentà la dumonda centrala che sa tschentava da quel temp: «Il fatg che quest nov mund s’avra a nus maina ad ina dumonda da muntada vitala: Vegn l’univers scuvert per intents paschaivels e per l’avantatg da l’entira umanitad? U daventa l’univers in ulteriur champ da la concurrenza d’armament, in lieu d’ina rivalitad privlusa e senza niz? D’eleger tranter questas duas pussaivladads è ina dumonda urgenta. Ed i tutga a nus d’eleger.»

Navigaziun spaziala e propaganda

Damai ch’ils programs da navigaziun spaziala èn stads durant la Guerra fraida sut l’ensaina da la propaganda ideologica, èn s’etablids mintgamai agens terms per ils eronauts, numnadamain ‹cosmonaut› (Uniun sovietica) ed ‹astronaut› (Occident). Per tema da perder prestige en rom da questa battaglia da propaganda, è gia vegnì engianà en connex cun l’emprima creatira che l’uman ha tramess en l’univers. Facticamain era la chogna Laika gia morta suenter tschintg fin set uras perquai che l’isolaziun cunter la chalur era defecta. Envers la publicitad è quai vegnì taschentà.

Explosiuns nuclearas sin la glina?

Vers la fin dals onns 1950 han ils Stadis Unids sviluppà in plan secret da far explodir ina bumba nucleara sin la glina. La finamira era da pudair demonstrar tras ina tala detunaziun ch’ils Stadis Unids sajan en l’univers tecnicamain e militarmain superiurs a l’Uniun sovietica ed al rest dal mund. Questa demonstraziun da pussanza che fiss stada visibla per tuts avess er pudì gidar ad auzar la morala da l’atgna populaziun suenter il ‹schoc da Sputnik›. La finala n’è il project betg vegnì realisà, e quai surtut perquai ch’ils responsabels èn stads da l’avis che l’effect propagandistic saja bundant pli grond sch’i reusseschia als Americans da far atterrar l’emprim uman sin la glina. Sco ch’igl è vegnì enconuschent pir il 1999, ha er l’Uniun sovietica ponderà il 1958 da lantschar in project cumparegliabel.

Da la cursa en l’univers a la cursa sin la glina

Gagarin sin visita en Svezia (1964)

Ils 12 d’avrigl 1961 è il Soviet Juri Alexejewitsch Gagarin stà l’emprim uman en l’univers. Quai ha tutga il president american John F. Kennedy sin il viv. Elegì pir avant curt era el gia sa blamà politicamain cun l’emprova invana d’invader la Cuba. Ils 20 d’avrigl 1961 ha el tramess a ses vice Lyndon B. Johnson la suandanta notizia: «Avain nus ina schanza da batter ils Soviets cun endrizzar in labor en l’univers ubain cun in sgol enturn la glina ubain cun ina racheta abla da sa tschentar sin la glina che porta in uman envi ed enavos?»

Johnson, che manava a medem temp il National Aeronautics and Space Council ha respundì questas dumondas a moda positiva. Sinaquai ha il president annunzià ils 25 da matg publicamain – en rom d’ina seduta extraordinaria dal Congress – da vulair laschar sa tschentar Americans sin la glina, e quai anc avant la fin dal decenni.

Il medem onn ha Kennedy prognostitgà plain optimissem en connex cun il sboz dal program dad Apollo: «Nagin project da l’astronautica vegn a far dapli impressiun sin l’entira umanitad ed ad esser pli impurtant per conquistar a lunga vista l’univers.»

Ch’il president american ha reagì a moda offensiva sin ils success sovietics en l’univers, han las medias per gronda part considerà sco reacziun adequata. Cuntrari ad autras gasettas ch’han reagì a moda euforica ha per exempel ‹The Washington Star› però er fatg valair che quai muntia en mintga cas «il suaditsch, la lavur e las larmas d’ina guerra da grondezza mesauna» e che l’incumbensa saja da pli gronda cumplexitad ch’a ses temp il Project da Manhattan (en rom dal qual era vegnida sviluppada a partir dal 1942 la bumba atomara).

En ina sesida cun ils manaders da la NASA e dal Bureau of the Budget be duas emnas pli tard ha Kennedy valità il program da navigaziun spaziala senza grondas emoziuns sco instrument puramain politic. «L’Uniun sovietica ha lantschà quai sco in test dals sistems. Quai è il motiv pertge che nus faschain quai.» Sin la dumonda sch’el saja pront d’er sustegnair projects eronautics suenter Apollo ha el respundì: «Nus na duessan betg sbursar en questa moda daners, pertge che jau na sun betg interessà vi da l’univers.»

Medias ed eroisaziun

Per che questa concurrenza vegnia insumma percepida en la publicitad, han las medias giugà ina rolla centrala d’intermediaziun. Mintga missiun sovietica u americana ha manà ad in veritabel hype en las medias. E las medias n’èn betg sa restrenschidas a commentar ils eveniments a moda passiva, mabain han bainspert stilisà ils astronauts u cosmonauts sco novs «eroxs da la Guerra fraida». Damai ch’igl era difficil da prevesair tut las chargias organicas, a las qualas ils astronauts vegnian ad esser exposts, han ins dà tar l’elecziun dals candidats grond pais sin la fitness corporala. Ils programs da trenament e sgols da test dals candidats èn vegnids accumpagnads en las medias en grossas letras. Surtut ils emprims astronauts vegnivan resguardads en la publicitad sco l’elita tranter ils pilots da jet. Els valevan sco individualists smarts, munids cun in curaschi nunballuccant e cun ina constituziun fisica surnatirala, pia quasi sco supereroxs. A medem temp faschev’ins però en l’inscenaziun il spagat tar il bab da famiglia genuin e senza macla. Facticamain sa tractavi però tar praticamain tut las activitads dals astronauts da lavur da team. En pli dat en egl ch’ils svilups tecnics en l’univers èn da l’entschatta ennà vegnids intermediads en las medias en la lingua da las reportaschas da sport ed inscenads quasi sco ina cumpetiziun sportiva. Malgrà quai eri evident che las innovaziuns en la tecnologia da rachetas laschavan crescher a medem temp las pussaivladads militaras. Tuttina sco ch’igl era uss pussaivel da sajettar precisamain rachetas en l’orbit, eri er pussaivel da cuntanscher cun quellas las regiuns las pli allontanadas da la terra.

Il cult d’eroxs cuntinuescha fin oz: Il president american Barack Obama ha onurà l’emprim uman sin la glina, il qual è mort durant ses temp d’uffizi, sco «in dals pli gronds eroxs americans – betg be da noss temp, mabain per adina».

Er l’Uniun sovietica ha inscenà ses eroxs en medema moda. L’onn 1959 aveva l’Uniun sovietica cumenzà en in process da selecziun secret a tschertgar tranter traimilli pilots da cumbat suenter cosmonauts adattads. Il mars 1960 ha cumenzà la furmaziun dals 12 candidads elegids – e quai senza che quels savevan tge ch’era propi previs cun els. Dad omaduas varts han ils politichers mess ils scienziads sut in enorm squitsch da temp. Quai ha per part bunamain manà a catastrofas – tranter auter tar il famus sgol da Gagarin – ed ha pretendì bleras unfrendas. Il publicist scientific ed anteriur collavuratur da la NASA Harro Zimmer ha scrit en retrospectiva: «Sch’ins dat in sguard sin la bilantscha dals emprims onns, constateschan ins che la relaziun tranter starts reussids e betg reussids era extraordinariamain disfavuraivla. En l’Uniun sovietica èn per exempel explodidas dapli rachetas sin la rampa u durant l’emprima fasa da sgol che quai ch’igl èn vegnidas tramessas chargias en l’orbit.»

Diesch mais suenter Gagarin han ils Stadis Unids tramess cun John Glenn per l’emprima giada in astronaut en l’univers. In ulteriur success è reussì als Soviets il zercladur 1963, cura che Tereschkowa è stada l’emprima cosmonauta en l’univers ed ha ultra da quai passentà trais dis en l’orbit. Suenter ses return è ella daventada en l’entir bloc da l’ost in simbol per l’egualitad dals dretgs tranter um e dunna en il socialissem. Ma cun quai aveva Tereschkowa fatg ses duair propagandistic: fin il 1980 èn puspè be umens sgulads per l’Uniun sovietica en l’univers.

Ils programs da navigaziun spaziala sco spectacul sportiv

Kennedy annunzia ses program da navigaziun spaziala (1962)

La politica e las medias han glorifitgà durant ils onns 1960 il cumbat per la superiuritad en il cosmos stgaffind in’atmosfera da spectacul u d’occurrenza da sport. Betg per casualitad vegn gia discurrì da quel temp en las medias d’ina «olimpiada spaziala». Quai ha bain promovì enormamain l’interess en la publicitad, ma ha a medem temp bagatellisà ch’i sa tractava er – e surtut – d’ina concurrenza d’armament.

Ch’i vegn fatg diever d’ina dicziun idealisanta che zuppenta tscherts aspects è in fenomen usità entaifer la politica. Quai sa mussa er en la moda e maniera co ch’ils Stadis Unids han adattà il num da la ‹concurrenza›: Suenter che l’Uniun sovietica aveva transportà cun Juri Gagarin l’emprim uman en l’univers, era la ‹Cursa en l’univers› atgnamain terminada, e quai a favur da l’adversari politic. Sinaquai è vegnida proclamada la ‹Cursa sin la glina› (Moon Race), la quala ils Americans han ‹gudagnà›.

Pervi da sia simbolica extraordinaria ha il cumbat autamain tecnisà ch’è vegnì manà per cuntanscher emprims success en l’univers e silsuenter per ‹conquistar› la glina bain furmà la pli impurtanta ‹guerra da substituziun› dal temp da la Guerra fraida. Las fotografias ed ils films che mussan co che Armstrong metta pe sin la glina e co che la glina vegn prendida en possess simbolicamain cun la bandiera americana èn daventads iconas medialas dal 20avel tschientaner.

La rolla da l’inscenaziun mediala

Per tuttina anc pudair gudagnar cun agid da las medias il Space Race ch’els avevan gia pers, han ils Stadis Unids inscenà minuziusamain il Moon Race ch’è suandà. Che la sonda spaziala sovietica Lunik 2 è stada il 1959 l’emprim object stgaffì da l’uman sin la glina n’è oz strusch pli enconuschent. Ed er da quel temp era l’eco en las medias stà bundant pli pitschen che diesch onns pli tard cura ch’ils Americans èn sa tschentads sco emprims umans sin la glina.

L’istoriograf Frank Bösch mussa ch’i dat en las medias eveniments nunspetgads ed eveniments inscenads. Tar ils emprims umans sin la glina il 1969 sa tracti d’in eveniment autamain inscenà. Gia avant il sgol aveva la NASA munì ils schurnalists cun vastas infurmaziuns davart il decurs da quella; uschia era baininqual artitgel gia preparà a fin avant l’atterrament sez.

Bösch accentuescha che medias n’intermedieschan betg be infurmaziuns, mabain ch’ellas transportan a medem temp ina proposta co interpretar quellas. Savens vegnan ils eveniments inserids en in context ch’è gia enconuschent, vegnan tratgas parallelas tar auters eveniments u vegn sa referì ad ideas ed imaginaziuns etablidas dals lecturs. Quai dat a lur reportaschas in senn specific. La proposta co leger ils eveniments che las medias americanas han preschentà a lur public è sa referida a l’uschenumnada Frontierstory: Tar quella sa tracti dal raquint romantisant co ch’ils emprims piuniers han conquistà il vest selvadi, pia – sco ch’accentuescha Bösch – «dal mitus american per propi, il qual è francà fitg ferm en la schientscha collectiva americana».

‹Frontierism›

Dal maletg da vulair conquistar nov spazi n’han però betg be las medias fatg diever. En il cumbat electoral l’onn 1960 ha Kennedy annunzià il program da la regenza da la New Frontier: En il center da sia presidenza vegnian a star speranzas e siemis che sajan restads nunaccumplids fin qua: la dumonda da guerra e pasch, il problem betg schlià d’ignoranza e pregiudizis sco er la discrepanza tranter povradad ed abundanza. Ultra da quai duajan ils Stadis Unids, sco la naziun dal mund che saja tecnologicamain sviluppada il pli fitg, prender si en vista a la Guerra fraida ed il schoc da Sputnik il cumbat per la predominanza en l’univers. Perquai annunzia el da vulair prender en mira l’emprim atterrament sin la glina equipà.

Il Frontierism deriva da la tesa ch’i sa tractia tar ils Americans d’ina Frontier Society, sco che l’ha sviluppà l’istoriograf american Frederick Jackson Turner en sias impurtantas publicaziuns dal 1893 e 1932. Turner discurra d’in American Exceptionalism che furmia il resultat d’ina interacziun cuntinuanta tranter la civilisaziun e la cuntrada selvadia a la Frontier americana (en il senn da cunfin dal pajais/territori da cunfin). Quest cumbat cuntinuant cun ina natira ostila haja stgaffì als Stadis Unids entaifer l’istorgia da l’umanitad ina posiziun ordaifer las reglas e leschas usitadas. Quest concept è oz contestà u almain da resguardar sco problematic; en il 20avel tschientaner ha el però influenzà ditg l’istoriografia americana. Il concept d’in territori da cunfin tranter civilisaziun e cuntrada selvadia è vegnì popularisà en la science fiction, nua ch’il cunfin tranter regiuns abitadas e nunabitadas en l’univers vegn represchentà sco nova Frontier.

L’emprim uman sin la glina

Partenza dad Apollo 11

Il sgol dad Apollo 11 ha funcziunà tecnicamain senza incaps. La muntada da questa missiun dad Apollo en l’istoriografia ha Armstrong sez suttastritgà cura ch’el ha mess ses pe sanester sin la glina: «That’s one small step for (a) man, one giant leap for mankind.» («Quai è in pitschen pass per in uman, in grond sigl per l’umanitad.»)

Betg il davos grazia a la televisiun ha l’eveniment chattà ina derasaziun globala e furmà in spectacul da medias sco quai ch’i n’aveva anc mai dà. Radund 500 milliuns umans – in sisavel da l’entira populaziun mundiala da quel temp – han persequità ils emprims pass d’in uman sin la glina live a la televisiun. Uschia ha l’atterament equipà sin la glina furma l’emprim ed a medem temp il pli grond eveniment medial en l’istorgia da l’umanitad. Ils emetturs ed apparats da televisiun – per ina buna part gia en colur – han furmà ina premissa persuenter; da l’autra vart ha quest hype be anc accelerà l’ulteriura derasaziun da la televisiun sco nov med da massa.

Cursa sin il Mars

Pli tard è la navigaziun spaziala equipada vegnida crititgada en la publicitad adina pli fitg, e quai pervi dals immens custs che manchian uschia sin auters secturs. Ina tscherta cuntinuitad areguard la terminologia sportiva sa fa en tutta cas valair areguard la Cursa sin il Mars. Er suenter la fin da la Guerra fraida resta la scuverta e conquista da l’univers pia in politicum. Tuttina èsi er imaginabel ch’ils proxims pass vegnan fatgs da pitschens consorzis che na ston betg exnum consister da regenzas, mabain d’interpresas privatas.

Cronologia

• October 1957: Cun Sputnik 1 transporta l’Uniun sovietica l’emprim satellit artifizial en l’univers. Tar quel sa tractavi d’ina culla serrada cun in emettur da radio, il qual pudeva er vegnir recepì en ils Stadis Unids. La surpraisa en l’Occident e surtut en ils Stadis Unids è stada talmain gronda ch’ins ha discurrì da qua davent dal Schoc da Sputnik.
• November 1957: L’Uniun sovietica maina l’emprima creatira viventa en l’univers: la chogna Laika. In return n’era betg previs. Laika mora paucas uras suenter il start, probablamain pervi da surstgaudada e stress.
• Il favrer 1958 reusseschi als Stadis Unids da trametter in emprim satellit en l’univers: Explorer 1. Cuntrari a Sputnik era quel gia abel da far emprimas retschertgas scientificas.
• Settember 1959: Lunik 2 è stà ina sonda spaziala sovietica e l’emprima sonda lunara ch’ins ha laschà atterrar intenziunadamain sin la glina. Lunik 2 furma uschia l’emprim object artifizial sin la glina che deriva dals umans.
• Ils 12 d’avrigl 1961 reusseschi a l’uffizier d’aviaziun sovietic Juri Gagarin a bord da la nav spaziala Wostok 1 da penetrar sco emprim uman en l’univers e dad ir ina giada enturn la terra. Be paucas emnas pli tard suonda l’emprim American: Alan Shepard. En quest ultim cas hai però sa tractà d’in sgol ballistic e suborbital. Il president american Kennedy annunzia ils 25 da matg 1961 ch’ils Stadis Unids vegnian anc a trametter avant la fin da la decada in um sin la glina e puspè enavos.
• Il 1962 reusseschi a John Glenn sco emprim astronaut american d’ir cun sia nav spaziala Mercury pliras giadas enturn la terra. El resta tut en tut durant tschintg uras en l’univers.
• Il 1963 è Walentina Tereschkowa l’emprima dunna en l’univers (en rom dal sgol Wostok 6). A partir dals 16 da zercladur va ella en 70,8 uras 48 giadas enturn la Terra. Per questa prestaziun vegn ella onurada sco ‹eroxa da l’Uniun sovietica›.
• Ils 12 d’october 1964 parta cun Woschod 1 l’emprima giada ina nav spaziala cun in’equipa da pliras persunas. A medem temp èn il constructur Konstantin Feoktistow ed il medi Boris Jegorow ils emprims civilists en l’univers.
• Il 1965 sa trategna il cosmonaut sovietic Alexei Leonow, segirà be cun ina suga, durant 12 minutas ordaifer la nav spaziala. Trais mais pli tard banduna Edward White sia nav spaziala Gemini per 20 minutas.
• Il 1966 reussescha a l’Uniun sovietica l’emprim atterrament lom sin la glina (cun la sonda Luna 9). Paucas emnas pli tard atterreschan er ils Americans lur sonda Surveyor 1 sin la glina.
• Il 1967 datti in incap dramatic entaifer il program lunar dals Stadis Unids: Ils trais astronauts White, Chaffee e Grissom moran a bord da la capsla da commando Apollo 1 cura che quella piglia fieu tar in test per terra. Curt temp suenter ha er l’Uniun sovietica da deplorar l’emprima unfrenda en la cursa per l’univers: il cosmonaut Wladimir Komarow mora cura che la capsla d’atterrament croda suenter esser reentrada en l’atmosfera cun ca. 150 km/h per terra, damai ch’il paracrudada aveva disditg.
• Ils 24 da december 1968 sgolan cun Apollo 8 l’emprima giada umans enturn la glina.
• Ils 21 da fanadur 1969 sa tschenta l’American Neil Armstrong sco emprim uman sin la glina – avant ils egls da bundant ina mesa milliarda umans che persequiteschan l’eveniment live a la televisiun. Intgin temp pli tard ha l’Uniun sovietica smess l’agen program lunar che vegniva persequità en tutta secretezza.

Ord vista da la percepziun mediala è la Cursa en l’univers ida a fin qua. E quai cumbain che ulteriurs impurtants pass sco las emprimas staziuns spazialas (Saljut) e la perscrutaziun d’auters planets han dà er durant ils proxims decennis novs impuls a la navigaziun spaziala.

Litteratura

• Norman Mailer: Of a Fire on the Moon. Little Brown, Boston 1970.
• Alexej Leonow/David Scott: Zwei Mann im Mond. Econ, 2004, ISBN 978-3-430-15975-3.
• Paul-Henri Campbell: Space Race. fhl-Verlag. Lipsia 2012.
• Ulli Kulke: Weltraumstürmer. Wernher von Braun und der Wettlauf zum Mond. Quadriga, Berlin 2012.

Colliaziuns

 Commons: Istorgia da la navigaziun spaziala – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Der Wettlauf zum Mond (Telepolis)
• Der neue Wettlauf zum Mond (astronews.com)