Dardin

Dardin

Dardin è ina fracziun da la vischnanca da Breil, situada amez la spunda tranter Breil-vitg e Danis/Tavanasa.

Fatgs or da l’istorgia

Las perditgas da colonisaziun las pli veglias furman las scaluttas preistoricas (probablamain dal temp da bronz) che sa chattan sin il Grep Patnasa sut il vitg. Il num dal vitg vegn menziunà per l’emprima giada en il Testament da l’uvestg Tello l’onn 765 s.C. cun la furma ‹Ardunae› (in num da derivanza celtica ‹Are Dunon› = sper la tur). En ils documents istorics cumpara il num adina puspè en la furma ‹Arduna› ni ‹Ardin› e quai fin la mesadad dal 19avel tschientaner. Da lura davent vegn la furma ‹Dardin› adina pli usuala. La plaiv da Dardin è sa distatgada da la plaiv-mamma da Breil l’onn 1664.

Temp preschent

Il vitg dumbra oz radund 170 abitants. La populaziun da Dardin lavura per gronda part en ils secturs dal mastergn, dals servetschs e da l’agricultura. A Dardin existan las suandantas uniuns: uniun da giuventetgna; uniun da dunnas e mammas; chor maschadà e chor-baselgia. En pli s’engascha l’uniun Arduna per la perscrutaziun istorica e per la promoziun linguistica e culturala. Dapi radund 20 onns n’ha Dardin nagin’atgna scola pli.

Ils aclauns

Dardin n’è betg in vitg cumpact, mabain in conglomerat da differents aclauns che furman en lur totalitad il vitg da Dardin:

Dadens Baselgia
Capeder	Aclaun che giascha en direcziun vest sper la via da communicaziun Breil-Schlans. Il bajetg il pli marcant è la chaplutta da Nossadunna da las Dolurs. Ensemen cun Gliz e Patnasa furma Capeder la part Dadens Baselgia.
Gliz	Medemamain situà en direcziun vest sper la via da communicaziun Breil-Schlans, gist sper Capeder.
Patnasa	Aclaun en il sid dal vitg. El sa cumpona d’ina suletta chasa. A Patnasa sa chatta la collina cun las scaluttas preistoricas.
Tranter Dadens Baselgia e Dado Baselgia
Caprè	Aclaun situà en direcziun vest sper la via da communicaziun Breil-Schlans. Caprè sa cumpona da la baselgia S. Bistgaun, da la chasa-pravenda e da la chasa da scola e furma en in tschert senn il center dal conglomerat d’aclauns da Dardin. En il medem mument marchescha Caprè il cunfin tranter Dadens- e Dado Baselgia.
Dado Baselgia
Capaul	Aclaun en direcziun ost en vischinanza da Caprè che furma ensemen cun Casu e Casut la part Dado Baselgia.
Casu	Ulteriur aclaun da Dardin situà en direcziun ost.
Casut	Terminescha il conglomerat dals differents aclauns en direcziun ost.

Ils anteriurs aclauns

Interessant è ch’i deva sper ils aclauns existents anc ulteriuras fracziuns dal vitg. Sper Pugaus eran quai:

• Casievi: anteriur aclaun situà en vischinanza da Pugaus e bandunà durant il 18avel tschientaner.
• Cantanaus/Cadonaus: anteriur aclaun che sa chattava pli baud sut il vitg actual.
• Plaunca: anteriur aclaun ch’era situà tranter Capeder e Schlans. Las restanzas da la davosa chasa da questa fracziun èn anc vesaivlas.
• Strada: anteriur aclaun sur il vitg actual en vischinanza da Casievi e Pugaus.

Pugaus, en documents pli vegls per regla numnà Arpagaus, è in anteriur vitg sin l’intschess dal vitg da Dardin. En il temp medieval fin a la fin dal 18avel tschientaner sa chattava Pugaus en vischinanza directa da la via da communicaziun sursilvana che passava da Glion sur Rueun, Vuorz, Breil a Schlans e vinavant vers Mustér ed il Pass Lucmagn ch’era in pass fitg frequentà. Da quel temp furmava quest aclaun la part principala dal vitg da Dardin. Perquai disponiva Pugaus sco emprim dals aclauns d’in agen sanctuari, numnadamain da la chaplutta da Sontgaclau che sa chatta anc oz en la vischinanza da l’anteriur vitg.

Documentadas èn era duas undas da pestilenza che han decimà la populaziun da Pugaus en l’emprima mesadad dal 17avel tschientaner. La tradiziun populara pretenda che la pestilenza haja manà a l’abandun dal vitg enturn l’onn 1800. Oz èn ins plitost da l’avis che la construcziun da la via da communicaziun en il fund da la val tranter Rueun e Trun haja isolà la culegna, cunquai ch’il traffic da persunas e rauba na passava betg pli sper il vitg. Uschia vegnan ils davos abitants ad avair bandunà il vitg per sa domiciliar en ils aclauns pli bass, situads en la vischinanza da la baselgia parochiala S. Bistgaun ch’è vegnida construida vers la fin dal 17avel tschientaner a Caprè.

Chaplutta da Sontgaclau a Pugaus

Il portic da lain caracteristic

La chaplutta da Sontgaclau a Pugaus è ina chaplutta en stil baroc, erigida l’onn 1708 sin ils fundaments d’ina chaplutta medievala. La tradiziun locala raquinta che la statua da lain da S. Clau saja vegnida chattada en in er en la vischinanza da la chaplutta actuala; quest fatg haja animà ils abitants d’eriger in suttetg commensurà per la statuetta legendara. Las picturas a l’intern, realisadas da l’artist indigen Gion Giachen Rieg (1678 enfin ca. 1731), dateschan dal 1710. La pictura, ma probablamain era la construcziun da la chaplutta, èn vegnidas finanziadas d’in Benedetg Vinzens da Dardin.

Il portic da lain avant la chaplutta che renda al bajetg sia caracteristica extraordinaria, è vegnì construì pir enturn il 1800, pia circa dal temp ch’il vitg da Pugaus è vegnì bandunà da ses davos abitants. L’altar extern che sa chatta entaifer il portic lascha supponer che la chaplutta da S. Clau a Pugaus vegniva duvrada stediamain era suenter l’abandun dal vitg. Probablamain serviva ella sco staziun per pelegrins che sa rendevan en direcziun da Trun e Mustér. Els sa servivan da l’anteriura via da colliaziun principala atras la Surselva che na passava betg en il fund da la val, mabain be paucs tschient meters sut il vitg. L’onn 2000 è la chaplutta vegnida restaurada cun agid da la Confederaziun e dal Chantun.

Lieus spezials

Inscripziun al Grep Patnasa cun sias scaluttas preistoricas

• Grep Patnasa cun sias scaluttas preistoricas e la tavla commemorativa deditgada a ses perscrutader Cristianus Caminada.
• Aua benedida: tenor la legenda duai in missiunari (ev. S. Sigisbert tar si’arrivada en Surselva) avair pers l’orientaziun ed avair benedì il dutg en la Val Cuschina. Dapi lura cula aua benedida en il dutg.
• Pe da Sontgaclau: impronta d’in pe en in crap tranter Casievi e Pugaus sper l’anteriura via da communicaziun Via da Strada.
• Grep da Plaids: grip marcant da colur melnenta (corniola) situà en la spunda a nordvest da Dardin; bellezza punct da survista.
• Plaun da Plaids: davos il Grip da Plaids sa chatta ina pitschna planira che vegn cunfinada dad in’auta palì.
• La chasa Mulin en la Val Cuschina: en quel lieu sa chattavan ina giada dus mulins.
• La cuntrada cultivada da Dardin cun sias terrassas e saivs vivas è vegnida distinguida dal WWF sco regiun da smaragd.

Litteratura

• Meglieraziun generala Dardin/Capeder 1992–2008. Rapport final. (Ed.: Vischnaunca da Breil/Brigels), 2008.
• Augustin Cahannes: La pleiv da Dardin 1664–1964. Notizias historicas. Mustér 1964.

Colliaziuns

• Dardin en il Lexicon istoric retic