Guglielm Tell

Ord Wikipedia
Questa pagina è scritta en puter.
Monumaint da Guglielm Tell ad Altdorf

Guglielm Tell füt ün eroe legendari svizzer, vivieu traunter la fin dal 13. e'l 14. tschientiner. Eir scha nu so que, sch'el es vivieu realmaing, è'l considero scu l'eroe naziunel svizzer da nom e da pom.

La legenda[modifitgar | modifitgar il code]

Naschieu tenor tradiziun a Bürglen, i'l Chantun Uri, inua ch'el eir abitaiva, eira Guglielm Tell ün chatscheder abel ad utiliser il balaister. Als 18 november 1307 get el ad Altdorf, chapitela dal Chantun. In passand tres la plazza da la vschinauncha, nu saludet el il chapè imperiel, cha'l chastlaun Gessler (funcziunari dals Habsburgs) vaiva fat plazzer süsom ün pêl in mez a la plazza svessa. Chi chi nu'l saludaiva, ris-chaiva la confiscaziun da faculted u eir la mort. Siand cha Guglielmo Tell l'ignoret, gnit el arresto.

Il di zieva gnit el purto in plazza per güstificher sieu cumportamaint; Gessler el propuonet cha, sch'el nu vuless murir, stuvess culpir ün pom sül cho da sieu figl cun üna frizza. Tell reuschit in que, ma ün scuvrit, ch'el vaiva ün'otra frizza aint sieu vstieu: cur cha Gessler dumandet, perche cha vess quella frizza, respondet el, ch'eira per Gessler svess, scha la prouva nu füss reuschida. Alura fut el darchö arresto e purto sün üna barca, per esser transpurto a la praschun da Küssnacht.

Düraunt la navigaziun sül Lej dals Quatter Chantuns füt que ün grand orizi: Tell, eir bun timunier, gnit libero per salver tuots; ma, rivo a la riva dal lej traunter Altdorf e Brunnen, el saglit our da la barca e l'alluntanet cunt un grand cuolp da pè.

Zieva trais dis rivet Tell a Küssnacht per attender Gessler ed as met davous ün bös-ch; apaina gnit el our da la barca, sajettet Tell üna frizza cun sieu balester e mordaget il chastlaun.

Tenor tradiziun als 1. schner 1308 cumanzet la liberaziun dals prüms Chantuns svizzer confederos. Pelvaira gnit il pievel a cugnuschentscha da las acziuns da Guglielm Tell e cumanzet ad assedier ils chastels ed a spedir davent ils chastlauns da lur territori.

Tell vess piglio part eir a la battaglia da Morgarten, düraunt la quêla ils Confederos (Uri, Sviz e Silvania) guadagnent cunter ils Habsburgs dal 1315.

Guglielm Tell murit dal 1357 in salvand ün iffaunt, chi eira crudo aint l'ovel Schächen düraunt ün orizi.

Litteratura e teater[modifitgar | modifitgar il code]

Il scriptur e poeta tudas-ch Friedrich Schiller füt il prüm a fer dvanter famusa in tuot il muond la legenda da Guglielm Tell, in scrivand ün drama dal 1804.

Da que scrit il cumponist taliaun Gioachino Rossini sia opera Guglielm Tell dal 1829.

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]