Soldanella alpina

Ord Wikipedia
Soldanella alpina
Soldanella alpina
Classificaziun
Urden Ericales
Famiglia Primulaceae
Gener Soldanellas (Soldanella)
Num scientific
Soldanella alpina
(L.)

La soldanella alpina (Soldanella alpina) è ina spezia da planta or dal gener da las soldanellas (Soldanella).

Descripziun[modifitgar | modifitgar il code]

Caracteristicas vegetativas[modifitgar | modifitgar il code]

Illustraziun dal 1806

Tar la soldanella alpina sa tracti d’ina planta semperverda, perenna ed ervusa. Ella cuntanscha in’autezza tranter 5 e 15 centimeters. Igl è avant maun in pitschen rizom bulbus. Ils fegls verds a la basa sa cumponan d’in moni e d’in plat dal fegl. Il plat è d’ina structura simpla, è plitost gross e d’ina consistenza sco tgirom. El cuntanscha in diameter da fin a 3 centimeters ed è radund u en furma da gnirunchel. Ils monis da la feglia e da la flur èn cuverts da giuven cun glondas che dattan ina parita pailusa; pli tard daventan els nivs.

Caracteristicas generativas[modifitgar | modifitgar il code]

Portaflurs da surengiu
Flurs

Il temp da fluriziun tanscha tut tenor il lieu da l’avrigl fin il zercladur. La soldanella alpina ha portaflurs che stattan sidretg e senza fegls; las flurs èn ordinadas en dus u savens er en trais. Las flurs ermafroditas èn pentagonalas e munidas cun in tschertgel enturn la flur dubel. La curuna da la flur è da colur violetta, ha ina lunghezza da 10 fin 15 millimeters ed è sviluppada en furma da dratguir. Cuntrari a la soldanella pitschna è ella entagliada fin amez. Las franzlas a l’ur da la curuna èn pli u main tuttina lungas.

La soldanella alpina sviluppa fritgs en furma da capsla che stattan sidretg. Il dumber da cromosoms da la flur munta a 2n = 40.[1]

Ecologia[modifitgar | modifitgar il code]

Il nectar vegn secretà en la basa da l’ovari; per part è quel zuppentà sut pitschnas squamas. Cura che insects visitan la flur, sa storschan ils monis dals satgets da pollen, uschia ch’il pollen croda sin il dies dals visitaders. Damai ch’il stigma surpassa la curuna da la flur, vegn quel tutga sco emprim dals insects che s’avischinan. L’impollinaziun succeda tras tavauns, tgirallas ed auters insects. Pussaivla è er l’autimpollinaziun.[2]

Ils fritgs en furma da capsla s’avran cura ch’igl è sitg. Fin lura è er il moni dal portaflurs sa prolungà in pau; er il chalesch sa mantegna e serva a tschiffar il vent. Da tut quai resulta che la soldanella alpina derasa ses sem cun il vent. Ils singuls sems han in pais da 0,24 mg ed ina lunghezza da 0,8 mm ed èn sviluppads sco graunins sgulants. La madirezza dal fritg vegn cuntanschida a partir dal fanadur.

Derasaziun[modifitgar | modifitgar il code]

Habitus

Il territori da derasaziun da la soldanella alpina cumpiglia la Muntogna Cantabrica, las Pireneas, il Massiv Central, las Alps, las Apenninas e las Alps Dinaricas.

Il territori da derasaziun principal da la soldanella alpina furman las Alps; en las Alps da chaltschina cumpara ella savens, en las parts da las Alps Centralas cun pauc chaltschina è ella avant maun a moda sparpagliada. Tar la derasaziun da la planta en parts dals Guaud Nair ed en la part centrala e meridiunala dal Giura sa tracti da relicts da las periodas da glazialisaziun dal pleistocen.[3]

La soldanella alpina crescha il meglier sin terrens chaltschinus dal fund da la val fin en autezzas da 3000 meters. Ella cumpara savens en vallettas da naiv, en lieus nua che aua sorta da la spunda e sin tschispets alpins ch’èn daventads palidus; pli darar è ella er preschenta en lieus umids da pastgiras d’erva auta u en enclars umids da guauds da muntogna. En tals lieus pon ins savens observar entiras gruppas da soldanellas alpinas.[4]

Sistematica[modifitgar | modifitgar il code]

Carl von Linné ha sistematisà l’emprima giada la soldanella alpina l’onn 1753 en si’ovra ‹Species Plantarum›. Ella vala sco spezia da referenza dal gener Soldanella. Da la soldanella alpina existan duas sutspezias:

  • Soldanella alpina L. subsp. alpina (sinonims: Soldanella clusii F.W.Schmidt, Soldanella montana Willd. var. clusii (F.W.Schmidt) Thomé): Il territori da derasaziun correspunda pli u main a quel da la spezia.
  • Soldanella alpina subsp. cantabrica A.Kress: Quella è da chasa en la Muntogna Cantabrica spagnola.

Il gener da las soldanellas en general[modifitgar | modifitgar il code]

Per cumparegliar: Portaflurs da la soldanella pitschna

En Svizra tudestga vegn la soldanella alpina numnada ‹Grosses Alpenglöckchen› per la differenziar dal ‹Kleines Alpenglöckchen› (Soldanella pusilla). Quest’ultima ha er num per rumantsch ‹soldanella pitschna›. Entant che la curuna da flurs da la soldanella alpina ha carenas che tanschan fin entamez, è la curuna da la soldanella pitschna be tagliada ca. in quart. Cuntrari a la soldanella alpina evitescha la soldanella pitschna la chaltschina; ella è pia da chattar sin terrens d’arschiglia cun pauca u nagina chaltschina e cun fitg pauc nitrogen, e quai en autezzas alpinas tranter 1600 e 3100 meters. Ses territori da derasaziun è orientà pli vers ost che quel da la soldanella alpina (Alps Centralas, Apenninas, Alps Orientalas, Carpatas, Balcan).

Er las ulteriuras spezias dal gener da las soldanellas (Soldanella) èn tuttas da chasa en las muntognas europeicas. Tut en tut vegnan differenziadas 16 spezias e 4 sutspezias. Entaifer la sistematica biologica vegn il gener da las soldanellas dividì en duas secziuns. La secziun Tubiflores cumpiglia ils dus geners Soldanella minima e Soldanella pusilla (soldanella pitschna) che cumparan surtut en regiuns autalpinas; la secziun Soldanella cuntegna tut las autras spezias. Areguard l’ecologia sa laschan differenziar las soldanellas alpinas dals geners che prefereschan ambients montans e guauds.

Oriundamain è il gener da las soldanellas sa sviluppà en il territori da las Alps (en il decurs dal terziar). Oz cumparan en las Alps sezzas 6 differents geners. En Svizra èn da chasa la soldanella alpina e la soldanella pitschna, en pli la Soldanella minima che cumpara en las Alps dal Vest e dal Sid.[5]

La denominaziun botanica Soldanella è documentada a partir dal 16avel tschientaner. Ella duai derivar dal fatg ch’ils fegls-rosetta en furma da gnirunchels regurdavan a las munaidas talianas ch’eran enconuschentas sco ‹soldi›.

Annotaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8. ed. amplifitgada. Eugen Ulmer, Stuttgart (Hohenheim) 2001, ISBN 3-8001-3131-5, p. 741.
  2. Ruprecht Düll, Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands und angrenzender Länder. Die häufigsten mitteleuropäischen Arten im Porträt. 7. ed. amplifitgada. Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2011, ISBN 978-3-494-01424-1, p. 739–740.
  3. Ruprecht Düll, Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands und angrenzender Länder. Die häufigsten mitteleuropäischen Arten im Porträt. 7. ed. amplifitgada. Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2011, ISBN 978-3-494-01424-1, p. 739–740.
  4. Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8. ed. amplifitgada. Eugen Ulmer, Stuttgart (Hohenheim) 2001, ISBN 3-8001-3131-5, p. 741.
  5. Tenor infoflora.ch.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Xaver Finkenzeller, Jürke Grau: Alpenblumen. Erkennen und bestimmen. (= Steinbachs Naturführer). Mosaik, Minca 2002, ISBN 3-576-11482-3, p. 182.
  • Manfred A. Fischer, Karl Oswald, Wolfgang Adler: Exkursionsflora für Österreich, Liechtenstein und Südtirol. 3. ed. revedida. Land Oberösterreich, Biologiezentrum der Oberösterreichischen Landesmuseen, Linz 2008, ISBN 978-3-85474-187-9, p. 681–683.
  • S. Pawlowska: Soldanella. En: T.G. Tutin, V.H. Heywood, N.A. Burges, D.M. Moore, D.H. Valentine, S.M. Walters, D.A. Webb (ed.): Flora Europaea. Tom 3: Diapensiaceae to Myoporaceae. Cambridge University Press, Cambridge 1972, ISBN 0-521-08489-X, p. 23–24.

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Commons Commons: Soldanella alpina – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio