Utilisader:D.Camenisch/Cudeschs/La Rosa alva/Introducziun

Ord Wikipedia

Precis 125 onns avant l'ediziun da quest cudesch – ils 24 d'october 1893 – è naschì a Cuira al Stadtgartenweg 11 (da lez temp Fontanastrasse 6) Kurt Huber sco figl dal professer Theodor Martin Huber e da sia dunna, omadus oriunds da la Baviera. E precis avant 75 onns – ils 13 da fanadur 1943 – è Kurt Huber vegnì decapità a Minca per esser sa participà al circul da resistenza cunter il naziunalsocialissem ‹La Rosa alva›.

Ils emprims quatter fegls sgulants da la gruppa da resistenza avevan scrit e derasà ils dus students Hans Scholl ed Alexander Schmorell la stad 1942. Vers la fin da l'onn – suenter lur return da la front da l'ost – èn els alura sa mess en contact cun il professer Kurt Huber, tar il qual ils students avevan visità prelecziuns da filosofia ed il qual els enconuschevan er d'inscunters privats tranter adversaris dal reschim a Minca. Ils emprims quatter fegls èn tegnids en in tun intellectual e sa drizzan plitost a circuls academics. Tar il tschintgavel fegl, curregì e cumplettà da Kurt Huber, sa tracti percunter d'in ‹Appel a tut ils Tudestgs!›

A la medema cumpagnia da sanitad sco Alexander Schmorell e Hans Scholl aveva er appartegnì Willi Graf. Suenter lur return da la front da l'ost ha er el fatg part da la gruppa da resistenza. Tranter auter han els trais scrit mez favrer 1943 a Minca sin ils mirs da plirs edifizis parolas sco ‹Giu cun Hitler› e ‹Libertad›. A medem temp sco Willi Graf è er Sophie Scholl, la sora da Hans, s'associada a la gruppa.

L'ultim commember dal circul pli stretg da la Rosa alva, Christoph Probst – er el student da medischina –, è vegnì pir il schaner 1943 tar la gruppa da resistenza, damai ch'el n'aveva betg appartegnì a la medema cumpagnia sco Schmorell, Scholl e Graf. Probst ha scrit in sboz per in settavel fegl, il qual Hans Scholl purtava sin sai, cura ch'el ha – ensemen cun sia sora Sophie – derasà ils 18 da favrer 1943 a l'universitad da Minca ils exemplars restants dal sisavel fegl sgulant.

Quest sisavel fegl, che dueva manar a l'arrestaziun e la finala a l'execuziun da tut ils commembers numnads da la Rosa alva, aveva scrit Kurt Huber. En vista a la sconfitta da l'armada tudestga a Stalingrad (la fin da schaner 1943) ed a protestas da students a Minca (gia da mez schaner) era quest fegl – cumbain drizzà en sia versiun oriunda als students (‹Commilitonas! commilitons!›) – orientà anc pli fitg ch'il tschintgavel a metter ad ir ina sullevaziun en massa cunter il reschim.

Bain resorta da las correcturas fatgas da Scholl e Schmorell vi dal text da Kurt Huber che la resistenza da la gruppa da students e la tenuta dal professer sa differenziavan per part en lur accents. Huber aveva tuttavia er tratgs naziunal-conservativs ed i fiss en tutta cas fallà da vulair vesair en el il bab spiertal da la Rosa alva. Sco tratgs communabels pon però valair l'intenziun da defender la libertad da manifestar l'atgna opiniun, il princip fundamental dal stadi da dretg e l'appel a laschar renascher la fidanza vicendaivla tranter ils umans.

Ils pleds da Kurt Huber – per serrar il circul – duevan la finala er esser entaifer tut las activitads da la Rosa alva quels ch'han chattà la pli vasta derasaziun: L'advocat tudestg e commember dal Circul da Kreisau Helmuth James Graf von Moltke ha numnadamain manà il sisavel fegl sgulant clandestinamain sur la Scandinavia en la Gronda Britannia. Il fanadur 1943 han aviuns dals Alliads bittà giu sur la Germania tschientmillis exemplars da quel sut il titel ‹In fegl sgulant tudestg›.

En memoria dals commembers da la Rosa alva portan oz las duas plazzas davant l'edifizi principal da l'universitad a Minca ils nums dals fragliuns Scholl e da professer Huber.

La versiun preschenta dal cudesch è vegnida preparada per la stampa l'october 2018. Ulteriurs cudeschs da Vichipedia pronts per telechargiar sco e-book u per empustar sco cudesch stampà èn da chattar sut: https://rm.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Cudeschs.