Wikipedia:Cudeschs

Introducziun Tar in cudesch da Vichipedia sa tracti d’ina collecziun d’artitgels da Vichipedia e/u da texts da Vichisource ch’èn colliads tematicamain in cun l’auter. L’avantatg dal cudesch da Vichipedia: la collecziun d’artitgels sa lascha transfurmar ed editar en divers formats electronics (PDF, ZIM, OpenDocument); quests formats èn adattads per duvrar ils texts al computer/tablet (sco e-book) u er per als stampar. Ultra da quai èsi pussaivel d’empustar mintga cudesch cun paucs clics sur PediaPress sco Book-on-demand. Ils cudeschs en il format DIN-A5 vegnan furnids – tut tenor giavisch – cun maletgs en nair/alv u en colur, cun cuverta loma u dira. Mirveglias co che sa preschentan ils cudeschs en furma stampada? Ins als po er emprestar tar la Biblioteca chantunala (cf. qua).

Exempels per cudeschs da Vichipedia stampads

Ediziuns da texts

Litteratura

L’um ch’ha pers sia sumbriva

L’um ch’ha pers sia sumbriva L’istorgia mirvegliusa da Peter Schlemihl «Per ils Franzos sun jau memia tudestg e per ils Tudestgs memia franzos, per ils catolics protestant e per ils protestants catolic, ils aristocrats ma tractan da giacubin ed ils democrats da nobel... Nagliur sun jau da chasa, dapertut vegn jau resguardà sco l’ester.» Cun ‹Peter Schlemihl› ha Adelbert von Chamisso, l’‹autur senza patria›, scrit in dals pli bels raquints da la romantica insumma.  » Dapli infurmaziuns

Istorgia

Davart l’erupziun dal Vesuv l’onn 79 s.C.

Davart l’erupziun dal Vesuv l’onn 79 s.C. Dal testimoni istoric a la rescuverta da Pompei L’onn 79 s.C. ha gì lieu in’erupziun dal Vesuv ch’ha chaschunà in grond dumber da victimas e sepulì cumplettamain las citads da Pompei e Herculaneum. Plinius il Giuven ha descrit pli tard quest eveniment en duas brevs. Questas funtaunas scrittas sco er las exchavaziuns dal temp modern porschan in’invista profunda en la vita da mintgadi dal temp dals imperaturs.  » Dapli infurmaziuns

La Rosa alva

La Rosa alva Fegls sgulants dal moviment da resistenza cunter il naziunalsocialissem en Germania (1942/43) Rosa alva sa numnava ina gruppa da resistenza tudestga cunter la dictatura dal naziunalsocialissem. La gruppa è stada activa a Minca e sa referiva surtut a valurs cristianas ed umanisticas. La Rosa alva è sa furmada a partir dal zercladur 1942 en il ravugl da students enturn Hans Scholl ed Alexander Schmorell. Tranter la fin da favrer e l’avrigl 1943 è la gruppa vegnida scuverta e la finala executada.  » Dapli infurmaziuns

Filosofia

Tge è l’illuminissem?

Resposta a la dumonda: Tge è l’illuminissem? Ediziun e commentari En la vegliadetgna da 60 onns ha il filosof Immanuel Kant publitgà l’onn 1784 ses tractat ‹Resposta a la dumonda: Tge è l’illuminissem?›, il qual dueva daventar in dals texts-clav da l’epoca. Il text è a medem temp in confess persunal, in’analisa da la situaziun sociala e politica a la fin dal 18avel tschientaner sco er in appel als docts e regents da cuntinuar sin la via enchaminada.  » Dapli infurmaziuns

Cudeschs tematics

Uman

Ils tschintg senns

Ils tschintg senns Vesida, udida, palp, odurat e gust Quest cudesch preschenta ils tschintg senns da l’uman, numnadamain la percepziun visuala, auditiva, tactila, olfactorica e gustatorica. Ils singuls artitgels tematiseschan er l’evoluziun dals senns e la varietad da lur furmas entaifer il reginavel dals animals. L’artitgel final mussa ultra da quai quant ferm che la percepziun dependa mintgamai da l’elavuraziun cognitiva dals stimuls.  » Dapli infurmaziuns

Religiun

Las religiuns mundialas

Las religiuns mundialas Giudaissem, cristianissem ed islam – hinduissem e budissem En il center da questa publicaziun stattan ils purtrets da las tschintg religiuns che vegnan consideradas en il senn classic sco ‹mundialas›. Da quellas fan part las trais religiuns da caracter monoteistic-abrahamistic (giudaissem, cristianissem ed islam) sco er las duas religiuns – per part bundant pli veglias – che derivan oriundamain dal Subcontinent Indic (hinduissem e budissem).  » Dapli infurmaziuns

Musica

Classica viennaisa

Classica viennaisa Il temp da Haydn, Mozart e Beethoven Sco ‹classica viennaisa› vegnan designads ils radund 50 onns tranter il 1780 ed il 1830 che duevan furmar sco nagin’autra epoca la chapientscha da la musica d’auta cultura europeica. En il center da la classica – situada tranter baroc e romantica – stat l’ovra dals trais cumponists Joseph Haydn (1732–1809), Wolfgang Amadeus Mozart (1756–1791) e Ludwig van Beethoven (1770–1827).  » Dapli infurmaziuns

Istorgia

Emprima Guerra mundiala

Emprima Guerra mundiala La catastrofa originara dal 20avel tschientaner L’Emprima Guerra mundiala (1914–1918) ha furmà l’emprim conflict militar insumma ch’è vegnì manà cun meds materials massivs e cun armas da destrucziun en massa. Sin ils champs da battaglia èn morts milliuns schuldads senza che la situaziun militara fiss sa midada a moda decisiva. Perquai e pervi da sias consequenzas vala questa guerra sco «catastrofa originara dal 20avel tschientaner».  » Dapli infurmaziuns

A l’exempel dad Anne Frank (1929–1945)

A l’exempel dad Anne Frank (1929–1945) La persecuziun dals Gidieus dal temp dal naziunalsocialissem Il Diari dad Anne Frank è vegnì translatà en radund 70 linguas e publitgà en dapli che 60 pajais. Cun bundant 30 milliuns exemplars vendids fa l'ovra dapi daditg part dal canon da la litteratura mundiala. In veritabel bestseller pia – davos il qual sa zuppa però in destin che muventa er oz. Quest cudesch tematic cumpiglia trais parts che servan a sa confruntar cun la tematica a moda differenziada.  » Dapli infurmaziuns

Retschas

Purtrets dals stadis europeics

Europa dal Nord

Europa dal Nord Purtrets dals stadis europeics 1 L’Europa dal Nord è enconuschenta sco destinaziun turistica segnada d’ina natira intacta e da cuntradas infinitas. Ed ils pajais da l’Europa dal Nord tutgan tar ils pli sviluppads insumma e valan sco exemplarics sin il sectur da l’assistenza sociala. Quests aspects e blers auters vegnan preschentads en quest cudesch en furma d’artitgels da survista sco er en purtrets dals singuls stadis.  » Dapli infurmaziuns

Europa dal Sid

Europa dal Sid Purtrets dals stadis europeics 3 Questa publicaziun purtretescha il Portugal, la Spagna, l’Italia, il stadi insular Malta ed ils stadis pitschens Andorra, Monaco, San Marino e Vatican. La regiun è segnada da l’ierta da l’Imperi roman occidental, da la cultura cristiana da tempra catolic-romana e da la Mar Mediterrana. Quest’ultima, che collia trais continents, vegn preschentada en in focus tematic a la fin dal cudesch.  » Dapli infurmaziuns

Epocas da l’istorgia mundiala

Temp medieval

Temp medieval Epocas da l’istorgia mundiala 3 Il temp ch’ins considerava ils tschientaners tranter 500 e 1500 s.C. sco millenni obscur è passà – oz guardan ins cun in’egliada bundant pli differenziada sin questa lunga epoca da l’istorgia europeica. Quella è bain stada segnada en emprima lingia dal cristianissem e dal feudalissem, ma ha er integrà a moda multifara influenzas d’ordaifer ed ha fullà via ad innovaziuns en tecnologia, scienza e politica.  » Dapli infurmaziuns

Illuminissem e revoluziuns

Illuminissem e revoluziuns Epocas da l’istorgia mundiala 5 Il tschientaner tranter il 1750 ed il 1850 vala sco ‹temp da sava› (Reinhart Koselleck); quel ha mess ad ir midaments fundamentals ch’han tschiffà praticamain tut ils champs dal pensar ed agir da l’uman. Il tom ‹Illuminissem e revoluziuns› focussescha sin dus da quels, numnadamain sin ils svilups spiertals e politics. En il center stattan ils eveniments en l’Europa ed en l’America dal Nord.  » Dapli infurmaziuns

Rumantschia

Prosa

GIACUN HASPER MUOTH

Giacun Hasper Muoth Raquints L’onn 1875 cumparan en il feuilleton da la gasetta liberala ‹Il Patriot› ils dus raquints ‹Marionna› e ‹Pregiudezis› che duevan restar las duas sulettas ovras narrativas da Giacun Hasper Muoth. Entant che ‹Pregiudezis› (er numnà ‹Il Scheiver de Cresta›) vegn preschentà sco «novella originala», sa tracti tar ‹Marionna› – sco che Muoth scriva sez en la reediziun dal text – d’ina «novella imitada».  » Dapli infurmaziuns

Uffants e giuvenils

Classichers da la litteratura per uffants e giuvenils

Ils viadis da Gulliver

Ils viadis da Gulliver Jonathan Swift La versiun originala da ‹Gulliver’s Travels› è cumparida a Londra l’onn 1726. L’autur irlandais Jonathan Swift (1667–1745) è stà preditgant, politicher e scriptur da l’illuminissem tempriv. Betg blers cudeschs pon pretender d’avair delectà tantas generaziuns da lecturs. Sco ch’igl è usità tar ediziuns per giuvenils, cumpiglia er l’ediziun rumantscha ils chapitels 1 e 2 da l’original.  » Dapli infurmaziuns

Pederin sgola sin la glina

Pederin sgola sin la glina Gerdt von Bassewitz L’emprima represchentaziun da ‹Peterchens Mondfahrt› – sco gieu cun chant e musica – è vegnida dada il 1912 a Lipsia. Il 1915 è suandada l’ediziun en prosa cun illustraziuns da Hans Baluschek. L’autur Gerdt von Bassewitz (1878–1923) ha fatg carriera en l’armada prussiana; gia cun 25 onns è el però vegnì pensiunà pervi d’ina malsogna dal cor. Silsuenter è el stà activ sco actur e scriptur.  » Dapli infurmaziuns

Focus regiunal: Svizra – Grischun – Rumantschia

L’Indian grischun

L’Indian grischun Gion Antoni Bühler Cun ‹L’Indian grischun› ha Gion Antoni Bühler (1825–1897) tschentà in monument a l’istorgia e cultura da sia vischnanca nativa Domat; e la segunda mesadad da la novella tematisescha l’emigraziun sur mar ch’era tuttavia anc actuala da quel temp. Il text original en ‹romontsch fusionau› è cumparì l’onn 1890 en las Annalas. L’autur è stà magister, dirigent, redactur, confundatur da la SRR e scriptur.  » Dapli infurmaziuns