Utilisader:MeLis Adragun/Cudeschs/Pederin sgola sin la glina/En la chombra d'uffants

Ord Wikipedia

Uschia era il davos Sumsum arrivà ina bella saira en la chombra da durmir da Pederin ed Annina – gist en quel mument che la buna Mina era londervi da metter a letg ils uffants.

Pederin aveva udì ses schuschurim ed al vuleva tschiffar. Per fortuna n'al ha la Mina betg lubì la chatscha, uschiglio avess Sumsum pudì vegnir en grondas difficultads. Probablamain era ella dira d'ureglia; ella n'aveva numnadamain udì nagut e pensava che Pederin haja be ditg quai per anc pudair currer in pau en la chamischola per la chombra enturn.

Ma il nobel Sumsum aveva tuttina tschiffà la detga tema! E malgrà ch'el aveva bavì oz aparti blers vinars da chalamandrin, al aveva tuttenina bandunà tut il curaschi. El giascheva sisum sin la stanga da gardinas e fascheva la giatta morta. Quai è in vegl tric dals baus da matg ch'è sa cumprovà en cas da gronds privels. Tuttina observava el exactamain tge che capitava en chombra. Strusch che la Mina ha gì mess a letg ils uffants, è ella ida davent. Pederin ed Annina han immediat puspè cumenzà a discurrer dal bau da matg. Uss vegnivi puspè privlus!

Signur Sumsum sisum sin la stanga da gardinas ha survegnì in terribel battacor, cura che Pederin è tuttenina lavà en pe per al tschertgar, pertge che Annina aveva in zic tema.

Tgisà, quai al avess pudì custar la vita; cumbain ch'ils uffants eran uschiglio chars. Ma ins na duai betg sa fidar da la buntad dals umans. Quai aveva el emprendì da si'istorgia da famiglia.

Ma el ha gì fortuna! Gist en quel mument che Pederin stirava vi da la gardina e ch'il privel era il pli grond, è entrada la mamma. Husch! ha il pitschen mattet puspè stuì ir enavos en letg. Omadus uffants han stuì tegnair ils mauns a Dieu e dir in'uraziun da la saira. Alura als ha la mamma anc chantà ina chanzun da durmir. Ed ella ha chantà l'enconuschenta ballada dal bau da matg:


«Ina giada èsi stà,

sum – sum – sum – in bauet or sin il prà,

sum – sum – sum – aveva alas brinas,

sis chommas propi finas,

sum – sum – sum.


Seseva sin in rom,

sum – sum – sum – siemiava dultsch e lom,

sum – sum – sum – da viadis fin en China,

da sgols si tar la glina,

sum – sum – sum.


Vegnind la saira stgir,

sum – sum – sum – è il bau fitg segir,

sum – sum – sum – en viadi vul el ir,

enturn il mund vegnir,

sum – sum – sum.


El sgola sur l'aual,

sum – sum – sum – e croda là fatal,

sum – sum – sum – cun ina chomma main,

na stat el betg fitg bain,

sum – sum – sum.


Sgulond el vers la glina,

sum – sum – sum – l'urizi s'avischina,

sum – sum – sum – prest rump'al bau in'ala,

quel ceda la finala,

sum – sum – sum.


El croda en il guaud

sum – sum – sum – là mora el bainbaud,

sum – sum – sum – il viadi è a fin,

quai sa uss finadin,

sum – sum – sum.


«Curius!» Signur Sumsum sin la stanga da gardinas è stà surstà ch'ils umans enconuschevan medemamain questa chanzun. Ma quai al pareva be in ulteriur mussament, quant famus ch'il bau da matg saja en tut il mund ed el è sa quietà. Suenter ch'ils uffants eran sa durmentads e la mamma era ida or da chombra, ha el tschiffà nov curaschi. Tut quiet è el stà si ed è chamina enturn en la chombra.

El ha contemplà ed intercurì tut. Ina stiva da poppas, in chaval da ballabaina, in pitschen agnè, schuldads e cudeschs da maletgs – tut chaussas lungurusas!

En la stiva da poppas avevi bain in pau zutger, ma zutger? Puh, quel n'al gustava betg. El na chapiva betg, co ch'ins pudeva mangiar insatge uschia. Alura eran là anc dus pitschens chanasters cun maila. La mamma als aveva postà là per l'autra damaun, sch'ils uffants durmivan ora bain. El ha scurlattà il chau. «Co pon ins be mangiar maila?» Per el era quai nunchapibel. El avess survegnì terribel mal il venter. El mangiava be salata, quai era pli nobel. «Curius, tge che gusta tut als umans!», ha el pensà, ed ha stuì rir dad aut. Ma damai ch'el aveva bavì uschè bler vinars da chalamandrin, ha el tuttenina pers l'equiliber ed è crudà sin il dies. Au!... quai è stà ina situaziun ordvart fatala e malempernaivla per il gross Sumsum. Mintgin sa ch'igl è fitg nausch per in bau da matg da crudar sin il dies, perquai ch'els na pon lura betg pli star en pe. El zappignava pia cun las tschintg chommas en l'aria e pensava: «Gea, gea, quai capita sch'ins baiva in vinars suenter l'auter en regurdanza da la dunna defuncta!»

Sch'ella fiss anc stada en vita, avess ella segir fatg zacras cun el pervi dals blers vinars. El ha fatg balla a dretga ed a sanestra sc'ina pitschna bartga, è ì en rudè sc'in carussel ed è sa mudregià vaira fitg.

Finalmain è el arrivà en la vischinanza d'in pe da maisa e vi da quel ha el pudì sa pusar, uschia ch'el è puspè vegnì da star si. Ses bel tschop brin era vegnì tut tschuf; ils buttuns eran dads davent ed ina lunga cusadira era stgarpada si. Bun che sia dunna n'al pudeva betg pli vesair. Uss è Sumsum sesì in mument a maisa ed ha studegià co ch'el duaja far passar il temp. Damai ch'i n'al è vegnì endament nagut auter ed el vuleva scurrentar l'atmosfera trista, ha el prendì sia gìa ed ha sunà per sai in legher saut da baus da matg. Latiers ha el chantà:


«In, dus, trais – in, dus, trais,

avieuls che crodan en ils lais;

plumsdibums,

dideldidum!

Ils baus che sesan enturn,

rian e sbragian,

da vegnir tut sturn!


Quatter, tschintg, sis – quatter, tschintg, sis,

da la mustg'in flatg, precis;

plitschiplatsch,

dideldidum!

Pfui, di mintga bau,

guarda be,

tge cacau!


Set, otg, nov – set, otg, nov,

sautan adina puspè da nov,

rudè-rudella,

dideldidum!

Enturn il tigl ils baus,

senza paus

e ruaus!»


Chantond questa chanzun è el daventà talmain da buna luna ch'el ha tut emblidà nua ch'el era. Tge tema ch'el ha tschiffà cura che Pederin ed Annina han tuttenina ris tut dad aut, perquai ch'el sautava enturn uschè legher. El aveva numnadamain sveglià els cun sia musica e n'aveva gnanc badà ch'els al observavan gia in mument.

Atgnamain aveva el tema e vuleva svelt giugar il mort; ma ils uffants rievan talmain charin ch'el ha puspè tschiffà curaschi. El ha pia deponì sia gìa sin maisa, ha drizzà ses bel libroc nair-alv, ha tschentà si las cornas sin ses chau, ha fatg ina reverenza ed è sa preschenta: «Signur Sumsum!»

En il fratemp eran ils uffants raivids sin lur letg. Damai ch'els savevan tge che s'udiva, ha Pederin er fatg ina reverenza ed Annina in enclin ed er els èn sa preschentads. Ma uss eran els plain mirveglias, han contemplà e palpà signur Sumsum da chau fin pe, han admirà la gìa d'argient e vulevan savair tut.

Il bau grasslut è vegnì tut sturn da tut questas dumondas suenter il salip Zirpedirp e suenter la dunna che la giaglina aveva mangià. Tuttenina ha Pederin vis ch'igl al mancava ina chomma. Pertge ch'el saveva exactamain, quantas chommas ch'in bau ordinari sto avair e perquai ha el dumandà suenter.

Uschia era pia propi arrivà il grond mument per il davos dals Sumsums: dus buns uffants al dumandavan suenter sia chomma. Blers tschient onns avevan ses perdavants sperà sin quai ed eran vegnids sturnids. Ed uss – uss!!

Ad el èsi vegnì tut verd avant ils egls, sias alas tremblavan da l'agitaziun e bunamain fiss el crudà sin il dies. Ma el ha empruvà da sa tegnair en frain uschè bain sco pussaivel, ha tratg profund flad, ha sientà cun in pitschen fegl da tigl ch'el duvrava adina sco fazielet il suaditsch da ses frunt, ha fatg ina tschera severa ed ha ditg: «Gea, quai è in'istorgia fitg trista e grondiusa!»

Uss vulevan ils uffants natiralmain udir l'istorgia, han runà natiers trais sutgettas ed èn sa tschentads sin quellas, il bau da matg entamez, Pederin a sanestra ed Annina a dretga gist sper el. Igl era ruassaivel sco la mort en chombra e fitg misterius. La glina glischava grond e mellen tras las flurs avant fanestra ed il bau da matg ha raquintà plaunsieu e festiv, cun ina vusch schuschuranta, l'istorgia da la chomma, da la Diala da la notg e da l'Um da la glina. Ils uffants han tadlà plain smirvegl. Gea, quai era propi in'istorgia grondiusa e mirvegliusa!

Els sa sentivan tut curius suenter ch'il bau da matg ha gì terminà il raquint ed als guardava cun duas grossas larmas en ses egls radunds. Pederin è stà fitg commuventà ed Annina sientava a sasezza d'in cuntin ils egls cun la chamischa da notg, perquai ch'i la culavan adina las larmas. Ma lura ha Pederin tschiffà curaschi ed ha ditg ch'el giessi gugent cun Annina a prender la chomma da la glina. Ma la glina – quai aveva el gia udì ina giada da ses bab – saja fitg lunsch davent, si là insanua en l'aria. E tgi che na saja betg bun da sgular, na vegnia bain mai ad arrivar siadora.

Annina saveva anc pli pauc da la glina che Pederin; ma lunsch siadora vegniva ella franc ad esser, forsa anc pli ad aut ch'il chamin sin tetg, ed ella aveva bain in zic tema ch'ins pudessi ir a smerscha sch'ins vuleva ir si là senza savair sgular endretg. Ed ella guardava tut schenada. Ma signur Sumsum saveva: sch'ils uffants be vulevan, lura eri gia bun. Sch'els avevan la buna veglia da gidar, alura als pudeva el schizunt mussar da sgular. Uschia stevi numnadamain scrit en l'istorgia dals Sumsums cun tinta alva sin fegls verds. El aveva emprendì quai ordadora. Tut beà ha el embratschà ils dus uffants e ditg ch'els possian senza problems emprender dad el da sgular, sch'els be guardian in pau tge ch'el fetschia. Quest qua era propi insatge per Pederin ed Annina!

Els han cumenzà a rir dad aut e tut or da senn han els sautà en lur chamischas per la stiva enturn. Ma igl aveva num da perder nagin temp, sch'els vulevan sgular sin la glina. Ed uschia è il bau grasslut sa mess en posiziun per sgular avant insatge als uffants. «Attenziun!», ha el ditg, ha prendì sia pitschna gìa d'argient sut il mintun, ha sunà e chantà vitiers:


«Auz'in pe ed auza l'auter,

auz'in pe ed auza tschel,

sum! uss prendas anc l'aletta,

sum – sum – sum – n'è quai betg bel?»


Strusch ch'el ha gì finì la chanzun, è el er gia sgulà per la chombra enturn. Dal plaschair han ils uffants sblatschà tut dad aut en ils mauns. Ed uss duevan els dus far suenter. Igl era in mument fitg solen!

Pederin è sa mess en posiziun ed Annina daspera cun in pau battacor. Il bau da matg è sa tschentà cun la gìa davant els. Els han stuì stender ora la bratscha e durant ch'el sunava e chantava faschevan els suenter obedaivlamain ils curius pass ch'el aveva mussà avant.

Tuttenina, cura ch'el ha chantà: «Sum! Uss prendas anc l'aletta»... Ma guarda! Èn els s'auzads da la terra en l'aria... gea... ed èn propi sgulads per la chombra enturn!

L'emprim èn els stads talmain stuts ch'els han fatg egliuns ed avert si las buccas. Ma alura n'ha Annina betg pli pudì sa retegnair dal plaschair; pertge ch'igl era propi memia bel da sgular enturn en l'aria sco in dretg bau. Ella ha ris tut dad aut, ha dà da las chommas e sblatschà tut intgantada en ils mauns... Bumm!! Qua èn omadus dads sin il nas!

Els han guardà fitg surstads sin signur Sumsum. «Quai vegn dal sblatschar», ha quel ditg. Sa chapescha, sch'ins vul sgular na dastg'ins betg sblatschar en ils mauns! Ils baus da matg na fan er betg quai durant sgular. Cumbain ch'els eran sa fatgs mal in pauet da crudar giun plaun, han els retegnì las larmas ed èn stads curaschusamain en pe. Annina sa turpegiava in pau, pertge ch'ella aveva la finala cumenzà a far smanis. «Anc ina giada!», hai gì num, e puspè ha il bau sunà e chantà, els han fatg suenter ils pass ch'el aveva mussà avant, ed arrivads tar la lingia: «Sum! uss prendas anc l'aletta» èn els puspè sgulads gist sco avant tras l'aria. Questa giada han els però fatg attenziun da betg sblatschar. Cumbain ch'igl era uschè bel ch'els han puspè stuì rir dad aut, han els tegnì stendì la bratscha e n'han betg dà da las chommas sco avant. Uschia èn els restads en l'aria uscheditg sco ch'il bau sunava, e finida la chanzun, èn els glischnads bufatgamain, sco duas tgirallas, per terra. Quai era propi stà fitg bel!

Pederin ha manegià ch'igl haja propi schuschurà tar el durant sgular ed Annina aveva er udì tar sasezza insatge sumegliant. Signur Sumsum ha ditg che quai saja tut normal; tar ils baus da matg tutgia il schuschurar er tar il sgular. Uss pudeva pia cumenzar la gronda aventura. Melna e radunda steva la glina sur la prada plain astras davant la fanestra. «Igl è fitg lunsch», ha ditg il bau da matg, cumbain ch'i pareva dad esser datiers; m el vegniva bain a savair. Perquai duevan els prender cun sai proviant sin viadi. A quai servivan ils mails da la buna mamma fitg bain. Ma er la poppa e la marionetta na vulevani betg laschar a chasa. Quels duevan bain esser da la partida sin las grondas aventuras!

Il bau da matg ha tratg l'emprim il nas, pertge ch'el n'aveva nagina chapientscha per poppas e marionettas, quest tamberl. Ma la finala ha el manegià: «Ins na sa mai a tge che quai po servir», e tant poppa sco marionetta han pudì esser da la partida. Sa chapescha ha Pederin er fermà sia pitschna spada da lain enturn la chamischa, pertge che cumbats vegnivi segiramain a dar. Cun quai è er il bau da matg stà fitg d'accord. El aveva numnadamain tuttavia in pau tema dal grond viadi. Nus avain gia vis ch'el era plitost temelitg da natira.

Uss eran els uschè lunsch. Els èn sa postads in davos l'auter; il bau da matg davant cun la pitschna gìa, alura Pederin e la finala Annina. La chanzun ha cumenzà, els han auzà la bratscha, han fatg ils pass sco ch'els avevan emprendì e... tuttenina è la paraid da la chombra ida dapart, la prada dad astras giascheva davant els, illuminada da millis baus-glisch, ed els èn sgulads viadora... vi sur la prada... adina pli lunsch... vers la gronda glina dad aur che guardava davant els sur las plantas.