Utilisader:MeLis Adragun/Cudeschs/Pederin sgola sin la glina/L'istorgia da la famiglia Sumsum

Ord Wikipedia

Sumsum aveva num il bau da matg gross ch'abitava la primavaira sin in chastagner en il curtin dals geniturs da Pederin, betg lunsch davent dal prà grond cun las bleras astras. Signur Sumsum era stà maridà; ma sia dunna era uss morta. Ina giaglina l'aveva maglià cura ch'ella era ida ina giada en gir il suentermezdi sin il bain, per guardar tge ch'i dettia bun da magliar en la glisch dal sulegl. Per ils baus da matg èsi numnadamain fitg privlus d'ir a spass durant il di. Sco quai ch'ils umans dorman la notg, dorman els da di.

Ma la pitschna dunna Sumsum era fitg mirvegliusa e perquai schuschurava ella er enturn da di. Ella era gist sa platgada sin in fegl da salata e pensava: «Lain guardar ina giada, co che quai gusta!» ... Pic! – qua l'aveva la giaglina gia maglià.

Per signur Sumsum, il bau da matg, è quai stà ina gronda sperdita. El ha bragì grossas larmas e laschà colurar nair sias chommettas. Pli baud eran quellas cotschnas; ma igl è usit tar ils baus da matg ch'ils vaivs portan chommas nairas durant il temp da tristezza. E signur Sumsum tegneva aut ils usits, pertge ch'el era il davos descendent d'ina famiglia fitg renumada.

Avant blers tschients onns, cura ch'il babun da la famiglia Sumsum aveva gist fatg nozzas, era numnadamain capitada ina gronda disgrazia. Ina bella dumengia en damaun era el sgulà cun sia pitschna dunna en il guaud a spassegiar. Els avevan mangià ina massa e ruassavan gist sin in romin d'in badugn. Ma els eran fatschentads talmain cun sasezs – pertge ch'els eran maridads da giuven – ch'els n'han betg udì ch'in nausch um è s'avischinà. Igl era in lader da laina ch'era ì ina sontga dumengia en il guaud ad engular. Quel ha tuttenina auzà sia segir e terrà il badugn. Ed el ha smanà la segir uschè fitg ch'el ha gist anc taglià davent al basat Sumsum ina chomma. O tge sgarschur!

Omadus èn crudads sin il dies ed èn ids en svaniment da la tema. Suenter in temp èn els dentant puspè sa revegnids pervi d'ina clera glischur ch'als circumdava.

Davant els en il guaud steva ina bella dunna ch'ha ditg: «L'um nausch è vegnì chastià per avair engulà laina la dumengia. Jau sun la Diala da la notg ed hai vis tut nà da la glina. Sco chasti al hai jau bandischà cun la laina engulada sin la pli auta muntogna da la glina. Là sto el star per adina, derscher pigns e runar tortas.»

Ma il basat Sumsum ha sbragì e ditg: «Nua è mia chomma, nua è mia chomma, nua è mia sisavla chommetta?»

Qua ha la Diala tschiffà tema. «Ah», ha ella ditg, «quai ma displascha; ella vegn ad esser restada pendida vi dal badugn ed è er arrivada sin la glina.»

«Oh, oh, mia chomma, mia pitschna sisavla chommetta!», ha sbragì il pauper basat Sumsum, e sia dunna ha bragì pitras larmas. Ella saveva che tut ils uffants vegnian a vegnir sin il mund cun be tschintg chommas enstagl da sis, pertge che quai è ertaivel. E quai era fitg nausch.

Cura che la buna Diala ha vis questa gronda miseria, ha ella gì cumpassiun cun ils dus baus ed ha ditg: «In uman è bain bler dapli ch'in bau da matg, e perquai na poss jau betg prender enavos il chasti dal nausch um. Ma jau as vi lubir che buns umans, sche vus chattais tals, as dastgan gidar da gudagnar enavos la chomma. Sche vus chattais dus uffants che n'han mai fatg dal mal ad in animal, sche dastgais vus ir cun els sin la glina per la chomma.»

Quai ha consolà in pau ils dus ed els èn sgulads a chasa ed han sientà las larmas.

Quest'istorgia era bainspert sa derasada tranter tut ils baus; er ils mustgins, ils salips e las furmiclas l'avevan udì e schizunt las libellas e las tgirallas. La famiglia Sumsum era daventada renumada. En tut ils prads e sin tut las plantas valeva ella sco schlattaina fitg nobla. Ma ils umens e las dunnas da la famiglia Sumsum avevan da patir bler pervi da lur renum. Adina puspè vegnivan els sturnids cura ch'els vegnivan da notg en las stivas a rugar ils uffants; savens da groppas servientas senza chapientscha, savens er dals uffants sezs. Quai era la gronda smaladicziun che giascheva sin la famiglia. Ed uschia èsi vegnì uschè lunsch che be pli in Sumsum era en vita sin quest mund. Numnadamain il vaiv, al qual la giaglina aveva mangià davent la dunna che sgulava enturn da di plain mirveglias enstagl da durmir.

El era in um fitg precaut, steva adina in pau da la vart dals auters baus da matg ed en spezial dapi che sia dunna era morta amava el da viver dapersai.

Enten vegnir stgir, cura ch'el aveva mangià avunda, seseva el sin in pitschen rom e sunava sin sia gìa chanzuns plain desideri vers la glina, u la ballada da la sisavla chomma ch'era anc adina si là. Ma mintgatant sunava el er ina legra chanzun per sasez e sautava latiers sin la gronda feglia dal chastagner. Quai veseva alura ora fitg legher. Ils ulteriurs baus da matg sa radunavan mintga saira sut la planta ad in grond concert da bass e paucas. Signur Sumsum percunter sa perstgisava mintga giada cura ch'els al envidavan d'er prender part, e quai als grittentava fitg. «El è plain quit», schevan els, «dapi ch'el na suna betg pli il bass, mabain la gìa.»

Ma quai era be scuidanza da lur vart. Els avevan numnadamain be lur paucas e bass ramplunants; el percunter possedeva ina pitschna gìa d'argient che traglischava sco il clerglina. E quella aveva in tun finin sco ils pitschens mustgins che chantan e sautan en il sulegl. Questa gìa era ina veglia ierta da famiglia. Avant blers onns aveva in signur Sumsum spendrà la vita al salip Zirpedirp che viveva sin il prà da las astras, cura che quel era raivì memia ad aut sin ina planta ed aveva survegnì il sturnizi. Sco engraziament per quest'ovra curaschusa aveva il salip regalà a ses salvavita la gìa dad aur. Quella ertava dapi lura adina il figl vegl da la famiglia Sumsum, ed ella vegniva tegnida aut. Uschia era il davos dals Sumsum uss er il davos ertavel. Tut quai al rendeva fitg superbi, quai ch'è er chapaivel. El manava ina vita cumadaivla, era gross e precaut e pensava adina londervi ch'el na dastgia betg sa metter en privel. Be mintgatant, sche la saira era propi bella, tschiffava el curaschi. Alura baveva el in vinars da chalamandrin suenter l'auter en memoria da sia dunna – schegea che quella na fiss segiramain betg ida d'accord cun quai – e sgulava fitg animà ed en lingia da ziczac tras ils curtins. El disturbava ils mustgins che sautavan ed ils baus-glischants che faschevan da sa zuppar. El stumplava las flurs dal mailer ch'ils pitschens baus da Nossadunna ch'eran gist londervi da sa durmentar rudlavan viadora. El rumpeva al filien las raits e sgulava... bums!... cunter tut las fanestras, perquai ch'el na veseva betg pli, sch'ina fanestra era averta u serrada. Ma quai n'al fascheva nagut, pertge ch'el aveva ina fitg dira chavazza. «Hopla», scheva el be e sgulava vinavant da bun anim. «Jau sun in chavalier», pensava el, «ed il davos da la famiglia Sumsum!»