Utilisader:Raschladiras/Cudeschs/Landamma Zaccaria Pallioppi/Introducziun

Ord Wikipedia

Il 1901 è cumparida en las Annalas da la Societad retorumantscha ina biografia extendida entitulada ‹Landamma Zaccaria Pallioppi› (tom 15, p. 1–49). Sco autur da quella segna Andrea Vital. L'acribia cun la quala l'autur ha fatg sias retschertgas e la qualitad da ses studi resortan er dal fatg ch'il text è vegnì integrà sis onns pli tard en la Crestomazia retorumantscha (tom 8, p. 539–583).

Il purtretà, Zaccaria Pallioppi (1820–1873), è naschì a Schlarigna. Suenter staziuns da furmaziun ed emprendissadi a Ftan, Turin e Cuira (gimnasi) ha el studegià giurisprudenza a Jena e Berlin. Il 1844 è el returnà a Schlarigna, nua ch'el ha fatg l'advocat e notar ed occupà divers posts politics. A partir dal 1859 è Pallioppi sa deditgà exclusivamain a studis filologics. Il 1857 ha el formulà l'emprima ortografia dal puter renconuschida generalmain. Si'ovra principala da pli tard, il ‹Dizionari dels idioms romauntschs d'Engiadin'ota e bassa, della Val Müstair, da Bravuogn e Filisur›, è vegnida cumplettada tras ses figl Emil e publitgada en furma simplifitgada il 1893–95. Sper ses studis linguistics ha Pallioppi er scrit poesias ed aforissems.1

L'autur da la biografia, Andrea Vital (betg da scumbigliar cun il politicher da medem num), è naschì il 1837 a Scuol e mort il 1916 a S-chanf. El ha frequentà il Seminari scolastic a Cuira ed è alura stà magister a Ftan, Sent e S-chanf. Menziun speziala meritan sias lavurs deditgadas a l'istorgia da la litteratura rumantscha (tr.a. pliras biografias da scripturs engiadinais) e la publicaziun da las ‹Chanzuns popularas ladinas› (1903).2

Questa publicaziun sa cumpona da duas secziuns, numnadamain da la part editoriala che preschenta il text da Vital, transponì a moda integrala (reducind però, en la part finala dal tractat, il dumber da lemmas citads or dals vocabularis da Pallioppi bab e figl), e da las materialias che consistan da l'artitgel da Vichipedia ‹Zaccaria Pallioppi›. La versiun preschenta dal cudesch è vegnida preparada per la stampa il mars 2021. Ulteriurs cudeschs da Vichipedia pronts per telechargiar sco e-book u per empustar sco cudesch stampà èn da chattar sut: https://rm.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Cudeschs.

[[Datoteca:.jpg]]

––––––––––––

1 Infurmaziuns davart vita ed ovra da Zaccaria Pallioppi tenor Reto R. Bezzola: Litteratura dals Rumauntschs e Ladins, Cuira 1979, p. 356–360; Gion Deplazes: Funtaunas. Istorgia da la litteratura rumantscha per scola e pievel, tom 3: Da la Revoluziun franzosa a l'avertura litterara, Cuira 1990, p. 118–119; Manfred Gross: Zaccaria Pallioppi, en: Lexicon Istoric Retic, 2010/2012.

2 Infurmaziuns davart Andrea Vital tenor Reto R. Bezzola: Litteratura dals Rumauntschs e Ladins, Cuira 1979, p. 382; Jürg Simonett: Andrea Vital, en: Lexicon Istoric Retic, 2010/2012.