Classica viennaisa

Ord Wikipedia
Mozart en il ravugl da sia famiglia

La classica viennaisa (ca. 1780–1827) è in stil da la musica d’auta cultura europeica. Ad ella appartegnan Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart e Ludwig van Beethoven. En il senn pli vast designescha il term er il ‹temp da la classica viennaisa›. Perquai al vegnan savens er attribuids cumponists sco Antonio Salieri, Michael Haydn u Carl Ditters von Dittersdorf. Quest artitgel da survista dat l’emprim in sguard al term da la ‹musica classica› en general; silsuenter vegn preschentada la preclassica che furma l’epoca da transiziun tranter il baroc e la classica; e per finir vegnan approfundads aspects da la classica viennaisa sco tala.

Musica classica[modifitgar | modifitgar il code]

Il term ‹musica classica› n’è betg determinà cleramain. Tut tenor il context po el avair differentas muntadas.

Muntada principala[modifitgar | modifitgar il code]

Per ordinari vegn il term duvrà per designar entaifer la tradiziun europeica da la musica d’auta cultura l’èra tranter la furmaziun e la dissoluziun dal sistem tonal ‹classic›. Quella cumpiglia las epocas da la musica barocca (resp. gia da la musica da la renaschientscha) fin la musica da la romantica e da l’impressiunissem ed enserra er l’epoca che porta il num ‹classica›. Ensemen cun las epocas precedentas e sequentas sa preschenta il maletg cumplessiv da la musica d’auta cultura europeica sco suonda:

  • Musica veglia u tempriva:
    • musica dal temp medieval (er musica tempriva, a partir dal stil gotic radiant, ca. 13avel/14avel tschientaner)
    • musica da la renaschientscha (15avel/16avel tschientaner)
Quartet d’artgists – ina da las furmaziuns tipicas dal repertori da l’epoca classica
  • Armonia tonala:
    • musica barocca (ca. 1600 fin 1750)
    • classica
    • musica da la romantica (19avel / entschatta dal 20avel tschientaner)
    • impressiunissem (ca. 1875–1925)
  • Musica moderna e contemporana:
    • musica moderna (ca. 1890–1975)
    • musica contemporana / postmoderna (ca. 1975–temp preschent) resp.
    • 20avel tschientaner
    • 21avel tschientaner

Per part vegn questa musica er numnada ‹musica seriusa› per la differenziar da l’uschenumnada ‹musica da divertiment›.

Er en autras culturas vegn tuttavia discurrì da musica classica per cunfinar tradiziuns pli veglias da la musica populara moderna (p.ex. la musica classica araba, tirca, indica u chinaisa).

Ulteriuras muntadas[modifitgar | modifitgar il code]

‹Classic› sco adjectiv vegn per ordinari duvrà en in context musical per designar l’epoca da la classica sezza (preclassica e classica viennaisa).

Cun ‹classic› po er esser manegià in instrumentari classic (cuntrari a la musica da pop amplifitgada a moda electronica). En quest cas appartegnan er furmas popularas sco musica da saut, musica d’instruments a flad, musica sinfonica, musica da film u la musica da divertiment elevada a la musica classica.

Dal baroc a l’epoca classica[modifitgar | modifitgar il code]

La fasa da transiziun dal stil cumpositoric situada tranter las epocas dal baroc e da la classica viennaisa vegn numnada preclassica (u classica tempriva). Quella cumpiglia la creaziun musicala da cumponists tranter il 1730 ed il 1760/70.

La vieuta stilistica a l’exempel d’intgins cumponists[modifitgar | modifitgar il code]

Dal temp da la classica ha il fortepiano (illustraziun) remplazzà il cembalo ‹baroc›

La musica da Händel na tanscha strusch sur il stil dal baroc tardiv ora (ca. 1710–1750); Bach percunter sa mova per part en ses opus tardiv vers la classica tempriva. Pietro Castrucci – in schef d’orchester da Händel a Londra ch’era quasi tuttina vegl sco quel – ha gia ‹ristgà› d’integrar en sias cumposiziuns ideas nunusitadas ed effects da surpraisa.

Er ils figls da Bach vegnan per ordinari attribuids a la preclassica. Uschia duai er il giuven Mozart avair retschet impuls da ses ami Johann Christian Bach e betg viceversa.

Sco ulteriur liom che tanscha da la preclassica a la classica (e schizunt a la romantica) vegn savens numnà Antonio Salieri. Quest contemporan da Mozart e fundatur da la Societad dals amis da la musica a Vienna ha gì gronds success sco successur dal refurmatur da l’opera preclassic C.W. Gluck.

Preclassica viennaisa ed attribuziun al baroc resp. a la classica[modifitgar | modifitgar il code]

Ils pli impurtants represchentants da la ‹preclassica viennaisa› èn Georg Christoph Wagenseil e Georg Matthias Monn. Els vulan surmuntar la rigurusadad ed il patos dal baroc tardiv e far strada al style galant pli liber e grazius.

Matthias Georg Monn (er numnà Mann) era in famus organist e scolast da musica; ma anc pli enconuschent ch’el sez è ses scolar Johann Georg Albrechtsberger. Cumbain che quel è naschì quatter onns suenter Haydn (che furma l’emprim represchentant da la classica viennaisa) stat el tuttina anc enavos in pau areguard la ritgezza d’innovaziun e d’ideas musicalas.

Magari attribueschan festivals u retschas da concerts la preclassica gia a la musica classica; ma in pau pli savens vegnan las ovras dals preclassichers preschentadas en il context da la musica barocca. Quai succeda per ordinari sut il num ‹musica veglia›. Enconuschents per questa cumbinaziun èn per exempel l’orchester dal festival da Händel a Halle u la Barock-Compagney a Berlin. Cun la classica vegnan ils preclassichers tranter auter cumbinads da l’ensemble Concentus Musicus a Vienna u da la Camerata a Cologna resp. a Freiburg.

Intgins indizis da la midada dal stil[modifitgar | modifitgar il code]

Ils segns caracteristics da la preclassica vegnan descrits differentamain ed er ils cunfins d’epoca che vegnan tschentads varieschan per radund 10 onns. Savens vegn renvià al rococo ch’ha lieu a medem temp, pertge ch’er il nov ‹stil galant› vul sa distatgar a moda eleganta dal baroc che vegn resentì sco surchargià.

Per part vegn la preclassica chapida sco fasa da transiziun, per part però er sco agen stil musical. Davart la musica da clavazin da Carl Philipp Emanuel Bach (1714–1788) scriva per exempel la Camerata da Cologna: «Per ordinari vegn questa musica designada sco preclassica u classica tempriva; ma atgnamain na furma ella nagin stgalim preparatoric per il stil classic, mabain è segnà d’in agen caracter cun ideas musicalas dal tuttafatg originaras.» Quai resulta tuttavia er da giudicats contemporans: Gotthold Ephraim Lessing ha designà questas novas cumposiziuns sco «monsters musicals» e per Christian Friedrich Daniel Schubart eran quai «bizarrarias».

Ils preclassichers da la Scola da Mannheim sa laschan attribuir al stil da la sentimentalitad. Els prefereschan plitost la cumposiziun omofona, ina structuraziun contrastanta da las ideas e dals temas musicals – ch’èn per ordinari ordinads a moda simmetrica – sco er flosclas melodicas idiomaticas.

Purtret da Gluck dal 1775

Ina novaziun è er stada la ‹racheta da Mannheim›, la dinamica da la quala consista d’ina erupziun da crescendo che sa furma andetgamain. Pli tard è la dinamica da terrassas ch’era vaira immobila en il baroc anc vegnida munida cun ulteriurs stgalims intermediars (sforzando, diminuendo etc.).

Ordaifer la Germania e l’Austria è il spazi da temp d’ina eventuala preclassica spustà in pau, per exempel en la Boemia per ca. dus decennis. Ed er la las operas da Paris da Gluck (enturn il 1775) vegnan anc attribuidas a la preclassica.

En general vegn il tessì polifon da vuschs autonomas remplazzà en la classica tempriva tras ina melodia che giascha suren e che furma la purtadra principala da l’expressiun musicala. La tecnica da cumposiziun lineara vegn substituida tras ina verticala (furmaziun d’armonias enstagl dal cuntrapunct).

Ils cumponists ils pli enconuschents da la preclassica èn Giovanni Battista Pergolesi, ils figls da J.S. Bach, Christoph Willibald Gluck, Johann Stamitz e Leopold Mozart. In svilup sumegliant sco en la musica datti dal reminent en la litteratura: Qua preceda a la classica da Weimar l’epoca dal Sturm und Drang e la classica tempriva (1773–1789).

Ils figls da Bach, Vivaldi e las ‹galantarias›[modifitgar | modifitgar il code]

La midada d’epoca dal baroc a la preclassica sa mussa a moda concentrada entaifer la generaziun dals figls da Bach. Il stil polifon elevà (stile grave) ha fatg plazza ad in stil omofon galant e transparent (stile galante). Schizunt il bab Bach ha numnà sias partitas per clavazin dal 1731 ‹Galantarias›, quai ch’è in indizi per ses agen svilup vers quest stil.

Questa midada vers il stil galant ch’ha cumenzà enturn il 1730 ha fatg daventar conscient Vivaldi che sias cumposiziuns sajan exponidas ad ina perdita d’attractivitad. Perquai è el sa rendì en la vegliadetgna da 63 onns a Vienna per tschertgar il sustegn da Karl VI (il qual è mort la fin dal 1740). Ma a Vivaldi n’è restà gnanc in onn entir pli: il musicist ch’era ina giada il pli famus da tut l’Europa è mort il 1741 dal tuttafatg ignorà dal mund da musica ed è vegnì sepulì en ina fossa da povers. En quest lieu, nua che sa chatta oz l’edifizi principal da l’Universitad tecnica da Vienna, regorda ina tavla commemorativa a questa persuna famusa ch’era sa serrada envers il stil nov.

Resumaziun: baroc (fin il 1750) versus classica (1770–1830)[modifitgar | modifitgar il code]

Il sarcofag da Haydn ad Eisenstadt

Il baroc attribuiva a la furma musicala ina muntada almain uschè gronda sco al cuntegn. La preclassica percunter cumenza a schliar questa relaziun. Il princip concertant (vuschs u instruments che concurran in cun l’auter) resta bain er vinavant impurtant; ma quel vegn enritgì adina pli fitg tras ideas originalas – quai che dueva la finala culminar en la classica. Las cumposiziuns orchestralas che vegnivan dominadas en il baroc dal bass general fan plazza ad in’armonia che s’orientescha pli ferm al svilup da la melodia.

Intginas da las furmas musicalas che vegnivan preferidas dal temp dal baroc – sco passacaglia, chaconne, fuga, sonata, concert solistic, suita, cantata e passiun – daventan main impurtantas. Durant la culminaziun da la classica duevan dominar quartets d’artgists, sinfonias e concerts (solistics). Quest svilup aveva gia cumenzà a sa mussar tar la Scola da Mannheim ch’è vegnida fundada vers il 1750 (cun Stamitz 1717–1757, Ignaz Holzbauer 1711–1783, F.X. Richter 1709–1789 e.a.) ed entaifer la Scola da Vienna. La Scola da Mannheim ha stgaffì la furma classica da cumponer sonatas e sinfonias; la Scola da Vienna (cun Wagenseil e Monn) ha accentuà entaifer la furma da la sonata il segund tema e la realisaziun, quai che dueva la finala vegnir perfecziunà tras Haydn.

Entaifer la classica viennaisa (ca. 1780–1830) è la polifonia severa dal baroc alura vegnida surmuntada dal tuttafatg. Ultra da quai ha gì lieu in spustament da l’accent principal dal spazi sacral al spazi secular ed er ils cuntrasts èn s’augmentads, quai che s’exprima tranter auter en ils suandants elements: midadas da tempo andetgas, sopran contra bass, ina dinamica alternanta, effects da tun nunspetgads (sco la famusa battida da la pauca tar Haydn). Las cumposiziuns èn en general segnadas d’ina armonia pli simpla e tendeschan vers furmas cleras e plaschaivlas.

Caracteristicas da la classica viennaisa[modifitgar | modifitgar il code]

Il stil musical[modifitgar | modifitgar il code]

Ils trais gronds cumponists da la classica viennaisa, Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart e Ludwig van Beethoven, collia il fatg ch’els dumognan e sublimeschan ils pli differents geners musicals e modas da cumponer da la chanzun populara fin a la polifonia barocca. Els collian atgnadads dal stil galant e dal stil sentimental ed uneschan divers ulteriurs stils tudestgs, franzos e talians ad ina varietad da geners.

Ils tratgs caracteristics da lur stil cumpositoric furman trais modas da proceder fitg sviluppadas: l’accumpagnament obligat, il stil prorut e la lavur orientada a motivs e temas.

Questas trais proceduras vegnan applitgadas vi da quasi tut ils geners, suenter che Joseph Haydn las aveva sviluppà surtut en la musica da chombra (quartets d’artgists) ed en la musica d’orchester (sinfonia). Er en l’opera (p.ex. tar Mozart) ed en la musica sacrala (p.ex. tar Beethoven) furman ellas las caracteristicas dominantas da la moda da cumponer. Per ordinari è cuntegnida en las vuschs superiuras ina furma da l’emprima part d’ina sonata, la quala stgaffescha il rom per ina moda da cumponer dialectica, tematica.

Vienna sco citad da musica[modifitgar | modifitgar il code]

Vienna l’onn 1758

Il spazi e la culissa per quests svilups ha furnì Vienna sco citad d’ina cultura da musica fitg ritga che dumandava suenter ina gronda multifariadad da producziuns musicalas. En la segunda mesadad dal 18avel tschientaner avevan l’emprim Paris (opera) e Londra (concerts publics) furmà las citads da musica dominantas en l’Europa; cun la glorificaziun da Mozart suenter sia mort e l’arrivada da Beethoven ha alura Vienna cuntanschì la posiziun predominanta. Mozart aveva plitost valì fin quel mument sco grondezza viennaisa; Beethoven percunter ha gia resguardà Vienna sco finamira desiderabla da sia carriera. A moda clervesenta ha formulà ses fautur cont Ferdinand Ernst Gabriel von Waldstein: «Cun diligenza nuninterrutta retschavais Vus [a Vienna] il spiert da Mozart or dals mauns da Haydn».

Decisivs per la constituziun d’ina ‹classica viennaisa› èn stads ils onns suenter che Mozart è sa domicilià a Vienna. Qua è sa furmada l’interacziun cumpositorica tranter Haydn e Mozart ch’ha cumenzà cun la stimulaziun vicendaivla da stgaffir in nov stil da cumposiziuns per quartets d’artgists e ch’ha cuntinuà cun etablir la sinfonia sco gener dal temp ch’ha chattà la pli gronda accoglientscha tar il public.

Influenzas d’ordaifer Vienna[modifitgar | modifitgar il code]

Mozart ha surtut emprendì a conuscher sin ses viadis cumponists e lur musica. Teodor de Wyzewa e Georges de Saint-Foix han eruì en lur grond’ovra davart Mozart (1936–1946) ils fastizs multifars da questas influenzas. Da numnar èn surtut Johann Christian Bach a Londra, divers cumponists da l’opera taliana ed ils maisters da la Scola da Mannheim. E la finala sto er vegnir fatg menziun da las influenzas indirectas da Georg Friedrich Händel (ovras vocalas sco ‹Messiah›) e Johann Sebastian Bach (musica instrumentala e motettas).

Tut quai ha er Beethoven emprendì a conuscher persunalmain u indirectamain tras las cumposiziuns da Haydn e Mozart. Influenzas d’ordaifer Vienna èn ultra da quai arrivadas da ses temp nà da l’opera taliana e franzosa sco er da la musica d’orchester franzosa. Beethoven sez inditgescha Luigi Cherubini sco ses ideal ed exempel.

Discussiun davart il term[modifitgar | modifitgar il code]

Beethoven il 1804/05

La scienza da musica da lingua englaisa evitescha plitost il term ‹classica viennaisa› e dovra enstagl il term ‹classica› en in senn pli vast. Entaifer la scienza da musica da lingua tudestga vegn il term discutà a moda cuntraversa. Ludwig Finscher propona, sa basond sin ponderaziuns da Raphael Georg Kiesewetter dal 1834, d’al restrenscher sin las ovras da Haydn e Mozart dal temp tranter il 1781 ed il 1803. Hans Heinrich Eggebrecht argumentescha cun studis detagliads a favur da la definiziun pli vasta che cumpiglia Haydn, Mozart e Beethoven. Carl Dahlhaus da sia vart maina vinavant ina ponderaziun da Friedrich Blume che la classica e la romantica furmian in’epoca musicala unitara. Questa colliaziun dialectica tranter classica viennaisa e romantica sa manifestescha surtut sch’ins cumpareglia l’ovra da Beethoven cun quella da Franz Schubert. Thrasybulos Georgiades ha analisà a fund l’ovra vocala ed instrumentala da Schubert ed al attribuescha als trais gronds da la classica viennaisa; la moda da cumponer classica da Schubert illustrescha el surtut a basa da sias chanzuns e da sia sinfonia nunfinida.[1]

  1. Areguard las relaziuns tranter classica e romantica cf. en general Friedrich Blume: Classic and Romantic Music: A Comprehensive Survey. New York: W.W. Norton&Company, 1970.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Friedrich Blume: Klassik. En: MGG 1958.
  • Friedrich Blume: Romantik. En: MGG 1963.
  • Carl Dahlhaus: Klassische und romantische Musikästhetik. Laaber 1988.
  • Hans Heinrich Eggebrecht: Musik im Abendland, Prozesse und Stationen vom Mittelalter bis zur Gegenwart. En: Mn./Z 1991, p. 471–487.
  • Ludwig Finscher: Klassik. En: Die Musik in Geschichte und Gegenwart, tom 5, 1996.
  • Thrasybulos Georgiades: Schubert, Musik und Lyrik. Göttingen 1967.
  • Raphael Georg Kiesewetter: Geschichte der europäisch-abendländischen oder unserer heutigen Musik. Lipsia 1834.
  • Charles Rosen: Der klassische Stil. Haydn, Mozart, Beethoven. Bärenreiter, Kassel etc. 1983, ISBN 978-3-7618-1235-8.
  • Teodor de Wyzewa, G. de Saint-Foix: W.-A. Mozart. Sa vie musicale et son oeuvre de l’enfance à la pleine maturité […] Essai de biographie critique suivi d'un nouveau catalogue chronologique de l’oeuvre complète de maitre […]. 5 toms, Paris 1936–1946.

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Commons Commons: Classica viennaisa – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio