Wolfgang Amadeus Mozart

Ord Wikipedia
W.A. Mozart, detagl d’in maletg da Johann Nepomuk della Croce (ca. 1780)
Suttascripziun da Wolfgang Amadeus Mozart
Suttascripziun da Wolfgang Amadeus Mozart

Wolfgang Amadeus Mozart, cun num da batten cumplet Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart (* 27 da schaner 1756 a Salzburg, prinzi-archuvestgieu Salzburg; † 5 da december 1791 a Vienna), è stà in cumponist da la classica viennaisa. Si’ovra voluminusa è ordvart populara en tut il mund e vala sco in dals repertoris ils pli impurtants da la musica classica. El sez sa numnava per ordinari Wolfgang Amadé Mozart.

Vita[modifitgar | modifitgar il code]

L’uffant schenial (1756–1766)[modifitgar | modifitgar il code]

La famiglia Mozart sin turnea: Leopold, Wolfgang e Nannerl (Louis Carrogis Carmontelle, ca. 1763)

Wolfgang Amadeus Mozart è naschì a Salzburg a la Getreidegasse 9 (Hagenauerhaus). El era gia il settavel uffant da ses geniturs, ma pir il segund ch’ha survivì. La sora gronda Maria Anna Walburga Ignatia, numnada ‹Nannerl›, era naschida il 1751. Lur geniturs eran Leopold Mozart dad Augsburg (Baviera) ed Anna Maria Pertl da Sankt Gilgen (Salzburg). Leopold era engaschà tar il prinzi-uvestg da Salzburg sco musicist da chombra, a partir dal 1757 sco cumponist da la curt ed a partir dal 1763 sco vicedirigent.

Gia en la vegliadetgna da quatter onns ha Mozart survegnì ensemen cun sia sora l’emprima instrucziun musicala. Il bab als ha instruì da sunar il clavazin e la gìa ed als ha introducì en l’art da cumponer. Il 1761 ha Leopold nudà in andante, dus allegros ed in menuet sco «des Wolfgangerl Compositiones». En pli è bainprest sa mussà il talent da Mozart da sunar il clavazin e la gìa, uschia ch’el è sa preschentà a partir dal 1762 en la publicitad.

Emprims viadis da concerts han manà Wolfgang e sia sora Nannerl cun ils geniturs a Minca (entschatta 1762) e da Passau a Vienna (atun 1762). Ils fragliuns schenials èn sa preschentads cun grond success avant la noblezza, uschia che la famiglia ha lantschà la stad 1763 ina vasta turnea tras la Germania e l’entira Europa dal Vest che dueva durar trais onns e mez (fin al return a Salzburg il november 1766).

Las singulas staziuns da viadi èn stadas Minca, Augsburg, Ludwigsburg, Schwetzingen, Heidelberg, Mainz, Francfurt, Koblenz, Cologna, Aachen, Brüssel, Paris, Versailles, Londra, Dover, Belgia, Den Haag, Amsterdam, Utrecht, Mechelen, puspè Paris, Dijon, Lyon, Genevra, Losanna, Berna, Turitg, Donaueschingen, Ulm e Minca; ils uffants sa preschentavan mintgamai a la curt u en academias publicas. Durant quests viadis ha Mozart cumponì las emprimas sonatas per clavazin e violina sco er l’emprima sinfonia en Es-dur (KV 16). Las quatter sonatas per clavazin e violina KV 6 fin 9 èn cumparidas il 1764 sco emprimas cumposiziuns stampadas da Mozart.

A Londra è Mozart vegnì en contact cun la sinfonia e l’opera taliana. Là ha el en pli fatg l’enconuschientscha da Johann Christian Bach che dueva daventar ses emprim idol.

Emprimas cumposiziuns a Vienna e viadi en l’Italia (1766–1771)[modifitgar | modifitgar il code]

Suenter il return èn suandadas primaudiziuns a Salzburg, tranter auter da l’opera da scola ‹Die Schuldigkeit des ersten Gebots› che Mozart cun ses endisch onns aveva cumponì ensemen cun ils musicists da la curt bundant pli vegls Anton Cajetan Adlgasser e Michael Haydn.

Il settember è suandà in segund viadi da la famiglia a Vienna. Per guntgir la virola che furiava en la regiun, èn els viagiads a Brünn ed Olmütz. Ma er qua ha la malsogna cuntanschì ils uffants e duai avair laschà enavos nodas restantas en la fatscha da Wolfgang. Suenter il return a Vienna vers mez schaner 1768 ha Mozart terminà il gieu cun chant ‹Bastien und Bastienne› (KV 50), la ‹Waisenhausmesse› (KV 139) e l’opera buffa ‹La finta semplice› (KV 51). Cumbain che l’ultima ovra era vegnida empustada da l’imperatur Franz I, n’ha quella betg pudì vegnir preschentada; il motiv èn stadas intrigas da l’uschenumnada ‹partida taliana› enturn l’intendant da la curt Giuseppe Affligio.

Tranter il 1767 ed il 1769 è Mozart sa trategnì repetidamain en la claustra benedictina Seeon. Anc il 1771 ha el represchentà là offertoris. Dus offertoris ha Mozart scrit aposta per la claustra Seeon: ‹Scande coeli limina› (KV 34; 1769) ed ‹Inter natos mulierum› (KV 72; 1771). L’uschenumnà ruver da Mozart, sut il qual el duai esser sesì gugent, crescha fin oz al Lai da Seeon.

Suenter 15 mais a Vienna è Mozart returnà il schaner 1769 cun sia famiglia a Salzburg. Qua ha ‹La finta semplice› finalmain pudì vegnir represchentada. E l’atun dal medem onn è Mozart vegnì elegì sco terz maister d’orchester da la chapella da la curt.

Emprim viadi en l’Italia (nair: ruta da viadi Salzburg – Napoli, blau: viadi da return)

Il december 1769 è Mozart partì cun ses bab per l’Italia. Cun interrupziuns dal mars fin l’avust 1771 e dal december 1771 fin l’october 1772 ha quest viadi durà bunamain trais onns e mez. Igl è stà l’emprim da trais viadis en l’Italia che duevan tuts daventar gronds success.

Il viadi ha manà a Verona, Milaun, Bologna, Firenza, Roma, Napoli, Turin, Venezia, Padua, Vicenza, Verona e sur Innsbruck enavos a Salzburg. A Roma al ha papa Clemens XIV numnà il 1770 chavalier dal sparun dad aur, ma cuntrari a Gluck n’ha Mozart mai fatg diever dal privilegi da sa numnar ‹chavalier›. A Roma al èsi er reussì, suenter avair udì be ina u duas giadas il miserere a nov vuschs da Gregorio Allegri, da nudar a memoria e senza sbagls la structura da basa da questa partitura ch’il Vatican tegneva strictamain secreta.

A Bologna ha Mozart studegià cuntrapunct tar Padre Giovanni Battista Martini. Suenter ina clausura è el vegnì recepì a l’Accademia Filarmonica di Bologna. Là ha el fatg l’enconuschientscha da musicists da renum sco Giovanni Battista Sammartini, Niccolò Piccinni, Pietro Nardini e Giovanni Paisiello. Ils 26 da december ha gì lieu a Milaun la primaudiziun da si’opera seria ‹Mitridate, re di Ponto› (KV 87). Il public è stà talmain intgantà ch’igl èn suandadas duas ulteriuras incumbensas: la serenata teatrale ‹Ascanio in Alba› (KV 111, primaudiziun a Milaun ils 17 d’october 1771) ed il dramma per musica ‹Lucio Silla› (KV 135), primaudiziun a Milaun durant la stagiun 1772/73. Ils 15 da december 1771 èn bab e figl returnads a Salzburg, suenter che speranzas da pudair chattar in engaschament stabel en l’Italia n’eran betg s’accumplidas.

Maister d’orchester a Salzburg (1772–1777)[modifitgar | modifitgar il code]

Domicil da la famiglia Mozart a Salzburg a partir dal 1773

Suenter la mort da Sigismund Christoph Graf von Schrattenbach è Hieronymus Franz Josef von Colloredo vegnì elegì il 1772 prinzi-archuvestg da Salzburg. Il nov prinzi ha nominà Mozart sco maister d’orchester da la chapella da la curt. Tuttina n’ha quest’elecziun betg muntà la fin dals blers viadis che Mozart fascheva cun ses bab. Mozart empruvava er vinavant da mitschar dal reglament rigid da ses servetsch a Salzburg: L’october 1772 fin il mars 1773 è suandà il terz viadi en l’Italia per la primaudiziun da ‹Lucio Silla›. Durant quest viadi ha Mozart plinavant cumponì l’‹Exsultate, jubilate›. E dal fanadur fin il settember 1773 è Mozart viagià per la terza giada a Vienna. Il medem onn ha Mozart scrit ses emprim concert per clavazin. A partir da l’october 1773 ha la famiglia Mozart abità a Salzburg en la chasa da l’anteriur maister da saut curtais Franz Gottlieb Spöckner (ca. 1705–1767).

Suenter ina pausa pli lunga, è suandà il december 1774 in viadi a Minca a chaschun da la primaudiziun da l’opera buffa ‹La finta giardiniera› (KV 196). Alura è Mozart returnà a Salzburg ed ha danovamain empruvà da s’etablir qua sco artist. El ha per exempel laschà preschentar l’avrigl 1774 il drama per musica ‹Il re pastore›, il qual n’ha dentant betg chattà buna accoglientscha da vart dal public. Suenter pliras dumondas invanas da pudair prender congedi, ha Mozart la finala inoltrà il 1777 al prinzi-archuvestg si’abdicaziun.

En tschertga da lavur e danovamain a Salzburg (1777–1781)[modifitgar | modifitgar il code]

Liberà da tut ils servetschs dal prinzi, è Mozart sa mess il settember 1777 en viadi accumpagnà da sia mamma. En pliras citads ha el empruvà da survegnir in nov engaschament sut meglras cundiziuns. L’emprim è el sa preschentà adumbatten a la curt da l’electurat bavarais a Minca. Ed er ad Augsburg ed a la curt dal prinzi electur da Mannheim, Karl Theodor, n’ha el survegnì ni ina plazza ni incumbensas musicalas. Persuenter ha el emprendì d’enconuscher qua il maister d’orchester Christian Cannabich che dueva daventar pli tard ses ami. Medemamain ha el fatg l’enconuschientscha da la famiglia Weber e da lur figlia Aloisia, ina giuvna chantadura e pli tard primadonna a Minca, en la quala el è s’inamurà.

Suenter tschintg mais han Mozart e sia mamma bandunà Mannheim – sut insistenza dal bab – ed èn viagiads vinavant a Paris. Arrivads là il mars 1778 ha Mozart almain pudì represchentar sia musica da ballet ‹Les petits riens›, ma ultra da quai n’ha el chattà nagins engaschaments. Ils 3 da fanadur dal medem onn è morta sia mamma. Il giuven Mozart ha sinaquai anc vivì intgins mais en in’abitaziun dal baron Melchior Grimm, nua ch’era Bologne, chevalier de Saint-Georges, viveva gia dapi intgins onns.[1]

Il settember è Mozart sa mess cunter veglia en viadi en direcziun da Salzburg per surpigliar là la plazza vacanta da l’organist da la curt. L’emprim ha el dentant fatg staziun a Strassburg, Mannheim, Kaisersheim e Minca, nua ch’el ha anc ina giada entupà la famiglia Weber. Pir mez schaner 1779 è Mozart arrivà a Salzburg ed è entrà en ses nov servetsch. Qua ha el cumponì l’enconuschenta ovra che dueva survegnir pli tard il num ‹Krönungsmesse› (KV 317).

Questa nov’emprova da fitgar musicalmain pe en sia patria ha funcziunà detg bain, e quai durant radund 20 mais. La relaziun tar l’archuvestg è dentant restada tendida, damai che quel al aveva scumandà da sa participar a concerts lucrativs a Vienna. A chaschun d’in segiurn a Minca ch’ha durà dal november 1780 fin il schaner 1781 ha Mozart percunter pudì realisar cun grond success la primaudiziun da si’opera sera ‹Idomeneo› (KV 366). Silsuenter ha Mozart prendì part a Vienna per incumbensa da l’archuvestg d’academias dals musicists da la curt da Salzburg. Suenter tarmentas dispitas cun l’archuvestg èsi la finala vegnì definitivamain a la ruptura. Il zercladur 1781 ha Mozart desditg sia plazza a Salzburg, è sa chasà a Vienna ed ha gudagnà ils proxims onns la vita cun dar concerts en academias privatas e publicas.

Cumponist liber a Vienna (1781–1791)[modifitgar | modifitgar il code]

Purtret incumplet da Mozart (Joseph Lange, 1782)

Liberà dals ‹latschs› salzburgais ha il cumponist independent e scolast da musica realisà a Vienna grondas operas ed in grond dumber da concerts da clavazin, ils quals el preschentava per ordinari sez:

  • Ils 16 da fanadur 1782 ha gì lieu a Vienna la primaudiziun dal Singspiel (tudestg!) ‹Die Entführung aus dem Serail› (KV 384) che l’imperatur Joseph II aveva empustà. Alura èn suandads onns ch’èn stads emplenids cun la cumposiziun e represchentaziun da concerts da clavazin. Finanzialmain sa chattava Mozart uss en ina situaziun fitg confortabla.
  • Il prim da matg 1786 ha gì lieu a Vienna la primaudiziun da l’opera buffa ‹Le nozze di Figaro› (KV 492).
  • Ils 29 d’october 1787 è vegnì represchentà a Prag il dramma giocoso ‹Don Giovanni› (KV 527).
  • Ils 26 da schaner 1790 è suandada a Vienna la primaudiziun da l’opera buffa ‹Così fan tutte› (KV 588).
  • Ils 6 da settember 1791 è vegnida dada a Prag l’opera seria ‹La clemenza di Tito› (KV 621).
  • Cun la primaudiziun da la gronda opera ‹Die Zauberflöte› (KV 620) ils 30 da settember 1791 è Mozart returnà a la lingua tudestga. Quest’ovra è vegnida represchentada en il Theater im Freihaus, situà da quel temp en l’aglomeraziun da Vienna. Il manader da quest teater, Emanuel Schikaneder, aveva furnì l’istorgia ed elavurà il text da la ‹Zauberflöte›.

En questa fasa ordvart creativa ha Mozart er cumponì la Messa gronda en c-mol (KV 427) (1783) ed impurtantas ovras instrumentalas: ils sis quartets d’instruments ad artg deditgads a Joseph Haydn (KV 387, 421, 428, 458, 464, 465) (1785), la ‹Sinfonia da Linz› (KV 425), la ‹Sinfonia da Prag› (KV 504) (1786), la serenada ‹Eine kleine Nachtmusik› (KV 525) (1787) sco er las trais sinfonias en Es-dur (KV 543, nr. 39), g-mol (KV 550, nr. 40) e C-dur, numnada ‹Sinfonia da Jupiter› (KV 551, nr. 41).

A Vienna ha Mozart fatg il 1782/83 l’enconuschientscha da Gottfried van Swieten, prefect da la biblioteca imperiala ed amatur da la musica. Quel ha fatg enconuschent Mozart cun ils manuscrits da Johann Sebastian Bach e Georg Friedrich Händel ch’el aveva rimnà a Berlin. L’inscunter cun quests cumponists dal baroc ha impressiunà Mozart ed ha immediat gì ina grond’influenza sin sias cumposiziuns.[2]

Constanze Mozart (Joseph Lange, 1782)

Ils 4 d’avust 1782 ha Mozart maridà Constanze Weber, ina sora pli giuvna d’Aloisia. Mozart aveva fatg l’enconuschientscha da sia dunna avant trais onns a Mannheim. Ils proxims onns èn naschids sis uffants, dals quels dentant be dus han survivì ils emprims onns d’uffanza: Karl Thomas (* 1784) e Franz Xaver Wolfgang (* 1791).

Il bab Leopold Mozart, il qual Wolfgang ha anc visità il 1783[3] e ch’è stà il 1785 en visita a Vienna, è mort il matg 1787.

Tras si’amicizia cun Otto Heinrich von Gemmingen-Hornberg è Mozart daventà il december 1784 commember da la loscha da framassuns Zur Wohltätigkeit. Plinavant ha Mozart fatg part d’ina segunda loscha, Zur wahren Eintracht, ensemen cun ses ami Joseph Haydn. Sin iniziativa da Mozart è er ses bab Leopold daventà framassun.[4]

A questas commembranzas èsi d’attribuir che Mozart ha cumenzà ad integrar critica sociala en sias ovras (en spezial en las operas ‹Die Zauberflöte› e ‹Le nozze di Figaro›). Surtut ‹Le nozze di Figaro› ha surdumandà il public viennais, uschia che quel è sa retratg pli e pli da l’operar da Mozart. Bain aveva Joseph II dà liber quest’ovra – malgrà la critica da sistem immanenta – e nominà Mozart il december 1787 musicus da chombra da la curt imperiala ed il matg 1791 adjunct dal dirigent dal Dom da s. Steffan. Ma la situaziun finanziala è pegiurada marcantamain durant quests onns e success musical aveva el quasi be pli a Prag.

Las ovras da ses ultims onns ha Mozart creà davent da la publicitad viennaisa. Cun ulteriurs viadis ha el empruvà adumbatten da retegnair ses declin economic. Sper ses viadis a Prag a chaschun da las primaudiziuns il 1787 ed il 1791 è el viagià il 1789 sur Prag, Dresden e Lipsia a Potsdam e Berlin tar il retg prussian Friedrich Wilhelm II. L’atun 1790 è el stà preschent a Francfurt a la curunaziun da l’imperatur Leopold II ch’è suandà Joseph II.

Ma ils viadis a Berlin il 1789 e Francfurt il 1790 n’han betg manà natiers nova bainstanza. A Berlin ha el ni chattà novas entradas ni ina nova plazza. L’opera ‹Così fan tutte› ch’era vegnida empustada da l’imperatur ha chattà be ina resonanza mediocra, il medem vala per sia preschentaziun a Francfurt e per la primaudiziun da ‹La clemenza di Tito› a Prag. Pir il grond applaus per la ‹Zauberflöte› ha mess en vista in meglierament da la situaziun finanziala; lezza giada n’ha el dentant betg chattà resun da vart da l’aristocrazia, mabain da la burgaisia.

Davosas ovras e mort prematura[modifitgar | modifitgar il code]

Primaudiziun da la ‹Zauberflöte› ils 30 da settember 1791

Suenter la primaudiziun da ‹La clemenza di Tito› a Prag era Mozart returnà mez settember 1791 a Vienna ed era s’approfundà en las preparativas per la primaudiziun da la ‹Zauberflöte› (KV 620). Quella dueva avair lieu duas emnas pli tard e finalmain puspè manà natiers il success giavischà.

A medem temp aveva el elavurà la motetta ‹Ave verum corpus› (KV 618) e cumenzà a nudar il ‹Requiem› (KV 626). Quest’ultima lavur n’è el betg vegnì da finir; Franz Xaver Süssmayr, tenor Constanze Mozart in anteriur scolar da Mozart, la dueva terminar.

Paucas emnas suenter la primaudiziun da la ‹Zauberflöte› ils 30 da settember 1791 è Mozart vegnì malsaun ed ha stuì restar en letg. Ils 5 da december è el mort en la vegliadetgna da strusch 36 onns; il di suenter è el vegnì sepulì.

Dapi lura èsi vegnì speculà bler davart la raschun da sia mort (ch’era vegnida nudada da ses temp en l’attest da mort cun «fevra chalirada colliada cun eczems»). La medischina moderna suppona in’infecziun cun streptococcas; ils anticorpuls drizzads cunter quellas hajan la finala er attatgà l’atgna circulaziun dal sang e manà ad in’insuffizienza dal cor.[5]

Mozart sez era persvas d’esser vegnì tissientà – uschia è el s’exprimì envers Constanze paucas emnas avant sia mort. Talas legendas cursavan er gia curt temp suenter la mort da Mozart. La pli enconuschenta da quellas accusescha ses collega Antonio Salieri e fa valair scuidanza sco motiv. Per cumprovar la tesa d’in assassinat cun tissi na datti dentant nagins indizis documentads.

Sepulì è il grond cumponist vegnì en ina fossa communabla al santeri da s. Marx. Sia vaiva ha visità il lieu da sepultura pir suenter 17 onns. Il 1855 è la fossa vegnida localisada uschè bain sco pussaivel ed il 1859 è vegnì erigì là in monument da fossa. Pli tard è quel vegnì transferì tras la citad da Vienna en la gruppa da las fossas d’onur dals musicists al Zentralfriedhof (32 A-55). Al lieu oriund ha il guardiasanteri erigì or d’atgna iniziativa ina tavla commemorativa; quella è sa sviluppada en il decurs dal temp ad in agen monument da fossa e furma oz in’attracziun che vegn visitada stediamain.

Relaziuns finanzialas e relasch[modifitgar | modifitgar il code]

La tesa davart il «scheni poverisà Mozart» deriva da la romantica. Mintga biograf empruvava da laschar cumparair Mozart anc pli pover. En la vasta publicitad è quest clisché sa mantegnì fin oz, entant ch’el vegn refusà da la scienza. Mozart n’era segiramain betg fitg ritg en cumparegliaziun cun in cont u prinzi, ma tuttavia en congual cun in member da la classa dals burgais.[6]

Tenor criteris odierns gudagnava Mozart fitg bain, ma pervi da ses stil da viver era el tuttina savens en miserias finanzialas. Per in engaschament sco pianist gudagnava el, tenor atgnas indicaziuns, «almain 1000 rentschs» (per cumparegliar: a sia fantschella pajava el 1 rentsch per mais). Sch’ins quinta vitiers las lecziuns da clavazin, per las qualas el quintava dus rentschs, e las entradas dals concerts pon ins presumar entradas annualas da radund 10 000 rentschs, quai che correspunda oz ad ina capacitad da cumpra da radund 160 000 francs. Tuttina na tanschevan questas entradas betg per cuvrir ses stil da viver expansiv, uschia ch’el dumandava savens auters per daners (per exempel ses ami da loscha Johann Michael Puchberg). El viveva en grondas abitaziuns[7] ed aveva engaschà bler persunal, plinavant – uschia vegn almain supponì – duai el avair gì in’affinitad per il bigliard e gieus per daners ed avair pers grondas summas. Entaifer l’inventari d’ierta na furmavan betg ses numerus cudeschs u ses instruments da musica la posiziun la pli custaivla, mabain sia vestgadira. Mozart n’è betg mort en povradad, mabain aveva da quel temp tuttavia credit. Er sia maisa da bigliard, che valeva da quel temp sco simbol da luxus, dat perditga da relaziuns finanzialas ch’eran l’onn da sia mort tut auter che desastrusas.

Sepultura da Mozart – fatgs e speculaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Monument da Mozart sin il santeri da s. Marx a Vienna

Ils fatgs[modifitgar | modifitgar il code]

  • Wolfgang Amadeus Mozart è mort ils 5 da december 1791 vers l’ina da la damaun en sia chasa a Vienna.
  • El è vegnì mess en bara il medem di a chasa ed è vegnì transferì ils 6 da december en la chapella dal crucifix al Dom da s. Steffan. Il funeral è vegnì celebrà tranter amis e parents.
  • La saira dals 6 da december u la damaun dals 7 da december è il vaschè vegnì manà al santeri da s. Marx e sepulì en ina «simpla fossa communabla».

Las speculaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  • Mozart è mort depauperisà ed è vegnì sepulì en ina fossa da povers: I na constat betg ch’el fiss mort senza avair possedì a la fin meds finanzials. Medemamain n’è el betg vegnì sepulì en ina fossa da povers, mabain en ina «simpla fossa communabla», quai che correspunda da quel temp tuttavia a la posiziun sociala d’in musicist.[8] Da l’autra vart èsi er da dir che la vaiva da Mozart ha be pudì pajar tut ils daivets e garantir a mesa vista l’existenza da la famiglia cun agid d’ina pensiun consegnada da l’imperatur Leopold II sco er grazia al gudogn or d’in concert da benefizi.
  • Nagin n’ha accumpagnà il til da bara da Mozart fin a sia fossa: Igl è correct ch’ils amis e parents n’al han betg accumpagnà fin a la fossa. Quai n’è dentant betg succedì perquai ch’i fiss stà malaura, mabain correspundeva a l’isanza usitada da quel temp a Vienna.[9] Cun il funeral a S. Steffan era la ceremonia terminada[10]; il lieu da sepultura sa chattava 4 kilometers davent dal Dom.
  • La bara da Mozart è vegnida messa en in’autra fossa: Pir 17 onns suenter la mort da Mozart ha sia dunna Constanze empruvà da chattar la fossa da ses um. Damai ch’i n’eran dentant avant maun naginas cruschs u designaziuns da las fossas, stuevan ins sa fidar da la memoria dal persunal dal santeri. I n’è pia betg stà pussaivel d’eruir exactamain nua che Mozart era vegnì sepulì.
  • La vaira chavazza da Mozart sa chatta en la fundaziun internaziunala Mozarteum a Salzburg: Analisas da DNA pli novas e cumparegliaziuns cun skelets or da la fossa da famiglia dals Mozarts a Salzburg han purtà a la glisch nagins indizis che cumprovassan ch’i sa tractia da la vaira chavazza.

Speculaziuns medicinalas[modifitgar | modifitgar il code]

Il neurolog danais e psichiater Rasmus Fog ha intercurì il 1985 schebain Mozart eri malsaun dal sindrom da Tourette.[11] Il 2005 ha il professer irlandais per psichiatria d’uffants e giuvenils Michael Fitzgerald tractà en sia publicaziun ‹The Genesis of Artistic Creativity› la dumonda, schebain i sa mussia en il material biografic ina connexiun tranter Mozart ed il sindrom d’Asperger. Fitzgerald vegn a la conclusiun che quai pudessi tuttavia esser il cas; l’iperactivitad ed impulsivitad da Mozart pudessan dentant er renviar al sindrom da deficit da l’attenziun cun iperactivitad.[12]

Ils prenums da Mozart[modifitgar | modifitgar il code]

W.A. Mozart en la vegliadetgna da 21 onns cun la medaglia da l’Urden dal sparun dad aur

Ils 28 da schaner 1756 – in di suenter sia naschientscha – è Mozart vegnì battegià sin ils nums Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus. L’emprim ed il davos da quests nums renvieschan al padrin da batten Joannes Theophilus Pergmayr, Senator et Mercator Civicus, entant ch’il prenum Wolfgang renviescha al tat da Mozart, Wolfgang Nicolaus Pertl. La furma greca Theophilus (versiun tudestga: Gottlieb) ha Mozart transponì pli tard en la versiun correspundenta franzosa Amadé resp. (darar) en la versiun latinisanta Amadeus.

Durant ses temp da vita è il num usità adina stà Wolfgang. Durant ils viadis en l’Italia numnava el sasez savens er Wolfgango Amadeo Mozart. Sco creschì suttascriveva el per ordinari cun Wolfgang Amadé Mozart ubain be sco Wolfgang Mozart. Amadeus è el be sa numnà per spass en trais da sias numerusas brevs. Uffizialmain è la furma Wolfgang Amadeus documentada be ina giada durant ses temp da vita, numnadamain en in scriver da la sedia dal guvernatur da l’Austria Bassa.[13]

L’emprima menziun uffiziala postuma cun il num latinisant è quella da l’attest da mort en il protocol dal magistrat da Vienna dals 5 da december 1791. Popularisà il num ‹Amadeus› ha alura il scriptur E.T.A. Hoffmann ch’era in grond admiratur da Mozart e ch’è perquai sa numnà Ernst Theodor Amadeus Hoffmann. En il decurs dal 20avel tschientaner è il num ‹Wolfgang Amadeus› vegnì en diever en tut il mund grazia al radio e las firmas da plattas.

Las brevs da Mozart[modifitgar | modifitgar il code]

Cumenzond gia en giuvens onns ha Mozart scrit durant sia vita numerusas brevs ch’èn sa mantegnidas fin oz. Il pli impurtant partenari da correspundenza era ses bab Leopold Mozart. La collecziun da brevs dat invista tant en aspects da la persunalitad sco er en dumondas musicalas ed en la moda da lavurar da Mozart e furma uschia in’impurtanta basa da perscrutaziun davart sia vita ed ovra.

Ils viadis da Mozart[modifitgar | modifitgar il code]

Mozart è stà en tut varga diesch onns en viadi, pia bunamain in terz da ses temp da vita. Quests viadis al han manà en diesch pajais da l’Europa odierna. Pervi da las vias ch’eran per part en in nausch stan era il viagiar en charrotscha ina sfida fisica; e be il viadi da Salzburg a Vienna durava radund sis dis. En numerusas brevs fa Mozart menziun da las stentas dal viagiar da quel temp.[14]

La naziunalitad da Mozart[modifitgar | modifitgar il code]

La dumonda suenter la naziunalitad è vegnida respundida a moda differenta en il decurs da l’istorgia da recepziun da la vita ed ovra da Mozart. Dapi il 14avel tschientaner furmava Salzburg la chapitala d’in prinzi-archuvestgieu ch’era suttamess en dumondas ecclesiasticas directamain a la sedia papala a Roma ed en dumondas profanas a l’imperatur dal Sontg Imperi roman (ma betg a la monarchia habsburgaisa ‹austriaca›). Mozart è naschì sco subdit dals prinzis-archuvestgs ed è restà quai si’entira vita. Da questa naziunalitad ‹salzburgaisa› da Mozart na vegn per ordinari dentant betg fatg diever en sias biografias. Ina gasetta a Londra rapporta il 1791 da la mort da Mozart ed al designescha sco «the celebrated German composer».[15] Er en blers lexicons da musica ed ulteriuras ovras da standard è la designaziun ‹Germania› stada derasada fin lunsch viaden en il 20avel tschientaner, pia anc ditg suenter che Salzburg era vegnì attribuì a l’Austria (l’emprima giada il 1803 e definitivamain a partir dal 1816). Oz percunter vegn per ordinari discurrì en connex cun Mozart d’in cumponist austriac.

Descendenza[modifitgar | modifitgar il code]

  • Raimund Leopold Mozart (* 17 da zercladur 1783 a Vienna; † 19 d’avust 1783)
  • Carl Thomas Mozart (* 21 da settember 1784 a Vienna; † 31 d’october 1858 a Milaun)
  • Johann Thomas Leopold Mozart (* 18 d’october 1786 a Vienna; † 15 da november 1786)
  • Theresia Maria Anna Mozart (* 27 da december 1787 a Vienna; † 29 da zercladur 1788)
  • Anna Maria Mozart (* 16 da november 1789 a Vienna; † 16 da november 1789)
  • Franz Xaver Wolfgang Mozart (* 26 da zercladur 1791 a Vienna; † 19 da fanadur 1844 a Karlsbad)

Commemoraziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Survista[modifitgar | modifitgar il code]

L’occupaziun cun l’ovra da Mozart e la commemoraziun da sia persuna èn sa mantegnidas fitg vivas fin en il temp preschent. Da numnar èn las numerusas biografias, la perscrutaziun scientifica da sia musica, emissiuns da radio e televisiun, simposis e surtut la represchentaziun da sias cumposiziuns en operas e salas da concert en tut il mund. Gia dapi il 19avel tschientaner vegnan manads tras – en spezial en l’Austria ed en Germania – a chaschun da mintga anniversari radund uschenumnads onns da Mozart.

La Republica austriaca ha perpetnisà Mozart diversas giadas sin munaidas e bancnotas (schillings ed euros). Ed er la Germania ha edì repetidamain munaidas spezialas e marcas postalas per commemorar la muntada da Mozart «per la cultura ed istorgia tudestga». Daspera datti er numerus products da merchandising, per exempel las enconuschentas ‹Cullas da Mozart› ch’èn vegnidas creadas il 1890 dal conditer salzburgais Paul Fürst.

Per blers lieus nua che Mozart ha fatg staziun en sia vita munta ses num in impurtant factur turistic. Quai vala surtut per sia citad natala Salzburg e per Vienna, ses lieu da domicil da pli tard. En segunda lingia er per Augsburg, la citad natala da ses bab Leopold, e per Prag ch’era per Mozart in lieu da preschentaziuns stimà. Er en la Walhalla, il lieu commemorativ da las grondas persunalitads da l’istorgia tudestga en vischinanza da Regensburg, è plazza in bist da Mozart.

Salzburg[modifitgar | modifitgar il code]

Chasa natala da Mozart a la Getreidegasse 9 a Salzburg

Museums commemorativs sa chattan a Salzburg en la chasa natala a la Getreidegasse ed en la chasa abitada da Mozart pli tard al Makartplatz. Sin la Plazza da Mozart è situà il monument da Mozart ch’è vegnì erigì il 1842 cun sustegn finanzial da vart da l’imperatur sco er dals retgs da la Prussia e da la Baviera.[16] La statua da Markus Lüpertz ‹Mozart – in omagi› che sa chatta en vischinanza da la Baselgia da Marcus ha provocà il 2005 ina gronda cuntraversa. In’ulteriura statua da Mozart è avant maun sin il Kapuzinerberg.

A Salzburg sa chatta er la sedia da la fundaziun internaziunala Mozarteum. Quella è vegnida fundada il 1880 ed administrescha la pli gronda collecziun da brevs originalas sco er publicaziuns e registraziuns musicalas che stattan en connex cun la vita ed ovra da Mozart. La fundaziun è er en possess da l’edifizi cun duas salas da concert, nua ch’han per part lieu ils Salzburger Festspiele e la Mozartwoche annuala. Medemamain existan a Salzburg ina scola da musica e pliras furmaziuns musicalas ch’èn colliadas stretgamain cun l’ovra musicala da Mozart.

Vienna[modifitgar | modifitgar il code]

Monument da Mozart a Vienna, enturn il 1900

A Vienna è sa mantegnida ina da las abitaziuns da Mozart, dentant senza il mobigliar (Domgasse 5, gist davos il Dom da s. Steffan). Il 2006 è il museum ch’era vegnì endrizzà là vegnì engrondì marcantamain e reavert sco Mozarthaus Vienna. Qua vegn preschentada als visitaders la vita ed ovra da Mozart en furma multimediala. Numerusas autras chasas nua che Mozart ha vivì u dà concerts èn munidas cun tavlas commemorativas.

L’enconuschent monument da Mozart è vegnì creà il 1896 da l’architect Karl König e dal sculptur Viktor Tilgner. Oriundamain sa chattava il monument sin l’Albertinaplatz. Suenter la Segunda Guerra mundiala al han ins dischlocà il 1953 en il Burggarten.

A Vienna datti plinavant ina Mozartgasse (dapi il 1862), in Mozartplatz (1899) ed ina funtauna da Mozart (1905).

Augsburg e Mannheim[modifitgar | modifitgar il code]

En la chasa natala da Leopold Mozart ad Augsburg è endrizzà in lieu commemorativ davart l’istorgia da la famiglia Mozart. Ina tavla a la Mittelgasse 14 regorda plinavant al basat Franz Mozart (1649–1694) ch’ha vivì e lavurà qua sco maister miradur. Ad Augsburg ha er la Deutsche Mozart-Gesellschaft sia sedia.[17]

La segunda citad en Germania che commemorescha Mozart è Mannheim. Qua ha Mozart passentà sin numerus viadis 176 dis da sia vita, ha cumponì pliras ovras e dirigì il 1790 ina represchentaziun da ‹Le nozze di Figaro›. Plinavant è Mozart s’inamurà qua dad Aloisia Weber ed ha emprendì d’enconuscher la sora Constanze, sia dunna da pli tard. La ‹Scola da Mannheim› da quel temp era da muntada europeica, ma musicalmain n’ha Mozart betg pudì reussir en quest ravugl.[18]

Prag[modifitgar | modifitgar il code]

En il quartier Smíchov a Prag è vegnì endrizzà il 1956 en l’uschenumnada Villa Bertramka in museum da Mozart. Questa chasa era en possess da la famiglia dad Ignatz Anton von Weiser ch’era president da la citad da Salzburg e ch’ha scrit il text tar diversas cumposiziuns da Mozart. Mozart ha abità qua l’october 1787 (conclusiun e primaudiziun da ‹Don Giovanni›) e da la fin avust fin l’entschatta settember 1791 (primaudiziun da ‹La clemenza di Tito›).  

Musica[modifitgar | modifitgar il code]

Purtret da Mozart malegià postum da Barbara Krafft l’onn 1819 sa basond sin il maletg da famiglia dal 1780/81

Suenter avair udì il 1785 l’emprima giada ils quartets d’instruments dad artg che Mozart al aveva deditgà, duai Joseph Haydn avair ditg a Leopold Mozart: «Ich sage ihnen vor gott, als ein ehrlicher Mann, ihr Sohn ist der grösste Componist, den ich von Person und den Nahmen nach kenne: er hat geschmack, und über das die grösste Compositionswissenschaft.»[19]

Da sias abilitads extraordinarias era er Mozart sez conscient, quai che resorta d’ina brev scritta ils 7 da favrer 1778 a ses bab: «Denn ich kann so ziemlich, wie sie wissen, alle art und styl vom Compostitions annehmen und nachahmen.»[20]

I tutga tar las atgnadads cumprovadas da Mozart ch’el ha absorbà durant tut sias periodas da cumposiziun musica dals pli differents stils e ch’el ha tratg a niz quels a moda ordvart creativa.[21] En emprima lingia èn sias cumposiziuns marcadas d’elements da stil da la Germania dal Sid e da l’Italia da la segunda mesadad dal 18avel tschientaner.

Las emprimas influenzas derivan da ses bab e da cumponists locals da Salzburg. Quant fitg che Mozart era l’emprim obligà a ses ambient mussa la dispita pervi da las duas sinfonias da Lambach, tar las qualas ins ha speculà ditg, tgenina che derivia da Leopold Mozart e tgenina da Wolfgang Amadeus Mozart.[22]

Sin ses viadis en l’Italia ha Mozart alura emprendì d’enconuscher il stil dad opera talian, il qual al ha influenzà fermamain. Era a Londra tar Johann Christian Bach ha Mozart gì chaschun d’approfundar sias enconuschientschas da l’opera taliana.

Da grond’influenza – en spezial per sias ovras tardivas – è er stà il studi dal cuntrapunct. Questa tecnica da cumposiziun tipica per il baroc e la renaschientscha ha el studegià a moda teoretica tar Padre Martini en l’Italia e pli tard a Vienna a moda pratica s’approfundond tar Gottfried van Swieten en la musica da Johann Sebastian Bach e Georg Friedrich Händel.

Cuverta dal libretto da ‹Le Nozze di Figaro›, Prag 1786

Sco elements tipics per l’operar cumpositoric da Mozart pon valair:

  • Al gener musical dal concert da clavazin ha el dà qualitad sinfonica ed al ha manà a la perfecziun formala.[23]
  • Mozart ha scrit parts da l’orchester bler pli differenziadas e pretensiusas che ses contemporans; en spezial ils instruments da flad han uschia cuntanschì in’originalitad sco quai ch’ella n’era betg enconuschenta pli baud.[24]
  • Sco gia tar Joseph Haydn maina l’applicaziun da tut questa savida er tar Mozart ad ovras pli vastas e cumplessivas. Quai sa lascha observar oravant tut tar las sinfonias.
  • Applitgond tecnicas da cumposiziun dal cuntrapunct ha Mozart unì ils tratgs caracteristics dal stil classic-omofon e da quel baroc-polifon (cf. per exempel il finale dal quartet d’instruments ad artg KV 387 cun il finale da la ‹Sinfonia da Jupiter› KV 551).
  • L’ovra da Mozart è segnada da trais elements che caracteriseschan la classica viennaisa, ils quals el ha sviluppà ensemen cun Joseph Haydn e che Beethoven dueva sviluppar vinavant. Igl èn quai l’accumpagnament obligat, il stil prorut e la lavur orientada a motivs e temas.
  • En spezial en las operas tardivas ha Mozart sviluppà ils caracters cun ina psicologia e dramaturgia persvadenta.
  • A Mozart èsi reussì da laschar tunar elements ch’èn musicalmain grevs e pretensius apparentamain levs ed accessibels.
  • Mozart ha cumponì musica ch’era destinada per differentas classas socialas e ch’ha er cuntanschì quellas. Quai na sa chapiva tuttavia betg da sasez da ses temp.

Tut en tut ha Mozart creà dals stils da musica e da las tecnicas cumpositoricas avant maun e grazia a sias abilitads creativas singularas musica d’ina gronda cumplexitad e d’ina qualitad stilistica extraordinaria. Si’ovra dueva daventar il punct da referiment per Beethoven ed ils cumponists dal 19avel tschientaner.

Ovras[modifitgar | modifitgar il code]

Las ovras da Mozart vegnan per ordinari numeradas tenor lur successiun entaifer il Register da Köchel (KV) ch’è vegnì edì il 1862 da Ludwig von Köchel (1800–1877). Quest register emprova da suandar la genesa da las singulas ovras en urden cronologic.

Operas[modifitgar | modifitgar il code]

Onn Titel KV
1767 Sc Die Schuldigkeit des ersten Gebots 035 KV 35
1767 Apollo et Hyacinthus 038 KV 38
1768 Bastien und Bastienne 050 KV 50
1768 FiS La finta semplice 051 KV 51
1770 Mitridate, re di Ponto 087 KV 87
1771 Ascanio in Alba 111 KV 111
1771 So Il sogno di Scipione 126 KV 126
1772 Lucio Silla 135 KV 135
1775 FiG La finta giardiniera / Die Gärtnerin aus Liebe 196 KV 196
1775 Re Il re pastore 208 KV 208
1780 Zaide (fragment) 344 KV 344
1781 Idomeneo 366 KV 366
1782 En Die Entführung aus dem Serail 384 KV 384
1783 Oc L’oca del Cairo (fragment) 422 KV 422
1783 Sp Lo sposo deluso ossia La rivalità di tre donne per un solo amante (fragment) 430 KV 430
1786 Sc Der Schauspieldirektor 486 KV 486
1786 No Le nozze di Figaro 492 KV 492
1787 Do Il dissoluto punito ossia il Don Giovanni 527 KV 527
1790 Così fan tutte ossia La scuola degli amanti 588 KV 588
1791 Zau Die Zauberflöte 620 KV 620
1791 Cl La clemenza di Tito 621 KV 621

En tut 21 operas.

Musica sacrala[modifitgar | modifitgar il code]

18 messas, tranter auter

  • 1768/69 – Waisenhausmesse (KV 139)
  • 1776 – Spatzenmesse (KV 220)
  • 1776 – Missa in C-Dur (KV 257) Credomesse ni Spaur-Messe
  • 1776 – Missa in C-Dur (Orgelsolo-Messe) (KV 259)
  • 1779 – Krönungsmesse (KV 317)
  • 1782 – Grosse Messe in c-Moll (KV 427/414a)
Part da la partitura autografa dal requiem (KV 626)
  • 1766/67 – Oratori Die Schuldigkeit des ersten Gebots (KV 35)
  • 1771 – Oratori La Betulia Liberata (KV 118)
  • 1791 – Ave verum corpus (KV 618)
  • 1791 – Requiem d-Moll (KV 626)
  • Motettas per sopran ed orchester, tranter auter
    • 1773 – Exsultate, jubilate (KV 165)
  • Cantatas
  • 2 vespras
  • 4 litanias
  • 17 sonatas da baselgia

Ovras d’orchester[modifitgar | modifitgar il code]

Sinfonias[modifitgar | modifitgar il code]

Las sinfonias da Mozart vegnan numeradas tradiziunalmain da 1 fin 41 (ed er numnadas lasuenter). Facticamain sa laschan documentar radund 60 sinfonias che derivan da ses maun; tar ina buna part da quellas sa tracti però da fragments.

Concerts da clavazin[modifitgar | modifitgar il code]

En tut èn sa mantegnids 30 concerts da clavazin da Mozart. Tar KV 37, KV 39, KV 40, KV 41 ed ils trais concerts or da KV 107 sa tracti però d’elavuraziuns da parts da sonatas d’autras cumposiziuns. Uschia restan 23 concerts originals. Tradiziunalmain èsi usità da numerar ils concerts da clavazin da 1 fin 27 (e d’er numnar els lasuenter).

Ovras per instruments ad artg ed orchester[modifitgar | modifitgar il code]

  • 1773 – Violinkonzert Nr. 1 B-Dur (KV 207)
  • 1774 – Concertone für 2 Violinen C-Dur (KV 190/186E)
  • 1775 – Violinkonzert Nr. 2 D-Dur (KV 211)
  • 1775 – Violinkonzert Nr. 3 G-Dur (KV 216)
  • 1775 – Violinkonzert Nr. 4 D-Dur (KV 218)
  • 1775 – Violinkonzert Nr. 5 A-Dur (KV 219)
  • 1776 – Adagio E-Dur (KV 261)
  • 1776 – Rondo concertante für Violine und Orchester B-Dur (KV 269/261a)
  • 1778 – Concerto für Violine und Klavier D-Dur (KV315f)
  • 1779 – Sinfonia concertante für Violine und Viola Es-Dur (KV 364/320d)
  • 1779 – Sinfonia concertante für Violine, Viola und Cello A-Dur (KV 320e)
  • 1781 – Rondo C-Dur (KV 373)

En tut 12 ovras.

Ovras per instruments a flad ed orchester[modifitgar | modifitgar il code]

  • 1774 – Fagottkonzert B-Dur (KV 191/186e)
  • 1777 – Oboenkonzert C-Dur KV 314
  • 1778 – Sinfonia concertante für Flöte, Oboe, Horn und Fagott Es-Dur (KV 297B)
  • 1791 – Klarinettenkonzert A-Dur (KV 622)
Concerts da flauta
  • 1778 – Flötenkonzert G-Dur (KV 313/KV 285c)
  • 1778 – Flötenkonzert D-Dur (KV 314/KV 285d)
  • 1778 – Andante für Flöte und Orchester C-Dur (KV 315/KV 285e)
  • 1778 – Konzert für Flöte, Harfe und Orchester C-Dur (KV 299/KV 297c)
Concerts da corn
  • 1781 – Rondo für Horn und Orchester Es-Dur (KV 371)
  • 1791 – Hornkonzert D-Dur (KV 412/514/386b)
  • 1783 – Hornkonzert Es-Dur (KV 417)
  • 1786 – Hornkonzert Es-Dur (KV 495)
  • 1787 – Hornkonzert Es-Dur (KV 447)

En tut 13 ovras.

Ulteriuras ovras d’orchester[modifitgar | modifitgar il code]

Serenadas
  • 1773 – Serenade D-Dur (KV 167a) (musica da final)
  • 1774 – Serenade D-Dur (KV 189b)
  • 1775 – Serenade D-Dur (KV 213a)
  • 1776 – Serenade D-Dur (Serenata notturna) (KV 239)
  • 1776 – Serenade D-Dur (Haffner) (KV 250 / KV 248b)
  • 1779 – Serenade D-Dur (Posthorn) (KV 320)
  • 1782 – Serenade B-Dur (Gran Partita) (KV 361)
  • 1787 – Serenade G-Dur (Eine kleine Nachtmusik) (KV 525)
Notturni
  • 1778 – Notturno für vier Orchester D-Dur (KV 286)
Divertimenti
  • 1772 – Divertimento D-Dur (KV 131)
  • 1772 – Divertimento D-Dur (KV 136/125 a) – (Salzburg Symphony Nr. 1)
  • 1772 – Divertimento B-Dur (KV 137/125 b) – (Salzburg Symphony Nr. 2)
  • 1772 – Divertimento F-Dur (KV 138/125 c) – (Salzburg Symphony Nr. 3)
  • 1783–85 – Divertimenti nr. 1 fin 5 B-dur (KV 229/439b)
Marschs
  • 1769 – Marsch D-Dur (KV 62)
  • 1773 – Marsch D-Dur (KV 167b)
  • 1774 – Marsch D-Dur (KV 189c)
  • 1775 – Marsch D-Dur (KV 213b)
  • 1776 – Marsch D-Dur (KV 249)
  • 1779 – Marsch D-Dur (KV 320a Nr. 1)
  • 1779 – Marsch D-Dur (KV 320a Nr. 2)
Cassaziuns
  • 1769 – Kassation B-Dur (KV 62a)
  • 1769 – Kassation G-Dur (KV 63) (musica da final)

En tut 23 ovras.

Musica da chombra[modifitgar | modifitgar il code]

  • Ovras da musica da chombra senza clavazin
    • Duos e trios d’artgists
    • Quartets d’artgists
    • Quintets d’artgists
    • Quartets da corns
    • Quintets cun corns
    • 1787 – sextett Ein musikalischer Spass (KV 522)
  • Ovras da musica da chombra cun clavazin
    • 35 sonatas per violina e clavazin
    • Trios da clavazin
    • 2 quartets da clavazin
    • 1784 – Klavierquintett Es-Dur (KV 452)

En tut 10 ovras.

Musica da clavazin[modifitgar | modifitgar il code]

  • 18 sonatas da clavazin
  • Variaziuns sur divers temas
  • Diversas singulas chanzuns: fantasias, rondos etc.

Chanzuns[modifitgar | modifitgar il code]

  • An die Freude, Johann Peter Uz, KV 53 (KV 43b)
  • Die grossmütige Gelassenheit*, Johann Christian Günther, KV 149 (KV 125d), * cump. da Leopold Mozart
  • Geheime Liebe*, Johann Christian Günther, KV 150 (KV 125e), * cump. da Leopold Mozart
  • Die Zufriedenheit im niedrigen Stande*, Friedrich Rudolph Ludwig von Canitz, KV 151 (KV 125f), * cump. da Leopold Mozart
  • Wie unglücklich bin ich nit, KV 147 (KV 125g)
  • Auf die feierliche Johannisloge, Ludwig Friedrich Lenz, KV 148 (KV 125h)
  • Ah! spiegarti, oh Dio, KV 178 (125i/417e)
  • Ridente la calma, KV 152 (KV 210a)
  • Oiseux, si tous les ans, Antoine Ferrand, KV 307 (KV 284d)
  • Dans un bolitaire, Antoine Houdart de la Motte, KV 308 (KV 295b)
  • Duas chanzuns da baselgia tudestgas, a) O Gotteslamm, b) Als aus Ägypten, KV 343 (336c)
  • An die Bescheidenheit, Johann Andreas Schachtner, KV 336b
  • Verdankt sei es dem Glanz der Grossen, Johann Timotheus Hermes, KV 392 (KV 340a)
  • Sei du mein Trost, Johann Timotheus Hermes, KV 391 (KV 340b)
  • Ich würd’ auf meinem Pfad, Johann Timotheus Hermes, KV 390 (KV 340c)
  • Die Zufriedenheit, Johann Martin Miller, KV 349 (KV 367a)
  • Komm, liebe Zither, komm, KV 351 (KV 367b)
  • Gibraltar, Johann Nepomuk Cosmas Michael Denis, KV 386d
  • Warnung, KV 416c
  • Lied zur Gesellenreise, Joseph Franz von Ratschky, KV 468
  • Der Zauberer, Christian Felix Weisse, KV 472
  • Die Zufriedenheit, Christian Felix Weisse, KV 473
  • Die betrogene Welt, Christian Felix Weisse, KV 474
  • Das Veilchen, Johann Wolfgang von Goethe, KV 476
  • Zur Eröffnung der Logenversammlung, Augustin Veith Edler von Schittlersberg, KV 483
  • Zum Schluss der Logenversammlung, Augustin Veith Edler von Schittlersberg, KV 484
  • Lied der Freiheit, Aloys Blumauer, KV 506
  • Die Alte, Friedrich von Hagedorn, KV 517
  • Die Verschweigung, Christian Felix Weisse, KV 518
  • Das Lied der Trennung, Klamer Eberhard Karl Schmidt, KV 519
  • Als Luise die Briefe ihres ungetreuen Liebhabers verbrannte, Gabriele von Baumberg, KV 520
  • Abendempfindung an Laura, KV 523
  • An Chloe, Johann Georg Jacobi, KV 524
  • Des kleinen Friedrichs Geburtstag, Johann Eberhard Friedrich Schall, strofa finala Joachim Heinrich Campe, KV 529
  • Das Traumbild, Ludwig Hölty, KV 530
  • Die kleine Spinnerin, KV 531
  • Meine Wünsche, Johann Wilhelm Ludwig Gleim, KV 539
  • Lied beim Auszug in das Feld, KV 552
  • Sehnsucht nach dem Frühlinge, Christian Adolph Overbeck, KV 596
  • Der Frühling, Christian Christoph Sturm, KV 597
  • Das Kinderspiel, Christian Adolph Overbeck, KV 598
  • Cantata: Die ihr des unermesslichen Weltalls, Franz Heinrich Ziegenhagen, KV 619

En tut 42 ovras.

Canons[modifitgar | modifitgar il code]

Divers canons senza text e cun text (da tematica sacrala enfin vulgara).

  1. G. Banat: The Chevalier de Saint-Georges: Virtuoso of the Sword and the Bow. 2006, p. 171.
  2. Gia la part finala da la ‹Sinfonia da Jupiter› cuntegna ina fuga, in dals elements centrals dal baroc.
  3. Günther G. Bauer: Mozart und Constanze 1783 zu Besuch in Salzburg. (Salzburg Studien, Forschungen zu Geschichte, Kunst und Kultur, tom 12). Salzburg 2012, ISBN 978-3-902582-05-8.
  4. Eugen Lennhoff, Oskar Posner, Dieter A. Binder: Internationales Freimaurer-Lexikon. 5. ed. Herbig Verlag, ISBN 978-3-7766-2478-6.
  5. Annette Bolz: Diagnose: Mozarts Tod endgültig geklärt?, Spiegel Online, 18 da favrer 2000.
  6. Rudolph Angermüller, Geneviève Geffray (ed.): Florilegium pratense. Mozart, seine Zeit, seine Nachwelt. Ausgewählte Aufsätze von Rudolph Angermüller anlässlich seines 65. Geburtstages. Im Auftrag der Internationalen Stiftung Mozarteum Salzburg. Königshausen & Neumann, Würzburg 2005, ISBN 3-8260-3258-6, p. 33.
  7. Michael Lorenz: Mozart’s Apartment on the Alsergrund. Zentraler Informatikdienst der Universität Wien, 8 da zercladur 2009.
  8. Peter Keller, Armin Kircher (ed.): Zwischen Himmel und Erde. Mozart geistliche Musik. Dommuseum zu Salzburg, Salzburg 2006, ISBN 3-7954-1869-0, p. 225.
  9. Max Becker, Stefan Schickhaus: Chronik Bildbiografie Wolfgang Amadeus Mozart. Chronik-Verlag, Gütersloh 2005, ISBN 3-577-14369-X, p. 125.
  10. Gernot Gruber: Wolfgang Amadeus Mozart. Beck, Minca 2005, ISBN 3-406-50876-6, p. 135 e Tadeusz Krzeszowiak: Freihaustheater in Wien. 1787–1801. Wirkungsstätte von W.A. Mozart und E. Schikaneder. Böhlau Verlag, Vienna 2009, ISBN 978-3-205-77748-9, p. 186.
  11. Fog, Rasmus e L. Regeur: Did Mozart suffer from Tourette’s syndrome? En: World congress of psychiatry, Vienna 1985.
  12. Michael Fitzgerald: The Genesis of Artistic Creativity. Londra 2005, p. 157.
  13. Michael Lorenz: Mozarts Haftungserklärung für Freystädtler. Eine Chronologie. Mozart-Jahrbuch 1998, Bärenreiter, Kassel 2000, p. 12.
  14. Rudolph Angermüller: Mozarts Reisen in Europa 1762–1791. Karl Heinrich Bock, Bad Honnef 2004, ISBN 978-3-87066-913-3.
  15. Tenor Eisen: Introduction to Niemetschek, 2007.
  16. Gernot Gruber: Mozart und die Nachwelt, Piper, Minca e Turitg, reed. 1987, p. 165.
  17. Die Deutsche Mozart-Gesellschaft – Ziele.
  18. Gerald Drebes: Die ‹Mannheimer Schule› – ein Zentrum der vorklassischen Musik und Mozart. En: Rhein-Neckar-Dreieck 1992, p. 14–18, online sut https://web.archive.org/web/20141030193857/http://www.gerald-drebes.de/7.html.
  19. Leopold Mozart a sia figlia, Vienna, 16 da favrer 1785; cità tenor Marius Flothuis: Mozarts Streichquartette – Ein musikalischer Werkführer. C.H. Beck, 1998, p. 39.
  20. Wilhelm A. Bauer, Joseph Heinz Eibl, Otto Erich Deutsch: Wolfgang Amadeus Mozart, Leopold Mozart: Briefe und Aufzeichnungen. Gesamtausgabe: 1777–1779, Internationale Stiftung Mozarteum, Salzburg 1975, p. 265.
  21. Quai è vegnì mussà l’emprima giada a moda cumplessiva en Teodor de Wyzewa e Georges de Saint-Foix: W.-A. Mozart. Sa vie musicale et son oeuvre de l’enfance a la pleine maturité […] Essai de biographie critique suivi d’un nouveau catalogue chronologique de l’oeuvre complète de maitre […]. 5 toms, Paris 1912–46.
  22. Cf. il Bericht über das Mozart-Symposion zum Gedenken an Wolfgang Plath (1930–1995) Augsburg, 13. bis 16. Juni 2000, ed. da Marianne Danckwardt e Wolf-Dieter Seiffert, Kassel e.a. 2003, p. 163–176.
  23. Cf. Marius Flothius: Mozarts Klavierkonzerte – Ein musikalischer Werkführer. C.H. Beck, 2008, p. 108.
  24. Uri Toeplitz: Die Holzbläser in der Musik Mozarts und ihr Verhältnis zur Tonartwahl. Verlag Valentin Koerner, 1978, p. 52ss.

Recepziun[modifitgar | modifitgar il code]

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

Ovras teatralas[modifitgar | modifitgar il code]

  • Alexander Sergejewitsch Puschkin: Mozart und Salieri. Gieu da teater, 1832. Reclam Universal-Bibliothek nr. 8094, ISBN 3-15-008094-0.
  • Nikolai Rimski-Korsakow: Mozart und Salieri. Opera (tenor il text da Puschkin), 1897.
  • Peter Shaffer: Amadeus. Gieu da teater, 1979. Reclam Universal-Bibliothek nr. 9219, ISBN 3-15-009219-1.
  • Michael Kunze, Sylvester Levay: Mozart! Musical, 1999.
  • Moritz Eggert: Vom zarten Pol. Eine Collage aus der Musik Mozarts für Orchester und Sänger, Salzburger Festspiele 2006.

Belletristica[modifitgar | modifitgar il code]

  • Rotraut Hinderks-Kutscher: Donnerblitzbub Wolfgang Amadeus. Stuttgart 1955, ISBN 3-423-07028-5. (Cudesch d’uffants e giuvenils).
  • Rotraut Hinderks-Kutscher: Unsterblicher Wolfgang Amadeus Mozart. Die Jahre in Wien. Franckh’sche Verlagsbuchhandlung 1959.
  • E.T.A. Hoffmann: Don Juan. En Fantasiestücke in Callot’s Manier. 1814.
  • Jörg G. Kastner: Mozartzauber. Minca 2001, ISBN 3-471-79456-5.
  • Eduard Mörike: Mozart auf der Reise nach Prag. Francfurt a.M. 2005, ISBN 3-458-34827-1.
  • Wolf Wondratschek: Mozarts Friseur. DTV TB 2004, ISBN 3-423-13186-1.
  • Eva Baronsky: Herr Mozart wacht auf. Aufbau Verlag 2006, ISBN 3-351-03272-2.

Films[modifitgar | modifitgar il code]

  • 1940: Eine kleine Nachtmusik – reschia: Leopold Hainisch.
    (IMDB).
  • 1942: Wen die Götter lieben – reschia: Karl Hartl.
    (IMDB).
  • 1955: Mozart – Reich mir die Hand, mein Leben – reschia: Karl Hartl.
    (IMDB).
  • 1982: Mozart. (F, I, B, Can, CH) – reschia: Marcel Bluwal.
    (IMDB).
  • 1984: Amadeus – reschia: Miloš Forman.
    (IMDB).
  • 1984: Wir drei – reschia: Pupi Avati.
  • 1985: Vergesst Mozart – reschia: Miroslav Luther.
  • 2005: Der Wadenmesser – reschia: Kurt Palm.
    (IMDB).
  • 2006: Mozartkugeln – reschia: Larry Weinstein.
    (IMDB).

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

Funtaunas biograficas[modifitgar | modifitgar il code]

  • Mozart nach den Schilderungen seiner Zeitgenossen, ed. da Ludwig Nohl, Lipsia 1880.
  • Mozarts Persönlichkeit. Urteile der Zeitgenossen, ed. dad Albert Leitzmann, Lipsia 1914.
  • Leopold Mozart: Reiseaufzeichnungen 1763–1771, ed. dad Arthur Schurig, Dresden 1920.
  • Konstanze Mozart: Briefe, Aufzeichnungen, Dokumente, ed. dad Arthur Schurig, Dresden 1922.
  • Mozart. Die Dokumente seines Lebens, ed. dad Otto Erich Deutsch, 2. ediziun. Kassel 1961.
  • Briefe und Aufzeichnungen. Gesamtausgabe, ed. da la Internationale Stiftung Mozarteum Salzburg, Wilhelm A. Bauer ed Otto Erich Deutsch, 7 toms, Kassel e.a. 1962ss.
  • Die Bäsle-Briefe, ed. da Juliane Vogel, Stuttgart 1993, ISBN 3-15-008925-5.
  • Briefe und Aufzeichnungen. Gesamtausgabe, ed. dad Ulrich Konrad, 8 toms, Kassel e.a. 2005; DTV: ISBN 3-423-59076-9.
  • Briefe, ed. da Stefan Kunze, Stuttgart: Reclam 2005, ISBN 3-15-010574-9.
  • Guten Morgen, liebes Weibchen! Mozarts Briefe an Constanze, ed. da Silke Leopold, Kassel e.a.: Bärenreiter 2005, ISBN 3-7618-1814-9.
  • Paul Ridder, Mythos Mozart. Ein bisher unbekanntes Porträt in seiner Galerie. En: Die Tonkunst, ann. 5 (2011), p. 63–65.
  • Klaus Martin Kopitz, ‹Du kanntest Mozart?› Unbekannte und vergessene Erinnerungen von Beethoven, Haydn, Hummel und anderen Zeitgenossen Mozarts. En: Mozart Studien. Tom 20 2011, ISBN 978-3-86296-025-5, p. 269–309.

Biografias ed interpretaziuns cumplessivas[modifitgar | modifitgar il code]

  • Franz Xaver Niemetschek: Lebensbeschreibung des k.k. Kapellmeisters Wolfgang Amadeus Mozart. 2. ediziun dal 1808.
  • Georg Nikolaus von Nissen, Biographie W.A. Mozarts. Nach Originalbriefen, Sammlungen alles über ihn Geschriebenen; mit vielen neuen Beylagen, Steindrücken, Musikblättern und einem Facsimile. Lipsia 1828, ISBN 3-487-04548-6.
  • Georg Nikolaus Nissen: Biographie W.A. Mozarts. Ed. da Rudolph Angermüller. Olms, Hildesheim/Turitg e.a. 2010, ISBN 978-3-487-08493-0. (Reprint da l’ediziun dal 1828).
  • Otto Jahn, W.A. Mozart. 4 toms, Lipsia 1856ss.
  • Arthur Schurig, Wolfgang Amadeus Mozart, sein Leben und sein Werk auf Grund der vornehmlich durch Nikolaus von Nissen ges. biogr. Quellen u. d. Ergebnisse d. neuesten Forschung. 2 toms, Lipsia 1913.
  • Rudolph Angermüller: Wolfgang Amadeus Mozart, Leben und Werk: Biographien, Briefe und Zeitdokumente auf 36.000 Seiten; mit aktuellem Köchelverzeichnis. DVD-ROM, Directmedia Publishing, Berlin 2007, ISBN 978-3-86640-708-4.
  • Axel Brüggemann: Wer war Mozart? Jacoby & Stuart, Berlin 2009, ISBN 978-3-941087-52-1.
  • Alfred Einstein: Mozart, his character, his work. (1945). Ed. tudestga: Mozart – Sein Charakter, sein Werk (1947). Reediziun Fischer TB, 2005, ISBN 3-596-17058-3.
  • Norbert Elias: Mozart. Zur Soziologie eines Genies. Suhrkamp TB, 1993, ISBN 3-518-38698-0.
  • Peter Gay: Wolfgang Amadeus Mozart. Claassen Verlag, 2001, ISBN 3-546-00227-X.
  • Martin Geck: Mozart. Eine Biographie. Rowohlt, Hamburg 2005, ISBN 3-498-02492-2.
  • Brigitte Hamann: Mozart. Sein Leben und seine Zeit. Ueberreuter, Vienna 2006, ISBN 3-8000-7132-0.
  • Wolfgang Hildesheimer: Mozart. Reediziun Insel TB, 2005, ISBN 3-458-34826-3.
  • Thomas Hochradner, Günther Massenkeil: Mozarts Kirchenmusik, Lieder und Chormusik. Das Handbuch. Laaber-Verlag 2006, ISBN 3-89007-464-2.
  • Heinrich Eduard Jacob: Mozart. Geist, Musik und Schicksal. Scheffler Verlag, Francfurt a.M. 1956. Reediziun: Heyne Verlag, Minca 1998, ISBN 3-453-13884-8.
  • Malte Korff: Wolfgang Amadeus Mozart. Suhrkamp, Francfurt a.M. 2005, ISBN 3-518-18210-2.
  • Konrad Küster: Mozart. Eine musikalische Biographie. 1990.
  • Silke Leopold (ed.): Mozart-Handbuch. Metzler/Bärenreiter, Stuttgart/Kassel 2005, ISBN 3-476-02077-0.
  • Piero Melograni: Wolfgang Amadeus Mozart. Eine Biographie. Siedler, Minca 2005, ISBN 3-88680-833-5.
  • Clemens Prokop: Mozart, der Spieler. Geschichte eines schnellen Lebens. Bärenreiter, Kassel 2005, ISBN 3-7618-1816-5.

Monografias[modifitgar | modifitgar il code]

  • Volkmar Braunbehrens: Mozart in Wien. 2006, ISBN 3-492-24605-2.
  • Wilhelm Otto Deutsch: Mozart und die Religion. 2005.
  • Fritz Hennenberg: Wolfgang Amadeus Mozart. Rowohlt, Hamburg 2005, ISBN 3-499-50683-1.
  • Hans-Josef Irmen: Mozart als Mitglied geheimer Gesellschaften. Zülpich 1991.
  • Hans-Josef Irmen: Die Protokolle der Wiener Freimaurerloge ‹Zur Wahren Eintracht› (1781–1785). Francfurt a.M. 1994.
  • Guy Wagner: Bruder Mozart – Freimaurerei im Wien des 18. Jahrhunderts. Amalthea, 2006, ISBN 3-85002-502-0.
  • Manfred Wagner: Wolfgang Amadeus Mozart: Werk und Leben. Steinbauer, Vienna 2005, ISBN 3-902494-09-3.
  • Christoph Wolff: Vor der Pforte meines Glücks. Mozart im Dienst des Kaisers (1788–1791). Transl. da Matthias Müller. Bärenreiter, Kassel 2013, ISBN 978-3-7618-2277-7.

Cudeschs auditivs[modifitgar | modifitgar il code]

  • CD WISSEN Junior – Michael Schanze erzählt… Die Kinder- und Jugendjahre von Mozart. audio media verlag, Minca 2009, ISBN 978-3-86804-044-9.
  • Axel Brüggemann: Wer war Mozart? Auditorium maximum, Darmstadt 2011, ISBN 978-3-654-60223-3.
  • Corinna Hesse: Mozart – Leben in der Musik. Das Mozart-Hörbuch. Eine klingende Biografie mit Musik. Silberfuchs-Verlag, Kayhude 2006, ISBN 3-9810725-0-2.
  • Peter Matic, Paul Matic: Dero gehorsamer Sohn – Mozart Briefe. Briefe von Leopold und Wolfgang Amadeus Mozart. Hörbuch Download. Preiser Records, Vienna 2010.