Silena cumina
| Silena cumina | |
.jpg)
| |
| Silena cumina | |
| Classificaziun | |
|---|---|
| Urden | Caryophyllales |
| Famiglia | Caryophyllaceae |
| Sutfamiglia | Caryophylloideae |
| Tribus | Sileneae |
| Gener | Silene |
| Num scientific | |
| Silene vulgaris ((Moench) Garcke) | |
La silena cumina (Silene vulgaris) è ina spezia da planta or da la famiglia da las Caryophyllaceae. Per rumantsch è questa planta er enconuschenta sut il num popular schlops.
Descripziun
[modifitgar | modifitgar il code]Caracteristicas vegetativas
[modifitgar | modifitgar il code]La silena cumina è ina planta ervusa, perenna che cuntanscha autezzas da 20 fin 50 centimeters. Las ragischs pon penetrar fin en ina profunditad da 1 meter. Mintga exemplar sa cumpona d’intgins paucs u be d’in sulet moni, il qual è sromà en la part superiura. Las parts da la planta situadas sur terra èn nivas e betg munidas cun glondas tatgusas.[1]
Ils fegls verds èn ordinads a moda opposta; els èn glischs, da colur verd blauenta e fineschan sisum en furma dad ov u da lantschetta. Ils fegls situads a la basa han ina lunghezza da fin 4 centimeters ed ina ladezza da 1,2 centimeters. Ils fegls che sa chattan vi dal moni cuntanschan ina lunghezza da ca. 7 centimeters ed ina ladezza da 1,2 centimeters. Ils portaflurs sa sviluppan ensemen cun dus fegls opposts or d’in nuf che sa chatta vi dal moni.
Caracteristicas generativas
[modifitgar | modifitgar il code]
Il temp da fluriziun tanscha dal matg fin il settember. Ils portaflurs che sa chattan a la fin dals monis e ch’èn burtgs cuntegnan pliras (3 fin 20) flurs che stattan sidretg u ch’èn levamain enclinadas. I dat en egl che tut las flurs che creschan al medem lieu guardan per ordinari en la medema direcziun.
Las flurs ermafroditas èn ordinadas en simmetria radiala e dumbran tschintg fegls. Ils tschintg fegls dal chalesch furman ina bavrola caracteristica da colur alva u rosa clera cun ina spessa gnervatura. La bavrola dal chalesch vegn 1 fin 2 centimeters lunga; cuntrari ad autras spezias da silenas n’è quella betg lunga e cilindrica, mabain scuflada. Ils tschintg fegls da la curuna èn entagliads fin in terz; cura che la flur è averta, han quels in diameter da ca. 1,5 centimeters. Ad egl paran els d’avair ina consistenza da tschaira; cun als tutgar sentan ins en pli ina fina stresa pulvrusa ch’als cuvran. I n’è avant maun nagina curuna laterala. Las flurs pon esser masculinas, femininas u ermafroditas. Mintga flur cun disposiziun feminina porta vi da l’ovari trais lungs stigmas. Ils diesch stamins ed ils stigmas vargan or da la flur.
Il fritg en furma da capsla è munì sisum cun dents (per ordinari sis); quels stattan l’emprim sidretg, sa volvan silsuenter vers anora e laschan sortir ils sems. Quests ultims han la furma da gnirunchel ed ina lunghezza da ca. 1,5 millimeters; els èn da colur grischa ed èn munids cun finas spinas.[1]
Il dumber cardinal dals cromosoms è x = 12; igl èn vegnids eruids dumbers da cromosoms 2n = 24 u 48.[2]
Ecologia
[modifitgar | modifitgar il code].jpg)
Ils brumbels d’envernada da la silena cumina sa chattan a la surfatscha da la terra. La multiplicaziun vegetativa ha lieu en furma da diromaziun da las ragischs u tras margottas.
La fructificaziun succeda cun agid d’avieuls e tgirallas (impollinaziun tras insects). Igl è er pussaivel che las flurs ermafroditas fructifitgeschan sasezzas (autoimpollinaziun).
Cumbain che las flurs èn avertas l’entir di, derasan ellas be da notg ina savur – che regorda al traifegl – per attrair ils insects. Il nectar sa chatta profund en il chalesch da la flur, uschia che be avieuls cun tromba lunga e tgirallas da la notg al cuntanschan. Tavauns guntgeschan quest impediment cun morder ina fora tras il chalesch per arrivar al nectar; en quest cas na vegn la flur però betg impollinada.
Derasaziun
[modifitgar | modifitgar il code]La silena cumina è derasada en la zona temprada da l’Europa e da l’Asia dal Vest. Ella crescha fin en autezzas mesaunas, per part però er fin sur 2000 meters. Ordaifer l’Eurasia cumpara ella er en l’Africa dal Nord a moda natirala. En l’America dal Nord e l’Australia furma ella percunter ina noefita ch’è arrivada qua tras activitad umana.
La planta cumpara plitost sin prads maghers e sitgs ed en auters lieus suleglivs. Ella preferescha terrens cun umiditad variabla e che cuntegnan chaltschina e guntgescha lieus acidics e cun in’auta concentraziun da nitrogen. Sin surfatschas cultivadas la ves’ins plitost darar.
La silena cumina cumpara savens en gruppas pli grondas, sviluppa però darar tratgs da plantadi.
Sistematica
[modifitgar | modifitgar il code]L’emprima registraziun sistematica da la planta ha fatg Conrad Moench l’onn 1794 sut il num Behen vulgaris. La recumbinaziun a la Silene vulgaris (Moench) Garcke ha Christian August Friedrich Garcke publitgà il 1869.
La silena cumina è fitg multifara, uschia ch’igl èn enconuschentas numerusas sutspezias. En l’Europa Centrala cumparan almain duas fin quatter sutspezias, en la zona mediterrana èn quai, tut tenor autur, fin dudesch e dapli sutspezias[3]:
- Silene vulgaris subsp. aetnensis (Strobl) Pignatti: Questa sutspezia cumpara en la Sicilia.
- Silene vulgaris subsp. commutata (Guss.) Hayek
- Silene vulgaris subsp. glareosa (Jord.) Marsden-Jones & Turrill: Cumpara en ils suandants pajais: Spagna, Frantscha, Italia, Germania, Austria, Svizra, Pologna, Ungaria, Rumenia, Bulgaria e Slovenia
- Silene vulgaris subsp. macrocarpa Turrill
- Silene vulgaris subsp. prostrata (Gaudin) Schinz & Thell
- Silene vulgaris subsp. suffrutescens Greuter & al.: Cumpara en la Grezia e sin l’insla Creta
- Silene vulgaris subsp. vourinensis Greuter: In’ulteriura sutspezia che cumpara en la Grezia
- Silene vulgaris (Moench) Garcke subsp. vulgaris
Sutspezia silena cumina ‹ordinaria›
[modifitgar | modifitgar il code]La sutspezia silena cumina ‹ordinaria› (Silene vulgaris (Moench) Garcke subsp. vulgaris) ha in dumber da cromosoms da 2n = 24 u 48.[4]
Questa sutspezia cumpara en ils suandants lieus: surfatschas grippusas e da glera ordaifer l’auta muntogna, terrens da chaglias e zerclim ritgs da substanzas nutritivas, tschispets da trebla mez ruderals en lieus sitgs e chauds, prads e pastgiras frestgs, pastgiras da chaglias bassas e tschispets da tschorf airi, tschispet sitg e mez sitg, rievens da chagliom sco er guauds e bostgaglia en lieus chauds e sitgs.
Sin terrens che cuntegnan metals grevs è sa sviluppada ina sutspezia specifica, la quala sa differenziescha quasi be da las autras plantas tras il fatg ch’ella è buna da resister als metals grevs. Questa sutspezia porta il num Silene vulgaris subsp. humilis (R.Schub.) Rauschert.
Sutspezia silena cumina da glera
[modifitgar | modifitgar il code]La sutspezia silena cumina da glera (Silene vulgaris subsp. glareosa (Jord.) Marsden-Jones & Turrill) sa differenziescha da las autras sutspezias tras ils numerus monis che muntan en posiziun ruschnanta. Ils portaflurs sa cumponan d’ina fin set flurs; ils fegls situads en la part superiura dal moni han ina parita ervusa. Las flurs han savens sviluppà ina curuna laterala. Las capslas han dents sturschids, ils sems cuntanschan ina ladezza da 1,5 fin 2 mm ed han ina surfatscha variclusa.
Sin questa sutspezia fruntan ins en autezzas muntagnardas superiuras sin cultiras da pastget, da grip e da glera.
Utilisaziun
[modifitgar | modifitgar il code].jpg)
Sco planta cun ragischs profundas e senza grondas pretensiuns è la silena cumina adattada fitg bain per ierts da crappa ed ierts selvadis. Damai ch’ella flurescha l’entira stad, sa lascha ella plazzar en lieus correspundents sco attirasguard. Ella crescha il meglier en parts da l’iert ch’èn sitgas, suleglivas e chaltschinusas. La planta na dovra nagin ladim e na sto er betg vegnir sauada; en pli resista ella bain al fraid d’enviern. Sco planta che flurescha fitg ditg è ella en ierts selvadis ina preziusa funtauna da pavel per tgirallas da la notg.
Las ragischs han ins buglì pli baud per gudagnar ina soluziun da savun.
Giuvens chatschs pon ins cleger da la flur e duvrar sco verdura u agiunscher a la salata. Cun coier ils chatschs las davosas tschintg minutas en ina spaisa survegn quella in interessant gust dultschin da lacriza ed arveglia.[5]
Pli baud vegniva ditg da la silena cumina ch’ella stimuleschia il metabolissem. Oz n’è ella praticamain betg pli en diever sco planta medicinala. Retschertgas areguard las disas d’alimentaziun en la regiun da la Mar Mediterrana laschan però supponer che la planta po avair in effect positiv sin diabetes dal tip 2.[6]
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ 1,0 1,1 Indicaziuns tenor Silene vulgaris subsp. vulgaris s. l. sin floraweb.de.
- ↑ Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8. ed., Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart 2001, ISBN 3-8001-3131-5, p. 361–362.
- ↑ Karol Marhold, 2011: Caryophyllaceae: Infurmaziuns tar Euro+Med Plantbase – the information resource for Euro-Mediterranean plant diversity.
- ↑ Georg Tischler: Die Chromosomenzahlen der Gefäßpflanzen Mitteleuropas. W. Junk, Den Haag 1950, p. 76.
- ↑ Meret Bissegger: Meine wilde Pflanzenküche. Bestimmen, Sammeln und Kochen von Wildpflanzen. 2. ed., AT Verlag, Aarau/Minca 2011, ISBN 978-3-03800-552-0, p. 58.
- ↑ The Local Food-Nutraceuticals Consortium: Understanding local Mediterranean diets: A multidisciplinary pharmacological and ethnobotanical approach. En: Pharmacological Research. Tom 52, nr. 4, 2005, p. 353–366.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]
Commons: Silena cumina – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Silena vulgaris sin floraweb.de
- Silena vulgaris sin infoflora.ch