Vikings

Territori d’origin (violet) e zonas da l’ulteriura derasaziun dals ‹umens dal nord› durant il temp dals Vikings, ca. 800–1050 (blau cler)

Cun il term Vikings vegnan designadas gruppas da persunas dal territori nordic e per part er baltic che vivevan en il temp medieval tempriv (‹temp dals Vikings›, ca. 800–1050). Sco tratgs cuminaivels valan lur moda da viver naviganta e guerresca.

Tenor la percepziun contemporana furmavan ils Vikings be ina fitg pitschna part da la populaziun scandinava. Entaifer quella sa laschan differenziar duas gruppas: Tar ils ins sa restrenschevan las expediziuns da rapina en vischinanza da la riva sin ina fasa da la vita tempriva. Igl eran quai umens giuvens che sortivan per in temp dals lioms nativs en tschertga da l’aventura e cun la finamira da cuntanscher en il lontan renum e ritgezza. Pli tard daventavan els sesents sco lur perdavants e pratitgavan l’economia usitada en lur regiun. Dad els rapportan las sagas da la litteratura nordic veglia ed ils craps da runas. Tar l’autra gruppa è la rapina per lung da las costas daventada l’occupaziun per vita duranta. Sin quests guerriers fruntan ins en las annalas e cronicas franconas ed anglosaxonas. Els han gia cumenzà baud a renunziar da returnar en lur patria; en lur societad d’origin na sa laschavan els betg pli integrar e vegnivan cumbattids là sco criminals.

Il term ‹Vikings›

Derivanza dal pled

Il bastiment da Gokstad, exponì ad Oslo (Norvegia)

Il term ‹Viking› sa lascha probablamain deducir dal substantiv nordic vegl víkingr; quel munta ‹il navigatur-guerrier che s’allontanescha sin lung viadi da la patria›. La furma feminina dal pled víking muntava oriundamain ‹il lung viadi cun la nav›, pli tard er ‹il viadi sur mar guerril fin tar costas lontanas›. I sa tracta qua però gia dal stadi final dal svilup dal pled. Il pled sco tal è pli vegl ch’il temp dals Vikings ed è gia documentà en il Wídsíð anglosaxon.

Percunter discurran ils rapports davart attatgas da Scandinavs a la costa nordafricana dal temp dals Merovings bain da ‹retgs da la mar›, da ‹stirpas da la mar› e da ‹guerriers da la mar›, ma mai da Vikings. Vers la fin dal 8avel tschientaner ha cumenzà ina seria da campagnas da sblundregiada en l’Engalterra, ma pir l’onn 879 vegn duvrà en la Cronica anglosaxona il term ‹Vikings› per questas activitads guerrescas. Ed er silsuenter cumpara el be trais giadas, numnadamain ils onns 885, 921 e 1098. I na sa tractava pia betg d’in term frequent, e quai gnanc dal temp dal domini danais sur parts da la Britannia. Vitiers vegn ch’ins collia ozendi il term ‹Viking› cun la Scandinavia, ma ch’el vegniva duvrà en la translaziun da la Bibla ed en la litteratura classica per pirataria en general. Sin craps da runas svedais cumpara il term medemamain relativamain tard. La furma feminina vestrvíking datescha schizunt d’in temp ch’ils viadis da rapina vers l’ost stuevan gia esser vegnids sistids, pertge che la correspundenza austrvíking n’è betg tradida. Sin craps da runas danais cumpara ‹Viking› a partir da l’entschatta dal 11avel tschientaner.

L’origin dal term è damai contestà. L’expressiun germana vík designescha in ‹grond golf en il qual la riva va enavos›, tenor intgins perscrutaders pia las zonas d’abitadi oriundas dals Vikings. Tar questa furma da colonisaziun sa tracti però d’in proceder general che na sa restrenscha tuttavia betg be als Vikings. Perquai èsi intschert, schebain il term vík saja insumma collià cun la furmaziun da l’expressiun ‹Vikings›. Sco cunterargument pon ins schizunt far valair ch’ils Vikings sezs han per ordinari colonisà inslas e betg golfs: uschia per exempel l’Île de Noirmoutier a la sbuccada da la Loire, l’insla davant Jeufosse e l’Île d’Oissel en la Seine, l’insla Camargue en il Delta dal Rodan, la peninsla Walcheren en il Zeeland dals Pajais Bass, plinavant l’Isle of Thanet, l’Isle of Sheppey ed autras pli, surtut però las Orcadas en il vest e nord da la Scozia e las inslas da la Mar Irlandaisa (p.ex. Isle of Man) resp. l’insla Groix nua ch’ins ha mintgamai chattà fossas cun bartgas.

Tenor in’autra teoria è il term ‹Vikings› collià cun l’expressiun latina vīcus che designescha in lieu abità. Ins renviescha en quest connex als blers nums da citads che fineschan sin -wik. L’abstractum feminin víking na sa lascha però betg explitgar cun questa tesa. Savens vegn er renvià al vegl term Vik sco denominaziun per il Fiord dad Oslo. Tenor questa explicaziun sa tractassi tar ils Vikings pia oriundamain da sblundregiaders oriunds da la regiun da Vik. Quai para però pauc probabel, damai che la glieud da questa regiun na chatta nagliur menziun speziala en connex cun campagnas guerrescas. Per reducir il dumber da las tesas pussaivlas pretenda la perscrutaziun pli nova ch’i stoppia a medem temp vegnir explitgà il svilup parallel da l’abstractum feminin víking per ‹viadi da viking›. Questa premissa n’adempleschan ni las explicaziuns preschentadas survart, ni las ulteriuras che partan dal vegl nordic u er da linguas vischinantas (sco per exempel da l’anglofris). Tut en tut n’exista pia nagin consens areguard la derivanza dal pled.

Svilup dal term

Crap da Tirsted (Danemarc)

La noziun ‹Viking› n’è mai vegnida duvrada sco denominaziun per in’etnia, quai cumbain ch’ils auturs dal temp modern als s’imaginavan plitost sesents en il sid e vest da la Scandinavia e main en l’ost.

Ils pleds víkingr e víking han enconuschì differents svilups areguard lur muntada. Víkingr è vegnì connotà a moda adina pli negativa, uschia che umens d’ina tenuta nobla e regents n’al pudevan betg pli duvrar. Percunter pudeva tuttavia vegnir ditg dad els ch’els gievan cun la bartga ‹sin viadi da viking›. Il retg Harald II e ses frar Gudröd gievan per exempel savens la stad «en la Mar dal vest u en ils pajais da l’ost sin viadi da viking». Tar quests viadis da viking sa tractavi da campagnas da sblundregiada privatas u ch’ins s’univa a furmaziuns organisadas. Ma ils viadis n’eran betg colliads inevitablamain cun sblundregiadas.

En la saga da Gunnlaugr Ormstunga va l’erox sin viadi da viking e visita l’emprim Nidaros, alura il retg Æthelred, viagia la finala da là en l’Irlanda, tar las Orcadas ed a Skara en il Gotland dal Vest, nua ch’el sa trategna in enviern tar Jarl Sigurd, e la finala en Svezia tar il retg Olof Skötkonung. Da rapiments e butins na vegn però ditg nagut en quest text.

L’istorgia dal term sa lascha divider en duas fasas, en las qualas quel sa differenziescha areguard ses cuntegn. L’emprima cumpiglia l’apparientscha dal term en ils texts dal nordic vegl che tanschan fin en il 14avel tschientaner; la segunda, la fasa moderna, tanscha enavos fin en il 17avel tschientaner.

Funtaunas anglosaxonas

La pli veglia menziun dal term vícing è bain cuntegnida en la Cronica anglosaxona. Là cumpara el ensemen cun ils pleds scip-hlæst (= chargia dal bastiment) e dene (= Danais). Ils corps dals umens vegnan descrits sco la chargia dal bastiment. L’onn 798 èn ils attatgaders anc vegnids numnads Danais. Il 833 vegn alura discurrì en connex cun ils attatgaders da «chargias dals bastiments cun Danais». Ed il 885 vegnan las chargias dals bastiments numnadas «Vikings». En il 9avel tschientaner han ins resguardà ils Vikings – en accordanza cun l’origin dal pled – sco rapinaders ch’arrivan sur la mar. Che las cronicas n’han betg numnà immediatamain ils Danais Vikings lascha supponer ch’ins na quintava betg cun lur apparientscha ordaifer lur proxim territori.

La poesia ‹The Battle of Maldon› descriva ils Vikings sco rotscha guerresca che pretenda daners da liberaziun. Geograficamain sa referescha la poesia al territori da la Mar da l’Ost. Circa dal medem temp datescha in epos che sa basa sin il cudesch Exodus. En quel vegn discurrì en connex cun la schlatta da Ruben da guerriers da mar e duvrà il term «Vikings da la mar». Questas duas attestaziuns cumprovan ch’il term vegniva duvrà avant l’expansiun nordgermana en l’Engalterra e sa referiva damai (era) ad expediziuns da sblundregiada e conquistas che n’eran betg vegnidas iniziadas d’in retg. Da quest temp furmavan pia sblundregiadas en vischinanza da la riva a basa privata las experientschas primaras cun ils Vikings. E quellas èn da situar anc avant il temp dals Vikings sco tal. Las invasiuns organisadas cun l’intent da schlargiar il domini ch’han gì lieu dal temp dals Vikings sezs vegnan attribuidas als ‹umens dal nord› ed als Danais, però betg als Vikings.

La colliaziun dal term ‹Vikings› cun in’attatga nà da la mar è in element che sa tira tras tut las funtaunas anglosaxonas. I vegn schizunt fatg la differenza tranter forzas terrestras e Vikings: En la cronica da l’onn 921 vegn relatà dal cumbat da l’armada danaisa en l’Anglia da l’Ost cunter Edward sco in cumbat des landheres ge thara wicinga (da las forzas terrestras e dals Vikings). Tar omaduas gruppas sa tracti da Danais, ils bastiments sustegnevan las forzas terrestras.

Sper las funtaunas anglosaxonas cumpara il term ‹Vikings› er en texts irlandais, numnadamain sco pled d’emprest uicing, ucing u ucingead.

Litteratura dal nordic vegl

Emprima ediziun dal ‹Landnámabók› (Islanda) dal 1688

L’introducziun dal num da persunas víking mussa ch’il term è bainspert stà collià cun qualitads persunalas e ch’el ha signalisà ina tscherta identitad e betg ina furma da far guerra. I dat però en egl ch’il term cumpara sco num da persunas be en la Norvegia, en la Svezia da l’Ost, en il Småland, en la Finlanda ed en la Scania, betg però en l’Islanda (u sin il pli sco surnum che duai evocar virtids da temps passads, cf. il ‹Landnámabók›). Eilífr Goðrúnarson (segunda mesadad dal 10avel tschientaner) numna en sia ‹Þórsdrápa› ils dieus guerrescs ‹Vikings›.

Entaifer la litteratura dals skalds, ils poets medievals da la Scandinavia, è la pli veglia utilisaziun dal pled da chattar tar Egill Skallagrímsson (910–990). Egill represchenta il tip da saga dals Vikings. Ma dal temp ch’el ha scrit ses epos enconuscheva la concepziun eroica da la vita da Viking apparentamain gia ina tradiziun pli lunga. I dat numnadamain en egl che l’autur na s’exprima insumma betg davart ils aspects socials, las famiglias, ils participants u ils motivs dal moviment dals Vikings ed er betg davart structuras da dretg u militaras, mabain parta apparentamain dal fatg che tut quai saja enconuschent als lecturs resp. auditurs.

Ma bainbaud è sa messa tras, surtut en Svezia, la muntada pegiurativa dal pled. Quai è stà il cas dal temp ch’il commerzi ha cumenzà a daventar pli impurtant; ord vista dal commerziant muntavan ils Vikings numnadamain in privel. Insumma paran ils Vikings d’avair gì ina muntada main impurtanta en il territori da la Mar da l’Ost. Sch’i constat ch’il leidang (l’obligaziun da las regiuns da tschentar in bastiment cun equipament da guerra) deriva oriundamain da la Svezia, alura n’è bainbaud restà là nagin spazi pli per campagnas da sblundregiada privatas. Mintga furma da campagna guerrila era numnadamain suttamessa a la controlla dal retg. Perquai han las iniziativas privatas stuì sa spustar sin il commerzi. Per ils viadis vers ost, sur ils flums da la Russia, vegniva duvrà il term dals Varegs ch’è limità strictamain a quest territori.

En la Norvegia han ins la finala cumenzà a proceder cunter ils Vikings en l’agen pajais. En sia chanzun da regurdientscha davart Olav il Sontg dat Sigvald il Skald perditga ch’el haja cumbattì cun tutta forza la pirataria en l’agen pajais.

Craps da runas

En inscripziuns dal nordic vegl sin craps da runas (11avel tschientaner) cumpara il term Viking tant a moda neutrala sco er en ina muntada ch’è colliada cun respect e veneraziun. En il segund cas vegn il pled duvrà sco sinonim da drengr che munta tant sco ‹um valurus ed onuraivel›. En quests texts na chatt’ins nagin Viking che lavurass cun l’arader; els vegnan preschentads sco umens che sa chattan a l’ester cun la spada enta maun.

Litteratura originara ordaifer il territori scandinav

A medem temp vegnan titulads en la litteratura translatada dal latin pirats, bandits ed auters canagls sco ‹Vikings›. En ina fasa tempriva è il term vegnì duvrà da persunas ordaifer la Scandinavia e da cristians en ina muntada pegiurativa e cun in tschert respect. Tar ils Vikings sa tractavi d’attatgaders violents. Adam von Bremen scriva: «Els èn propi pirats, quels ch’els numnan Vikings e nus umens da fraissens». Repetidamain numna el ils pirats Ascomanni, umens da fraissens (probablamain faschond allusiun a la planta usitada tar la construcziun da la part dals bastiments che sa chattava sur l’aua).

En las funtaunas dal Reginavel francon dal Vest na cumpara il term ‹Vikings› betg. Enstagl vegn adina discurrì tar campagnas da sblundregiada dals ‹umens dal nord›. En diversas annalas ed agiografias vegn menziunada lur crudaivladad sco tratg caracteristic.

En la Cronica anglosaxona na vegn betg fatg menziun speziala da la crudaivladad dals Vikings. Quai è percunter plitost d’attribuir a la tematica ed a l’intent da la descripziun, numnadamain da mussar co che la chasa Wessex è vegnida a la pussanza e da descriver il cumbat d’Alfred il Grond.

Temp medieval cristian

Pagina or da la ‹Heimskringla› (ca. 1230)

Suenter l’onn 1100 vegn la denominaziun ‹Vikings› adina duvrada pli savens a moda pegiurativa. Quai deriva surtut dal fatg ch’els na sa tegnevan tar lur campagnas guerrilas betg vi da las reglas continentalas. Quellas protegivan da princip baselgias e claustras, las qualas èn daventadas per ils guerriers pajauns ina preda che sa laschava gudagnar tgunschamain. En quest reguard cumparan ils Vikings en las descripziuns en ina posiziun sumeglianta a las rotschas da chavaltgaders ungarais. Er qua na sa tractavi betg da campagnas militaras cun l’intent da schlargiar la sfera d’influenza, mabain da campagnas da sblundregiada.

En il 12avel tschientaner dovra per exempel ina poesia che regorda ad Olav Tryggvason il term ‹Viking› sco sinonim da ‹bandit› u ‹malfatschent›. Ed en la litteratura religiusa da quel temp vegn víkingr translatà cun raptor, praedo etc. Il term n’è uss betg pli limità a la Scandinavia, mabain cumpiglia er inimis pajauns ch’èn da chasa lunsch en il sid.

Il medem svilup sa lascha observar en l’Islanda: En il ‹Landnámabók› vegnan ils emprims colonisaturs, ils progeniturs da las impurtantas schlattainas, anc numnads víkingr mikill (‹gronds Vikings›). Ma a medem temp sa fa valair l’aspect guerril, violent: Þorbjörn bitra hét maður; hann var víkingur og illmenni. («In um aveva num Þorbjörn bitra; el era in Viking ed in um cun nauschas intenziuns.») Il nobel Óleifr enn hvíti da sia vart vegn numnà herkonungr e betg Viking. Nagins descendents da las schlattas noblas vegnan sezs numnads ‹Vikings›. Ma i vegn ditg da baininqual ch’els sajan í (vest)víking, pia ids sin viadi da viking.

Schizunt il skald Egill Skallagrímsson che represchentava il tip ‹classic› dals Vikings na vegn betg numnà ‹Viking›. Be ses viadis vegnan numnads víking. En la Njálssaga vegni ditg da Gunnar da Hlíðarendi e dals figls da Njál ch’els gievan sin viadi da viking; ma els sezs na vegnan betg numnads ‹Vikings›. Ils inimis da Gunnar percunter, ch’èn da chasa en l’Estonia, vegnan numnads ‹Vikings›. Ina saga che deriva probablamain da las Inslas Feroe designescha però il navigatur Tumpi a moda vaira clera sco víkingr. Vers l’onn 1000 duai el avair gì dispita cun il vasal da la curuna norvegiais sin las inslas ed esser vegnì bandischà sinaquai en la Grönlanda.

En ils texts da dretg (‹Grágás›, ‹Gulathingslov›) è la tendenza da metter a pèr ils Vikings cun malfatschents alura sa consolidada. Il medem process sa lascha er constatar en la Svezia. A medem temp chattan ins però en las sagas da Vikings davart Ragnar Lodbrok ed auters eroxs da la mar tratgs idealisants, chavalerescs che fan dal protagonist in protectur dals flaivels. En la Friðþjófs saga ins frœkna viva l’erox Friðþjóf ina vita da corsar – ma a moda chavaleresca – che n’enconuscha nagina remischun cun ils malfatschents e Vikings crudaivels, ma che lascha en pasch ils purs e commerziants. Dal medem motiv da la curtaschia chavaleresca è segnada la Vatnsdœla saga. Qua sa manifestescha puspè la differenza subtila tranter la furma feminina víking (‹viadi guerresc›) ed il pled masculin víkingr (‹pirat›). Ils protagonists chavalerescs fan in viadi da víking; ma lur adversaris èn pirats e bandits, ils quals els fan dar enavos il butin ch’els han engulà a commerziants e purs.

Concepziun premoderna

Represchentaziun naziunalromantica dals Vikings (Norvegia, 1905)

L’elavuraziun litterara dal tema en las numerusas sagas ha furmà la basa per la concepziun premoderna dal term ‹Vikings›. Da quel temp è la noziun surtut vegnida actualisada en rom da la tschertga d’ina identitad scandinava. Spezialmain il scienzià svedais Olof Rudbeck ha considerà ils Vikings sco «noss perdavants ferms, guerrescs, undraivels, pajauns e primitivs».

Ins è partì da l’idea che las meglras qualitads dals Vikings vivian vinavant – schebain en ina qualitad pli modesta – en la Svezia ed en l’ulteriura Scandinavia. En il decurs dal 18avel e 19avel tschientaner è la primitivitad pajauna vegnida chatschada enavos a favur d’in maletg dals Vikings sco antenats libers e fidaivels a la lescha. Quai è s’effectuà en la litteratura en quel senn che las guerras da conquista regularas, per exempel en l’Engalterra, èn medemamain vegnidas attribuidas en il decurs dal 18avel tschientaner als Vikings e messas tras quai a pèr a las attatgas da rapina sin las claustras englaisas.

Faschond questas adattaziuns è vegnì survesì ch’il laud da las virtids che sa lascha chattar tar ils Vikings vegniva be applitgà visavi l’atgna gruppa. La morala era orientada fermamain a l’atgna stirpa e sia suita. L’enguladitsch a l’ester na valeva percunter betg sco insatge dischonuraivel, il cuntrari, quel gidava anc ad augmentar l’atgna reputaziun. Questa differenziaziun explitgescha era, daco che Harald Hårfagre aveva da ses temp bandischà il Viking Gang-Hrolf (ch’è apparentamain identic cun Rollo en la Normandia) da la Norvegia: Uschè ditg che quel rapinava en ils pajais da l’ost, era quai vegnì acceptà; ma cuntinuond el cun sias spogliaziuns en la regiun da Vik (Fiord dad Oslo), ha el violà la regla da betg far expediziuns da sblundregiada en l’agen pajais.

L’idea in pau bagatellisanta dals Vikings sco ch’ella prevaleva il temp modern tempriv ha gì per consequenza ch’ins ha cun il temp er fatg dad els purs e commerziants ed als ha attribuì las virtids dal burgais onuraivel. Igl è quai stà il temp ch’ils Vikings han dà il num ad in’entira epoca istoric-culturala, numnadamain al temp dals Vikings. Cura ch’ins ha er chattà en l’artisanadi fastizs d’ina ulteriura activitad, è il term vegnì schlargià e duvrà – en il senn odiern – per tut ils pievels da la Mar dal Nord e da l’Ost ch’apparan sco navigaturs cun tratgs da rubaria. Uschia ha il term ‹Vikings› pers pli e pli sias conturas. L’eroisaziun dal temp da la romantica ha schizunt manà uschè lunsch ch’ins ha cumenzà ad attribuir als Vikings spezialas enconuschientschas areguard la navigaziun. Tranter auter duain els avair possedì il cumpass ed abilitads nauticas extraordinarias, quai che tutga però tut en il mund da las legendas.

Temp preschent

En il territori da lingua tudestga è il term ‹Vikings› pir daventà en il decurs dal 19avel tschientaner in term general per navigaturs nordics. Surtut Leopold von Ranke ha probablamain attribuì a generalisar il term. Avant discurriv’ins da quests pievels sco ‹Nordmannen› u ‹Normannen›. Svilups cumparegliabels han gì lieu en la recepziun dal term en auters pajais resp. en autras linguas. Oz vegn la noziun ‹Viking› anc adina duvrada a moda fitg diffusa. Quai ves’ins gia vi da las chartas geograficas che figureschan sut il titel ‹Il mund dals Vikings›. En quellas vegnan savens attribuids tut ils moviments da bastiments dal temp dals Vikings da Vinland en il nordvest fin en l’Imperi bizantin en il sidost, da Staraja Ladoga en il nordost fin a Gibraltar en il sidvest a moda pauschalisanta als Vikings.

Da l’autra vart datti oz en la scienza per part in cuntramoviment betg main extrem, il qual considerescha mintg’autra activitad dals Vikings che sblundregiadas sco invenziun da l’istoriografia dal temp da la romantica naziunala. Tenor quella n’avessan ils Vikings pratitgà insumma nagina furma da commerzi. Sco via intermediara pudess ins discurrer d’in ‹commerzi da rapina› che vala sco cumprovà per blers Vikings da las gruppas socialas superiuras en la Norvegia e Svezia.

Sin lur champagnas da sblundregiada pudevi alura esser ch’ils Vikings sa domiciliavan en auters pajais. Mintgatant vegnivan interprendidas da questas novas colonias ulteriuras expediziuns da rapina. Harald Hårfagre è schizunt stà necessità da defender la costa norvegiaisa cunter Vikings che derivavan da las inslas britannicas.

Sper tut las dumondas che restan avertas, pon ins en mintga cas dir ch’i fiss fallà d’applitgar il term ‹Vikings› a viagiaturs da commerzi, mastergnants e purs che na manavan nagina vita segnada da cumbat e rapina, e quai independent dal lieu nua che quels gievan a star. Tar ils ‹umens dal nord› ch’han populà l’Islanda e la Grönlanda e ch’han scuvert l’America dal Nord na sa tracti betg da Vikings.

Terms parentads che vegnivan duvrads per il medem circul da persunas

Perditgas scrittas da la Scandinavia

Reconstrucziun d’in abitadi dals Vikings a Foteviken (Svezia)

Ad in renum dals Vikings plitost positiv ed onuraivel vegn ad avair attribuì il term drængr ch’è da chattar sin ils craps da runas svedais. Quest’expressiun è stada suttamessa vers l’onn 1000 ad ina midada da la significaziun. Sin ils craps da runas pli vegls vegn ella savens duvrada sco sinonim da ‹Viking›. Da quel temp designescha il pled d’emprest anglosaxon dreng il guerrier. Pli tard ha il term alura survegnì in cuntegn pli etic, en il senn d’in um ‹da buna pasta›, e quai senza ch’i stuess esser collià cun questa denominaziun in viadi sur mar.

In’ulteriura expressiun per umens che vivevan en moda dals Vikings pudess furmar il diever oriund dal titel húskarl. I sa tractava dad umens libers che s’associavan als pussants e furmavan la suita da quels. Els giudevan albiert e dunsena ed eran obligads persuenter d’al sustegnair en tut sias interpresas. Gieva il manader sin viadi da viking, alura furmavan els la truppa d’elita da quel, il lið. Dad esser húskarl tar in um pussant, era per giuvens figls da purs in engaschament onurific, surtut sch’i sa tractava tar quest manader d’in jarl (prinzi) u d’in retg. Ma sut las relaziuns d’avant ed enturn l’onn 1000 sa laschava ina tala suita be mantegnair, sch’ins la pudeva metter en vista renum e ritgezza. E quest’ultima era ina premissa per pudair s’acquistar in’auta stima, damai che quella sa laschava be cuntanscher cun sa mussar fitg generus. Per quest intent vegnivan fatgs ils viadis sur mar ch’eran colliads cun commerzi da rapina. Quai vegn er evident en il fatg ch’il titel húskarl manca dal tuttafatg en il temp suenter ils Vikings.

Perditgas scrittas d’ordaifer la Scandinavia

La terminologia che cumpara en las scrittiras franconas dal 8avel fin il 11avel tschientaner na permettan betg adina d’identifitgar, quant fitg ch’ils auturs differenziavan tar ils cas ch’els descrivan tranter las singulas etnias resp. lieus d’origin dals attatgaders. Tge term che vegn duvrà dependa per ordinari da l’intenziun dal text. Uschia pon ils Vikings vegnir titulads sco ‹Normans›, ‹pajauns› e ‹pirats›. Ins chatta er il term etnic preferì ‹Danais›; per part vegn differenzià tranter ‹Danais›, ‹Norvegiais› ed auters pievels.

En texts hagiografics vegnan ils terms ‹Normans› e ‹pajauns› savens mess a pèr. Per descriver l’agir exemplaric dal sontg era l’appartegnientscha etnica da ses adversaris be da muntada secundara.

En annalas e cronicas vegn preferida la denominaziun ‹Danais›. Or da la Vita da Carl il Grond dad Einhard pon ins deducir enconuschientschas areguard las differentas etnias dals pievels dal nord: «Danais e Suons, che nus numnain ‹umens dal nord› [Nordmannos], occupan l’entira costa dal nord e tut las inslas situadas en ella [manegiada è la Mar da l’Ost].» En la Cronica anglosaxona vegn tuttavia differenzià tar las singulas attatgas tranter Norvegiais e Danais. Il medem vala per las annalas irlandaisas; ils Vikings danais vegnivan numnads qua dubh (ils nairs), ils Vikings norvegiais finn (ils alvs). Quai è apparentamain d’attribuir a la colur da lur scuts. E propi fan er autras funtaunas menziun dal fatg ch’ils scuts eran savens da differenta colur; medemamain pon ins remartgar sin il Tarpun da Bayeux scuts lungs da differentas colurs.

Activitads

Funtaunas

Represchentaziun tempriva da guerriers maritims dal nord

Davart las activitads dals Vikings dattan bain vaira differentas funtaunas perditga, però tanscha lur spectrum d’indicaziuns fitg diffusas fin ad infurmaziuns fitg detagliadas. Las funtaunas principalas èn:

• Craps da runas: Quels cuntegnan infurmaziuns detg crediblas davart las persunas ch’èn vegnidas perpetnisadas en las inscripziuns. Uschenavant ch’ils craps menziuneschan ils Vikings, derivan las indicaziuns però dal 11avel tschientaner e dattan strusch scleriment davart il temp precedent; e craps pli vegls cuntegnan memia pauc text. Ultra da quai deriva la gronda part da las persunas che vegnan descrittas da la regiun da la Mar da l’Ost. Questas persunas appartegnan a la classa sociala superiura ed intermedieschan in maletgs dals Vikings fitg specific che na dastga betg vegnir generalisà.
• Sagas: Quellas descrivan il maletg dals Vikings ord vista d’ina classa sociala superiura. Bain èn er las sagas vegnidas messas en scrit en ina fasa tardiva, ma ils epos cuntegnids en ellas èn senza dubi fitg vegls, savens contemporans, e da gronda muntada sco funtaunas istoricas.
• Annalas e cronicas: Quellas èn vegnidas messas en scrit en il Reginavel dals Francs ed en l’Engalterra. Lur muntada sco funtaunas vegn savens sutstimada, damai ch’ins fa ad ellas la reproscha d’esser vegnidas scrittas da muntgs ch’intermedieschian in maletg unilateral e negativ dals Vikings. Cunter quai pon ins far valair ch’ils cumpiladers han per ordinari fatg tras ils eveniments en proxima vischinanza e ch’i na dat nagin motiv da dubitar vi da lur credibilitad be per motivs religius. Ultra da quai mussa ina lectura profunda ch’i dat tuttavia passaschas ch’expriman renconuschientscha envers ils Vikings.
• Hagiografia e rapports da translaziun da reliquias: En quests texts è la descripziun da la vita dal sontg savens segnada d’ina mancanza da distanza critica envers quel. Ma quai na sto tuttavia betg valair per il context istoric che vegn descrit. Savens è quel tuttavia cumpatibel cun ils rapports cuntegnids en autras funtaunas. I sa tracta er qua d’in gener, dal qual la muntada vegn en general sutstimada.

Intgins scienziads represchentan fin oz la critica da funtaunas radicala e refusan, per differents motivs, tut las funtaunas numnadas. Els stattan en la tradiziun da la critica da las sagas da l’entschatta dal 20avel tschientaner. Ma per gronda part è la perscrutaziun istorica sa distanziada da questa tenuta radicala ed emprova d’elavurar or da las funtaunas, a basa d’ina analisa dal text conscienziusa, las infurmaziuns ch’èn vardaivlas. I suonda ina curta survista d’intgnas atgnadads dals Vikings che sa laschan obtegnair da quellas en questa moda.

Moda da viver e d’agir

La vista d’ordaifer sa differenziava a moda radicala da l’atgna vista dals Vikings, la quala è però be enconuschenta per la gruppa sociala superiura (en furma da las sagas ed inscripziuns da craps da runas menziunadas survart). Ils Vikings ch’han fatg campagnas da sblundregiada en Frantscha ed en l’Engalterra n’han laschà enavos naginas perditgas davart lur maletg da sasez. Entras la percepziun e tradiziun continentala han ils Vikings giudì in’attenziun che surpassa per lunschor la muntada ch’els han gì entaifer l’istorgia da la Scandinavia.

Tar ils Vikings da la litteratura da las sagas sa tracti d’ina fasa da vita d’intgins aristocrats, ils quals èn silsuenter returnads en lur vita purila usitada. Egill Skallagrimsson per exempel ha terminà sia vita sco pur en l’Islanda.

Tar ils ulteriurs Vikings sa tracti d’ina gruppa sociala ch’era extrada da la societad scandinava. Quels vegnivan be pli resguardads sco inimis dals gronds e regents, uschia ch’els han be giugà entaifer l’istorgia scandinava ina rolla a l’ur (numnadamain sco inimis). Tut en tut intermedieschan las funtaunas in maletg ordvart divergent dals Vikings.

En documents dal retg Ethelwulf da Wessex, che dispenseschan tschertas claustras da pajar taglias, vegn il retg liberà da si’obligaziun da proteger quellas cunter ils inimis nunditg crudaivels e barbars. L’entir Reginavel dals Francs dal vest e da l’ost sco er las funtaunas anglosaxonas coincidan independentamain in da l’auter en la constataziun ch’ils attatgaders eran segnads d’in grond regl d’assassinar e da destruir. Er las paucas funtaunas arabas or da la Spagna intermedieschan il medem maletg. Entant che las funtaunas pli pitschnas, hagiograficas, accentueschan surtut quests acts da vandalissem, cumpara en descripziuns pli grondas savens l’engurdientscha sco ulteriur segn caracteristic dals Vikings.

Las funtaunas franconas discurran d’immens butins ch’ils Vikings hajan fatg sin lur champagnas da sblundregiada. Ils chats da stgazis relativamain modests che derivan da la Scandinavia na correspundan però betg a quai. La midada successiva a champs d’envernada en il Reginavel dals Francs ed en l’Engalterra dattan perditga d’ina gruppa sociala che sa distatga dal territori d’origin e che n’ha betg pli pudì vegnir integrada en las structuras socialas centralisticas da la Scandinavia ch’eran londervi da sa sviluppar. Ils immens stgazis n’èn pia betg vegnids manads enavos en la patria. Tar ils Vikings che vegnan numnads en las funtaunas franconas sa tracti en quest senn d’in auter tip d’uman che quel che vegn per exempel represchentà tras Egill Skallagrimsson u che vegn glorifitgà sin ils craps da runas.

Ils cumandants

Rollo, il fundatur da la Normandia

Oriundamain sa tractavi tar ils retgs dals Vikings da retgs da la mar che na possedevan nagina terra. Igl eran quai cumandants da campagnas da rapina che derivavan da las famiglias roialas. Els duain schizunt avair envernà sin lur bastiments. Carl il Chalv ha empruvà a partir da l’onn 860 da tegnair en frain las gruppas d’umens dal nord che giravan enturn en il territori da la Seine cun agid da pajaments da tribut, empermischuns da fidaivladad e battaisems – però senza success. El n’ha betg tratg en consideraziun che tant il cristianissem sco er il feudalissem ed il ‹sistem francon› en general eran per ils Vikings senza nagina muntada. Er ses successur Carl il Gross ha anc pajà l’onn 886 a lur cumandant (rex) Sigfrid in aut daner da liberaziun per che quel interrumpia l’assedi da Paris. Sigfrid ha acceptà ils daners ed è vairamain partì; ma ina part da sias truppas è sa sentida engianada ed ha cuntinuà cun l’assedi. En il decurs da quel han dus ulteriurs reges pers lur vita. Tuttina ha la bloccada cuntinuà, quai che lascha supponer ch’igl eran anc auters reges sin il lieu. Quest exempel mussa ch’igl operavan adina be pitschnas gruppas ina sper l’autra e ch’i deva sin il pli in commando suprem per singulas acziuns communablas. L’autoritad dal cumandant era be garantida tras ses success a chaschun da las campagnas da spogliada, schebain ch’el derivava adina da la classa sociala aristocratica. Tar la suletta autoritad che vegniva renconuschida incontestadamain dal singul guerrier sa tractavi probablamain dal manader dal bastiment.

La dinamica da las singulas expediziuns da rapina dals Vikings è bainspert sa midada – almain per part – en campagnas militaras regularas cun intents politics. Quai differenziescha ils Vikings dals pirats slavs (Vends) dal 12avel tschientaner. La differenza s’exprima en las funtaunas, en las qualas ils slavs pajauns vegnan adina numnads ‹barbars›, entant che quai n’è betg adina il cas tar ils Scandinavs pajauns: quels vegnan savens numnads dani, normanni u suenes. La finamira politica da schlargiar il domini è però sa fatga valair be plaunsieu. Il regl da far preda da vart dals guerriers e las finamiras politicas da vart da lur manaders èn sa manifestads sur lung temp parallelamain. Perquai èsi er fitg problematic da vulair attribuir ina campagna militara ad ina da las categorias ‹campagna da Vikings› u ‹campagna da conquista›. En la litteratura s’exprima quest svilup en quai ch’ils retgs regents na vegnan mai numnads ‹Vikings› en las sagas da retgs. En connex cun Harald I vegn rapportà da ses nevs Gullharald ch’el saja – damai ch’i n’al era betg reussì da vegnir retg – daventà ‹Viking›.

Problems da cunfinaziun

Empruvond da descriver las activitads dals Vikings sto vegnir tratg en consideraziun ch’i na dat nagina cunfinaziun precisa tranter las differentas furmas da campagnas menziunadas. Tar l’attatga sin claustras scotas a l’entschatta dal temp dals Vikings e tar las campagnas regularas en l’Engalterra, tar las qualas ins sto plitgunsch discurrer d’ina invasiun, sa tracti da cumbats che sa differenzieschan a moda fundamentala. La transiziun d’ina varianta a l’autra è però ordvart fluctuanta. Da vulair attribuir ina da questas interpresas als Vikings, l’autra percunter als ‹umens dal nord› po uschia manar ad ina separaziun arbitrara da fatgs che tutgan istoricamain ensemen. Quai ch’ha cumenzà sco assagl da Vikings po numnadamain sa transfurmar pli tard sut novs cumandants en ina veritabla invasiun u en ina champagna militara cun sblundregiadas sco fenomen secundar. Benjamin Scheller differenziescha trais fasas: L’emprima fasa cumenza per el cun l’assagl sin la claustra Lindisfarne l’onn 793. Las expediziuns da sblundregiada eran limitadas als mais da stad ed ils Vikings èn silsuenter returnads en lur patria. La segunda fasa cumenza l’onn 843. Dapi lura n’èn ils Vikings betg pli returnads en lur patria, mabain han passentà l’enviern al lieu. Las gruppas èn s’unidas a furmaziuns pli grondas e n’èn betg pli arrivadas be nà da la mar, mabain er per via terrestra; en pli èn ellas sa rendidas dals flums siadora. La fasa finala cumenza il 876, cura ch’ha gì lieu en l’Engalterra ina veritabla immigraziun da Vikings; suenter la conquista da territoris èn quels vegnids repartids sin la suita.

Ultra da quai sto vegnir differenzià tranter attatgas punctualas ed expediziuns da rapina regularas e pli grondas. In exempel tipic è cuntegnì en la Vita da Carl il Grond dad Einhard: «Sco ultima guerra ha gì lieu quella cunter ils umens dal nord ch’han num Danais. Quels han l’emprim pratitgà pirataria ed han alura devastà cun ina flotta pli gronda las costas da la Gallia e da la Germania. Lur retg Gudfred sa fascheva da grond cun la speranza invana da pudair surpigliar il domini sur l’entira Germania.» Qua vegn differenzià cun agid dal spazi da temp ‹l’emprim› – ‹alura› tranter assagls da rapina e las conquistas territorialas tras il retg, las qualas han gì lieu pli tard.

Relaziun tranter rapina e commerzi

Expediziuns da rapina en la Renania

Dals chats da deposits d’argient na sa lascha betg deducir precisamain, tge parts che derivan da rapina e tgeninas da commerzi ordinari (cumbain che las funtaunas differenzieschan en lur terminologia cleramain tranter questas duas activitads). En il cas da Björn, il figl da Harald Hårfagres, retg da Vestfold, vegn per exempel ditg explicitamain ch’el faschevi darar guerra, mabain haja trategnì da Tønsberg colliaziuns da commerzi a Vik (en la vischinanza), vers ils pajais en il nord, en il Danemarc ed en la Saxonia e ch’el haja perquai survegnì il surnum ‹navigatur› u ‹commerziant›. Qua vegn pia differenzià cleramain tranter viadis da viking e viadis da commerzi.

Las vias commerzialas menziunadas en las funtaunas èn effectivamain gia vegnidas duvradas dal temp dals Vikings. Regis Boyer descriva quels sco navigaturs da commerzi guerrescs che sa decidevan tut tenor situaziun da sblundregiar enstagl da negoziar. Fatg commerzi vegniva cun las pli differentas raubas: victualias (charn setgentada, pesch setgentà), ponn, pels, laina, ivur, cliniez, armas e surtut sclavs. Sclavs, vul dir servs, furmavan in impurtant element entaifer la structura sociala dal territori nordic.

Las inscripziuns sin ils craps da runas lubeschan be da trair conclusiuns limitadas areguard la relaziun tranter viadis da rapina e da commerzi. Damai ch’ils craps da runas da la fin dal temp dals Vikings èn en emprima lingia craps da commemoraziun, sa refereschan els surtut a persunas mortas. Il commerziant ch’era vegnì a savair quant ritga ch’ina claustra saja, pudeva returnar pli tard tar quella sco participant d’ina campagna da sblundregiada. Ed il rubadur pudeva metter en vendita la rauba engulada, per exempel sclavs, sin in martgà.

In cumportament che po valair sco tipic per quel temp vegn descrit en l’istorgia dad Olav il Sontg. Þórir hundur, Karli e ses frar Gunsteinn van a Bjarmaland sin viadi da viking: «Arrivads a Bjarmaland èn els ids a riva sper ina plazza commerziala. Quels ch’avevan avunda daners han cumprà sin il martgà rauba en abundanza. (...) Suenter ch’il martgà è stà serrà, èn els navigads dal flum Dwina giuadora e la pasch cun la populaziun da questa regiun è vegnida declerada sco terminada. Arrivads sin la mar èn las duas rotschas armadas sa cussegliadas e Þórir ha dumandà, schebain ils umens hajan veglia d’ir a terra per far butin. (...) Tuts han declerà da vulair far la campagna, sch’ins possia sperar da far bun butin.»

Per l’autur Snorri e ses lecturs sa chapivi pia da sasez – almain per il temp dad Olav il Sontg – ch’i vegniva fatg commerzi e rapinà sin il medem viadi. I vegn schizunt signalisà in ritual ch’inditgescha la midada d’ina furma a l’autra, numnadamain la ‹desditga› da la pasch. Ultra da quai dat en egl ch’expediziuns da sblundregiada avevan be lieu, sch’ins pudeva far quint cun buna preda; quai conferman er autras funtaunas.

In pau auter sa preschenta la situaziun en il cas dals Vikings ch’han invadì en il 9avel tschientaner il Reginavel dals Francs e l’Engalterra. Ils umens ch’han vivì plirs onns en champs e ch’èn girads sblundregiond per il pajais enturn, n’eran betg purs ed els n’avevan er nagina experientscha sin il champ dal commerzi. Qua sa tractavi d’ina gruppa sociala dal tuttafatg differenta cun atgnas leschas ed atgnas normas da cumportament.

Observaziun dals contracts

En las funtaunas franconas ed anglosaxonas vegn la dumonda quant bain ch’ils Vikings observavan ils contracts ch’els faschevan cun autras partidas valitada a moda differenta. Da princip eran tals contracts liads a las persunas ch’als segnavan e na valevan betg exnum per ulteriurs circuls da persunas. Schebain las partidas contrahentas sa tegnevan vi dal contract, dependeva dal caracter e da la tenuta da las singulas persunas. Ma er tgi che tegneva in contract, na fascheva quai betg exnum per motivs etics. Sch’igl èn adina puspè vegnids pajads tributs a Vikings per impedir ch’els fetschian ulteriuras attatgas, ston ins bain avair fatg l’experientscha ch’i sa laschavan evitar tras quai attatgas.

Auters exempels mussan che las cunvegnas n’èn betg adina vegnidas tegnidas. Cura ch’ils Vikings èn vegnids assediads ad Angers dal retg Carl il Chalv ed eran seriusamain en privel da perder lur bastiments, han els offert daners da liberaziun ed empermess da sa retrair. «Manà d’engurdientscha ha il retg acceptà ils daners, ha schlià la bloccada e dà liber a l’inimi la via. Quels èn ids sin lur bastiments ed èn returnads en la Loire. Ma els n’han tuttavia betg bandunà ses reginavel, sco quai ch’els avevan empermess, mabain èn restads en lezza regiun ed han commess chaussas anc bler pli nauschas ed inumanas che avant.»

En las funtauna anglosaxonas predomineschan las descripziuns da rupturas dals contracts. Suenter lung cumbat è vegnì fatg l’onn 876 in contract, en il qual ils Vikings han empermess tras engirament da bandunar Northumberland. Els han prestà l’engirament tant tenor moda dals pajauns sin il sontg bratschlet sco er a moda cristiana sin las reliquias. Ma l’engirament n’è betg vegnì tegnì. Anc il medem onn è Halfdan sa stabilì a Northumberland en tala moda ch’el ha pudì reparter il reginavel sin sia glieud.

La fin

Guerriers normans en la Battaglia da Hastings

La fin da las expediziuns da sblundregiada na coincida betg cun la fin da l’epoca ch’ins numna per ordinari ‹il temp dals Vikings› (Battaglia da Hastings l’onn 1066). Las invasiuns da rapina privatas eran numnadamain gia idas a fin pli baud. La dataziun posteriura è d’attribuir al fatg ch’ins includa las campagnas da sblundregiada dals retgs norvegiais ch’han gì lieu en rom da lur guerras. Talas sa laschan schizunt cumprovar fin en il temp da Magnus Berrføtt (1073–1103), il qual è perquai er gia vegnì numnà il davos retg dals Vikings. Questas sblundregiadas, sco fenomen secundar da campagnas da guerra, furmavan però la moda da ‹pajar› ils guerriers sco ch’ella era usitada en tut l’Europa; ellas n’èn pia nagut che fiss d’attribuir specificamain als Vikings.

Las domiciliaziuns ed attribuziuns da terren che vegnan descrittas per l’epoca che suonda n’han tuttavia betg manà ad ina fin da las campagnas da rapina. Las bandas d’assassins n’èn betg sa transfurmadas en purs paschaivels e babs da famiglia. Las funtaunas rapportan er per quel temp da cumbats sanguinus. Pli probabla è ina spussada generala dals Vikings involvids ed in’inveteraziun dals participants. Il temp d’entrada en ina suita vegn fixà cun 18 onns; cun 50 onns gieva la vita da guerrier a fin. Tenor las funtaunas eran las medemas gruppas en viadi durant blers onns. Cun il temp n’eri betg pli pussaivel da remplazzar or da l’atgna patria las sperditas ch’avevan lieu durant ils cumbats. Là aveva il rinforzament da la pussanza roiala numnadamain gì per consequenza che las sblundregiadas ed ils incendis vegnivan giuditgads a moda adina pli negativa. Ma er en ils territoris ch’eran pertutgads da las expediziuns da rapina è la defensiun sa megliurada cun il temp, uschia che talas campagnas daventavan in risico pli e pli incalculabel. Da quai resulta che la vieuta tar in cumportament ‹civilisà› è per l’ina d’attribuir a la midada da generaziun biologica e per l’autra a las dunnas che sa recrutavan gea praticamain be da la populaziun avant lieu e ch’han dà vinavant lur cultura a la proxima generaziun, entant che las bandas da Vikings sblundregiantas n’avevan nagina atgna cultura ch’els avessan pudì tradir.

Engalterra

En l’Engalterra ha la fin da las sblundregiadas inizià cun las emprimas colonias en il Northumberland l’onn 876 ed è stada terminada vers il 918. Ils participants a las acziuns dals Vikings eran guerriers, betg purs; la vita sedentara è stada la consequenza da la violenza precedenta e betg la finamira da quella. En in proxim pass èn gruppas da Vikings sa domiciliadas ils onns 877 ed 880 en las regiuns Mercia ed Anglia da l’Ost, e quai sut il cumond da Guthrum. Æthelweard scriva che tut ils abitants da quest pajais sajan vegnids manads sub iugo imperii sui (sut il giuf da sia pussanza). Er qua ha pia la violenza anc giugà ina rolla. Ina part da ses contingent è sa rendì il 880 en Frantscha ed ha fatg là ulteriuras expediziuns da sblundregiada. L’onn 893 èn els però returnads cun 250 bastiments en l’Engalterra. Il 897 è il contingent danovamain sa dividì suenter grevs cumbats; ina part è sa rendida tar ils Danais a Northumbria ed en l’Anglia da l’Ost, l’autra puspè en Frantscha. Plaunsieu è la suita raffanta dals Vikings sa schliada. Quai sa lascha attribuir d’ina vart a la defensiun creschenta da vart da l’aristocrazia englaisa, da l’autra vart a la spussada da las resursas da cumbat dals Normans. L’onn 875 als aveva Alfred victorisà sper Ashdown. Il 877 avevan ils Vikings pers tar in stemprà 120 bastiment. Sinaquai als ha Alfred persequità sin terra, uschia ch’els èn la finala sa domiciliads a Mercia. Il process d’integraziun vegn stimà sin radund 100 onns, ha pia cumpiglià almain trais generaziuns. Suenter che Alfred ha victorisà Guthrum l’onn 878, è vegnida fatga ina cunvegna. Silsuenter ha Alfred laschà eriger plazzas fortifitgadas ed ha tschentà si ina flotta da guerra. A chaschun da las attatgas da Vikings ch’èn suandadas èn omaduas mesiras sa mussadas sco vaira effizientas.

Frantscha

L’onn 897 è quella part dals Danais che n’aveva nagins daners puspè returnada cun ses bastiments en Frantscha. Apparentamain als eri be pussaivel da sa domiciliar tar lur stirpa cunter pajament.

Il 896 èn tschintg bastiments normans arrivads en la Seine. Igl èn suandads ulteriurs bastiments e quels èn navigads en l’Oise, nua che la squadra è sa domiciliada a Choisy. In onn suenter han els fatg ina campagna da rapina fin a la Maas. Per tema da l’armada roiala ch’è cumparida, èn els sa retratgs a la Seine, nua ch’els han commess ulteriuras rapinas. Lur manader Hundeus è sa laschà battegiar l’onn 897 e n’è silsuenter betg pli preschent en las funtaunas. Enstagl dad el cumpara Rollo. Quel ha subì silsuenter pliras grevas sconfittas cunter la defensiun francona ch’è vegnida pli ferma sut cont Robert e duca Richard. En las funtaunas vegn adina puspè rendì attent al connex tranter questas sperditas, las qualas Rollo n’è betg pli vegnì da cumpensar, e la prontadad da convertir al cristianissem. A Rollo ed a sia suita è la finala vegnì attribuì in territori limità sco domicil pro tutela regni (sut la protecziun dal retg). Ils emprims decennis han anc gì lieu vinavant campagnas da sblundregiada; il 924 è vegnì surdà als Vikings ulteriur territori, tranter auter Bayeux. Vers l’onn 1000 para alura il process d’integraziun dals Vikings d’esser stà terminà.

Equipament

Bastiments e squadra

Reconstrucziun da bastiments da Vikings a Roskilde (Danemarc)

Per ils Vikings da las sagas èn ils tips da bastiments pli u main enconuschents. Tar ils bastiments da guerra sa tractavi per ordinari da bastiments lungs da differenta grondezza. Ch’ils Vikings manavan cun sai chavals sin quests bastiments è pauc probabel; plitgunsch han els mintgamai requirì chavals al lieu da la sbartgada.

Tar las invasiuns da Vikings en il Reginavel dals Francs na vegn il dumber dals guerriers menziunà en nagina funtauna; i vegn be ditg ch’i sa tractavi da ‹grondas massas›. Ils pli pitschens bastiments èn concepids per 13 rembladers; in’equipa consistiva probablamain en media da 25–50 umens. Questa cifra sa lascha multiplitgar cun las paucas indicaziuns dal dumber da bastiments. Qua intgins exempels: En las ‹Annalas dal Reginavel› vegnan menziunads 13 bastiments ch’hajan sblundregià la costa da la Flandra, quai che correspundess a ca. 350 fin 650 umens. Las ‹Miracula S. Filiberti› menziuneschan il 843 in’attatga sin Nantes cun 67 bastiments, quai che correspunda ad ina truppa da ca. 1700 fin 3400 umens. In’ulteriura funtauna descriva ina flotta da 120 bastiments ch’è navigada il 845 en la Seine ed è avanzada fin a Paris. Quai fissan alura stads 3000 fin 6000 umens.

Armas

Davart l’equipament e l’armaziun dals bastiments da guerra dals retgs èn ins infurmà relativamain bain. Ins po supponer ch’era ils Vikings eran equipads a moda sumeglianta.

Er or da las funtaunas franconas ed anglosaxonas sa laschan gudagnar intginas paucas indicaziuns davart l’armaziun. Las armas principalas eran segiramain segir, lantscha, artg e frizza. La funtauna anglosaxona ‹Vita Oswaldi› dal 10avel tschientaner menziunescha er phaterae toxicatae (tajas da frizzas) e mucrones (pizs gizs).

Maniera da cumbat e furmaziuns

En las sagas vegn savens discurrì d’in spretsch da la mort eroic. Las funtaunas continentalas ed anglosaxonas èn qua bain pli realisticas: tar tutta valurusadad che vegn attribuida als Vikings, vegn tuttavia er accentuada lur veglia da surviver. Uschia vegniva adina analisà tge risico che saja collià cun in’attatga ed adattada correspundentamain la moda d’agir. Ultra da quai faschevan ils Vikings attenziun da betg s’allontanar memia lunsch da lur bastiments, per tegnair liber questa pussaivladad da retratga.

Las numerusas emprovas da far pajar tribut ch’èn documentadas en il Reginavel dals Francs mussan en pli che la preda e betg la veglia da cumbatter stevan en il center. Ins batteva sche quai era necessari, ma evitava uschiglio il cumbat e pajava magari era sez daners da liberaziun per pudair evitar in cumbat senza speranza.

In element central dal success dals Vikings furmava lur spertadad e l’effect da surpraisa ch’era collià cun quella. Quai na vegniva betg be cuntanschì tras lur svelts bastiments, mabain tenor intginas funtaunas er tras quai ch’els avanzavan, apaina sbartgads, a chaval.

Sin l’aua

Surtut en funtaunas anglosaxonas vegnan las prestaziuns dals Vikings sin il sectur da la navigaziun accentuadas spezialmain. En cas da bun’aura pudev’ins observar in bastiment da Vikings sin ina distanza da ca. 18 miglias marinas. Sch’il vent era favuraivel, duvravan ils Vikings ca. in’ura per percurrer questa distanza. Be tant temp steva pia a disposiziun per organisar la defensiun. Da quai ves’ins bain che l’effect da surpraisa era da muntada centrala per il success dals Vikings.

Sin la terra

Chapellina da Gjermundbu (Norvegia)

Spadas da Vikings ch’èn vegnidas chattadas en la regiun da Schleswig (Germania)

I pudeva capitar ch’ils Vikings bandunavan lur bastiments e faschevan campagnas pli grondas sin la terra. Quai è cumprovà tant en Frantscha (p.ex. a Poitiers) sco er en l’Engalterra. Co ch’ils Vikings sa furmavan per il cumbat sin la terra n’è betg enconuschent. Per ordinari sa tractavi d’assagls da surpraisa che na dumandavan betg suenter in ‹urden da battaglia› explicit. Furmaziuns da cumbat èn be enconuschentas da guerras che vegnivan manadas d’in retg. En cas da sblundregiadas che vegnivan lantschadas davent d’in champ d’enviern fix èsi tuttavia vegnì tar acziuns da cumbat pli vastas e quellas èn er idas a fin differentamain. Damai ch’i na sa tractava tar ils Vikings betg da guerriers professiunals, n’èsi betg da quintar ch’i vegniva applitgà da lur vart tacticas spezialas.

Sco tratg caracteristic tar in assagl vala la brenna, la moda d’arder giu ina chasa en la quala sa chattavan ils abitants, uschia che quels vegnivan tuts per la vita. Il pli cler resorta quai dal rapport davart l’expediziun da Vikings dad Egill Skallagrimsson en il Kurland:

Egill e sia glieud eran vegnids tschiffads, ma la notg als reusseschi da sa liberar. Els svidan la chombra dal stgazi dal patrun-chasa e sa rendan sin lur bastiments. Alura cuntinuescha il raquint: «Qua è Egill sa fermà ed ha ditg: ‹Quest’expediziun va fitg mal e n’è insumma betg tenor la moda dals Vikings. Nus avain engulà al pur ses possess senza ch’el sa quai. Lain ir enavos tar il bain a far palais tge ch’è capità.›» Ils cumpogns refusan da far quai. Sinaquai returna el persul, va en cuschina, prenda da là in stganatsch che brischa, va en la halla da seser e stauscha quel tras il tetg, uschia che quel tschiffa fieu. Tut ils abitants brischan en chasa u vegnan sturnids dad el cura ch’els sortan da quella. Pir lura va el cuntent enavos sin ses bastiment.

Schebain quest ‹cumportament da Viking› furmava vairamain ina sort codex d’onur na sa lascha betg dir cun segirezza. Il cumportament dals cumpogns furnescha plitost arguments cuntraris. La brenna n’è però betg mo vegnida applitgada dals Vikings, mabain cumpara er en autras confruntaziuns ed è er vegnida exequida dal retg sez, uschia per exempel da Harald Hårfagre.

En il cas ch’ils Vikings perdevan la battaglia, vegn rapportà repetidamain ch’els empruvavan da mitschar da la persecuziun serrada cun sa sparpagliar en guauds vischins ed empruvar da sa far via sulet vers ils bastiments.

Ils Vikings n’eran però betg mo versads en il cumbat sin il champ da battaglia. Repetidamain han els cumprovà ch’els eran er buns da sviluppar ed applitgar maschinas d’assedi, uschia per exempel davant Paris l’onn 885.

Ultra da quai dat en egl ch’i vegn savens discurrì a la fin dal cumbat d’in immens butin da vart dals victurs. Quai munta che la truppa cumbattanta stueva manar cun sai prest si’entira facultad. Per las truppas franconas vegn quai confermà en la suandanta descripziun d’ina battaglia sper Andernach ch’è ida a fin cun la terrada da l’imperatur: «Blers però ch’avessan pudì mitschar, èn vegnids impedids tras ils chavals da sauma da l’imperatur e dals auters ch’eran cun el, ma er dals cromers e vendiders d’armas che suandavan l’imperatur e si’armada e ch’han bloccà sin la stretga via tutta pussaivladad da fugir.»

Religiun

Davart las ideas religiusas dals Vikings na san ins praticamain nagut. En la saga dad Örvar-Odd, ch’è vegnida scritta posteriuramain, vegn raquintà che Örvar-Odd saja arrivà sin ses viadi en Frantscha sper ina gronda chasa da crap ora ch’era construida a moda in pau speziala. Els hajan vis ad entrar là glieud ed a sortir quella puspè suenter in temp. Els hajan dumandà insatgi e sajan vegnids a savair ch’il pajais sa clomia Aquitania e ch’i sa tractia tar l’edifizi d’ina baselgia. Sin la cuntradumonda, schebain els sajan pajauns, saja suandà il sequent dialog: «‹Nus na savain insumma nagut d’in’autra cretta, nus crajain però en nossa pussanza e forza e na crajain betg en Odin; ma tge cretta avais vus?› L’indigen haja respundì: ‹Nus crajain en quel ch’ha stgaffì il tschiel e la terra, la mar, il sulegl e la glina.› Odd ha respundì: ‹Quel sto esser grond ch’ha construì tut quai, tant crai jau da vesair en.›»

Qua ha il poet segiramain creà il dialog a basa d’enconuschientschas dal pensar dals Vikings. Da l’autra vart vegn adina puspè rapportà ch’ins haja consultà avant ina campagna intscherta l’orachel dal destin; en il cas da l’assagl sin Grobiņas è quai succedì cun l’intent explicit da vegnir a savair tge Dieu ch’als vegnia a sustegnair. L’isanza da dumandar l’orachel, ch’è documentada repetidamain, e da sa suttametter a sia sentenzia lascha tuttina supponer ch’ins carteva per gronda part en l’existenza da dieus. Ma auters rituals cun caracter religius n’èn betg cumprovads, uschia ch’ins na vegn strusch a pudair dir ch’ils Vikings exercitavan ina religiun per propi. Er or da funtaunas franconas ed anglosaxonas pon ins be concluder a moda indirecta ch’ina mort onuraivla sin il champ da battaglia era colliada en la schientscha dals Vikings cun l’entrada en il Valhalla (en la mitologia nordica: il paradis dals guerriers valurus). E quest’idea è be sa furmada entaifer la casta dals guerriers che stevan datiers dal retg.

Ils Vikings vegnivan sepulids a moda birituala tant en fossas a cremaziun sco er en furma d’enterrament. Schebain quai succediva a moda parallela u in suenter l’auter n’è betg enconuschent.

Las consequenzas da la cristianisaziun

En ils pajais respectivs ha la cristianisaziun mintgamai gì per consequenza che la pussanza centrala (che sa manifestava en il retg) è vegnida rinforzada. Entant ch’il singul sa sentiva fin qua be obligà envers sia stirpa, è plaunsieu sa fatga valair ina responsabladad envers l’entir intschess da pussanza dal retg. Questa nova conscienza è sa manifestada en la constituziun dal leidang ed ha lubì d’installar ina defensiun surregiunala. Dal temp da Harald Hårfagre n’era ina defensiun effectiva da la costa anc betg stada pussaivla; perquai aveva el mintgamai stuì ir cun sia flotta al punct da partenza dals viadis da rapina, las Inslas Orcadas, per pudair cumbatter ils pirats al lieu. Cun agid dal leidang èsi stà pussaivel d’organisar ina defensiun cuminaivla da l’entira costa. Talas mesiras da defensiun èn vegnidas endrizzadas en l’entir intschess d’acziun dals Vikings, pia er en l’Engalterra ed en l’Imperi dals Francs, e quai mintgamai a moda differenta. Tras quai èn las schanzas d’avair success sa sminuidas decisivamain da vart dals attatgaders, uschia ch’ils assagls èn tschessads cuntinuadamain.

Enconuschents Vikings

• Askold e Dir, conquistaders legendars da Kiev, oriunds da la Svezia.
• Bagsecg ha attatgà il 870 l’Engalterra ed ha sblundregià il pajais; el è mort il 871 en la Battaglia dad Ashdown.
• Erik il Cotschen, colonisatur da la Grönlanda.
• Freydis Eriksdóttir, ina dunna-Viking ch’è navigada a Vinland.
• Guthrum, il colonisatur dal Danelag.
• Halfdan ha sblundregià l’Engalterra e conquistà Londra e Northumberland.
• Ivar Ragnarsson ha conquistà cun in’armada da Vikings la citad da York.
• Ragnar Lodbrok vegn savens identifitgà cun il manader da Vikings Ragnar ch’ha conquistà l’onn 845 Paris.
• Rollo, fundatur da la Normandia.
• Rörik da Dorestad, in signur-Viking da la Frislanda e nevs da Harald Klak.
• Leif Eriksson vala sco scuvrider da l’America.

Funtaunas

• Æthelweard: Chronicon. The Chronicle of Æthelweard. Londra e.a. 1962.
• The Anglo-Saxon Chronicle en translaziun englaisa.
• Asser, The Life of King Alfred en translaziun englaisa.
• Den ældre Gulathings-Lov. En: Norges gamle love indtil 1387, tom 1. Christiania 1846, p. 3–118. Translaziun tudestga: Das Recht des Gulathings. Transl. da Rudolf Meissner. Germanenrechte, tom 6. Weimar 1935.
• Hirdskraa. En: Norges gamle Love indtil 1387, tom 2. Christiania 1848, p. 387–450. Translaziun tudestga: Das norwegische Gefolgschaftsrecht. Transl. da Rudolf Meissner. Germanenrechte, tom 5. Weimar 1938.
• Reinhold Rau (transl.): Annales Regni Francorum (Die Reichsannalen). En: Quellen zur Karolingischen Reichsgeschichte. Emprima part, Darmstadt 1974.
• Reinhold Rau (transl.): Annales Bertiniani. En: Quellen zur Karolingischen Reichsgeschichte. Segunda part, Darmstadt 1972.
• Reinhold Rau (transl.): Annales Vedastini – Jahrbücher von St. Vaast. En: Quellen zur Karolingischen Reichsgeschichte. Segunda part, Darmstadt 1972.
• Reinhold Rau: Annales Xantenses. En: Quellen zur Karolingischen Reichsgeschichte. Segunda part, Darmstadt 1972.
• Reinhold Rau (transl.): Reginonis chronica (Chronik des Regino von Prüm). En: Quellen zur karolingischen Reichsgeschichte. Terza part, Darmstadt 1975.
• Reinhold Rau (transl.): Annales Fuldenses. En: Quellen zur karolingischen Reichsgeschichte. Terza part, Darmstadt 1975.
• Karl von Richthofen: Friesische Rechtsquellen. Berlin 1840, restampa Aalen 1960.
• Snorri Sturluson: Heimskringla. (Ed. da Bergljót S. Kristjánsdóttir e.a.). Reykjavík 1991. Tudestg: Snorris Königsbuch. Düsseldorf/Cologna 1965, toms 1–3.
• Gregor von Tours: Fränkische Geschichte. Darmstadt 1974.
• Werner Trillmich (transl.): Rimberti vita Anskari – Rimbert, Ansgars Leben. En: Quellen des 9. und 11. Jahrhunderts zur Geschichte der Hamburgischen Kirche und des Reiches. Darmstadt 1978.

Litteratura

Monografias

• Fritz Askeberg: Norden och kontinenten i gammal tid. Studier i forngermansk kulturhistoria. Almqvist & Wiksell, Uppsala 1944.
• Thorsten Capelle: Die Wikinger. Kultur und Kunstgeschichte. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1986.
• Heinrich Fichtenau: Lebensordnungen des 10. Jahrhunderts. Studien über Denkart und Existenz im einstigen Karolingerreich. Dtv, Minca 1994, ISBN 3-423-04577-9.
• Johannes Fried: Die Formierung Europas 840–1046. Oldenbourg Verlag, Minca 2007, ISBN 978-3-486-49703-8 (Oldenbourg Grundriss der Geschichte, tom 6).
• James Graham-Campbell: Das Leben der Wikinger. Krieger, Händler und Entdecker. Nikol VG, Hamburg 2002, ISBN 3-933203-45-7.
• James Graham-Campbell (ed.): Die Wikinger (Weltatlas der alten Kulturen). Christian-Verlag, Minca 1994, ISBN 3-88472-242-5.
• Martin Kaufhold: Europas Norden im Mittelalter. Die Integration Skandinaviens in das christliche Europa (9.–13. Jh.). Primus-Verlag, Darmstadt 2001, ISBN 3-89678-418-8.
• Jana Krüger: ‹Wikinger› im Mittelalter. Die Rezeption von ‹víkingr› m. und ‹víking› f. in der altnordischen Literatur. (Ergänzungsbände zum Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, tom 56). Berlin 2008. ISBN 978-3-11-020133-8.
• Angus Konstam: Die Wikinger. Geschichte, Eroberungen, Kultur. Tosa Verlag, Vienna 2005, ISBN 3-85492-692-8.
• Magnus Magnusson: Die Wikinger. Geschichte und Legende. Albatros-Verlag, Düsseldorf 2007, ISBN 978-3-491-96188-3.
• Konrad Maurer: Die Bekehrung des Norwegischen Stammes zum Christenthume in ihrem geschichtlichen Verlauf quellenmäßig geschildert. Zeller Verlag, Osnabrück 1965 (Reproducziun da l’ediziun Minca 1855).
• Erik Moltke: Danmarks runeindskrifter (= DR). Kopenhagen 1942.
• Peter Andreas Munch: Det norske Folks Historie. Tom I, 1 (1852).
• Emil Ploss: Siegfried – Sigurd, der Drachenkämpfer. Untersuchungen zur german.-dt. Heldensage. Böhlau, Cologna 1966.
• Arndt Ruprecht: Die ausgehende Wikingerzeit im Lichte der Runeninschriften. Göttingen 1958.
• Peter Sawyer (ed.): Die Wikinger. Geschichte und Kultur eines Seefahrervolkes. Siedler Verlag, Berlin 2002, ISBN 3-88680-641-3
• Georg Scheibelreiter: Die barbarische Gesellschaft. Mentalitätsgeschichte der europäischen Achsenzeit, 5.–8. Jh. Primus-Verlag, Darmstadt 1999, ISBN 3-89678-217-7.
• Klaus Schroeter: Entstehung einer Gesellschaft. Fehde und Bündnis bei den Wikingern. Berlin 2002, ISBN 3-496-02543-3
• Rudolf Simek: Die Wikinger. C.H. Beck, Minca 2005, ISBN 3-406-41881-3.
• Fredrik Svanberg: Vikingatiden i Skåne. Historiska Media, Lund 2000, ISBN 91-89442-04-0.
• Dominik Waßenhoven: Skandinavier unterwegs in Europa (1000–1250). Untersuchungen zu Mobilität und Kulturtransfer auf prosopographischer Grundlage. Akademie Verlag, Berlin 2006, ISBN 978-3-05-004285-5.
• Robert Wernick e.a.: Die Wikinger. Bechtermünz, Eltville 1992, ISBN 3-86047-033-7.
• Horst Zettel: Das Bild der Normannen und der Normanneneinfälle in westfränkischen, ostfränkischen und angelsächsischen Quellen des 8. bis 11. Jahrhunderts. Fink, Minca 1977, ISBN 3-7705-1327-4.

Tractats

• Thorsten Andersson: Wikinger. En: Reallexikon der Germanischen Altertumskunde (RGA). Tom 35, Berlin 2007, p. 687–697.
• K. Böldl: Wikinger – Definition des Wikingerbegriffs. En: Reallexikon der Germanischen Altertumskunde (RGA). Tom 35, Berlin 2007, p. 697–708.
• Bertil Daggfeldt: Vikingen – roddaren. Fornvännen 78 (1983), pp. 92–94. Englais: The Viking – The Oarsman.
• Johannes Fried: Um 810. Weshalb die Normannenherrscher für die Franken unvorstellbar waren. En: Bernhard Jussen (ed.): Die Macht des Königs. Herrschaft in Europa vom Frühmittelalter bis in die Neuzeit. Beck, Minca 2005, ISBN 3-406-53230-6.
• E. Heide: Viking – ‹rower shifting›? En: Arkiv for nordisk filologi 120, 2005, p. 41–54.
• Frands Herschend: Wikinger. En: Reallexikon der Germanischen Altertumskunde (RGA). Tom 34, Berlin 2007, p. 55–59.
• Tette Hofstra: Changing views on Vikings. En: TijdSchrift voor Skandinavistiek, vol. 24 (2003), nr. 2, p. 147–160.
• Benjamin Scheller: Wikinger und Normannen. En: Michael Borgolte (ed.): Migrationen im Mittelalter. Ein Handbuch. Berlin 2014. ISBN 978-3-05-006474-1, p. 209–217.
• W. Vogel: Die Normannen und das fränkische Reich. Bis zur Gründung der Normandie (799–911). En: Heidelberger Abhandlungen. Zur mittleren und neueren Geschichte. Fascichel 14/1906.
• David Wilson: Wikinger. § 2 Britische Inseln. En: Reallexikon der Germanischen Altertumskunde (RGA). Tom 34, Berlin 2007, p. 59–64.