Utilisader:Andreas/Plazzals/Biblioteca chantunala dal Grischun
La Biblioteca chantunala dal Grischun (tud. Kantonsbibliothek Graubünden; tal. Bliblioteca cantonale dei Grigioni) è ina biblioteca da studi e da furmaziun ch'è domiciliada en la chapitala grischuna Cuira. La biblioteca s'obligescha da sustegnair la furmaziun, la scienza e la cultura cun metter a disposiziun e cun intermediar mediums correspundents en las trais linguas chantunalas tudestg, rumantsch e talian. Dasper ina purschida multifara da temas tgira la biblioteca ils classichers dals secturs da la litteratura, dal film e da la musica.
Ella serva ultra da quai da post da consultaziun per las bibliotecas ad access public en il chantun e promova uschia il svilup e la coordinaziun dals fatgs da biblioteca en il Grischun.
Istorgia[modifitgar | modifitgar il code]
Avant il 1804 hai dà a Cuira ina Bibliotheca civitatis Curiensis, l'existenza da la quala è confirmada oravant tut en il 17avel e 18avel tschientaner. Lezza na para però betg d'avair gì in'impurtanza regiunala. Il 1756 ha la citad da Cuira survegnì sco donaziun in biblioteca privata dad Elisaeus Malacrida, in plevon bernais cun ragischs grischuns, e lura n'è betg pli menziun d'ina biblioteca en la citad.
En il temp da fluriziun dal 18avel tschientaner èn naschidas en il rom da l'illuminissem pliras societads da scienziads e da lectura. In catalog da cudeschs da l'onn 1782 mussa en quel connex danovamain activitads d'ina biblioteca da citad a Cuira. Pir la fundaziun da la Scola chantunala grischuna l'onn 1804 ha manà a la fundaziun d'ina biblioteca. L'acquisiziun da cudeschs è vegnì segirà tras ina contribuziun ch'ils scolars han stuì pajar; questa contribuziun muntava il 1804 in mez louis d'or. Ultra da quai è la scola chantunala d'orientaziun evangelica s'engaschada per donaziuns da grondas bibliotecas privatas.
L'onn 1816 ha Johann Caspar von Orelli, scolast a la scola chantunala e filolog ch'era enconuschent sur ils cunfins da la Svizra ora, proponì da rimnar en la biblioteca dasper ovras istoricas, filologicas, teologicas e litteraras era chartas e publicaziuns che han in connex cun il Grischun. Il 1848 è perfin vegnì proponì en il Cussegl d'educaziun dad introducir legelmain il duair da consegnar a la biblioteca in exemplar obligatoric; quai è dentant restà in desiderat.
En ils onns 60 dal 19avel tschientaner ha la biblioteca pudì acquistar in dumber imposant da cudeschs en lingua rumantscha ed ha cun quai fatg in pass enorm envers las pretaisas odiernas ad ina biblioteca chantunala per il Grischun. L'onn da scola 1856/66 vegn l'anteriura biblioteca da la scola chantunala numnada l'emprima giada sco biblioteca chantunala. La conversiun en ina biblioteca chantunala en il senn classic ha gì lieu ufficialmain l'onn 1883. Sin instrucziun dal Cussegl pitschen (oz Regenza chantunala) ha il Cussegl d'educaziun dal chantun Grischun incumbensà ils 13 da matg 1882 la Cumissiun da biblioteca dad «elavurar in regulativ davart il diever da la biblioteca e dal cabinet da natiralias da la Scola chantunala». Quest sboz è vegnì repassà ed approvà dal Cussegl pitschen en l'«Ordinaziun davart la biblioteca chantunala dal Grischun» dal 1883.
Suenter il distatgament da la Scola chantunala ha biblioteca pudì augmentar si'impurtanza tras donaziuns grondas e pitschnas. Bainbaud han ins dentant percepì tschertas donaziuns sco burdi e betg degn da la biblioteca. L'onn 1919 han ins perquai decidì dad allontanar l'uschenumnada litteratura triviala, quai che ha manà la fundaziun d'ina biblioteca populara. La Biblioteca populara da Cuira ha existì fin il 1973 dasper la filiala da la Biblioteca populara svizra ch'è vegnida fundada il 1922. Dapi il 1905 è la Biblioteca chantunala domiciliada en l'edifizi d'archiv e da biblioteca al Karlihof, che suenter ina renovaziun intensiva l'onn 1992 è puspè vegnì avert per il public.
Collecziun[modifitgar | modifitgar il code]
La biblioteca posseda actualmain var 420'000 purtaders d'infurmaziun (mediums), tranter quels 1000 revistas e gasettas abunadas, 3200 documents sonors, 1400 mediums audiovisuals ed 11'500 documents grafics sco gravuras, fotografias, chartas geograficas e placats. La collecziun crescha mintg'onn per var 9000 unitads.
Raetica[modifitgar | modifitgar il code]
Sco post dal Chantun Grischun ha la Biblioteca chantunala in'incumbensa ch'è fixada en l'Ordinaziun davart la biblioteca chantunala dal Grischun. Ella è obligada da rimnar scrittiras davart il chantun Grischun e dad auturs grischuns sco era tut las publicaziuns che cumparan en il chantun. En pli rimna ella las publicaziuns ufficialas grischunas dad autoritads, posts ed instituziuns dal Chantun sco era da vischnancas, corporaziuns da vischnancas ed autras corporaziuns, instituziuns e fundaziuns dal dretg public che stattan sut la surveglianza dal Chantun.