Revoluziun tudestga dal 1848/49

Cun il term Revoluziun tudestga dal 1848/49 vegnan designads ils eveniments revoluziunars ch’han gì lieu tranter il mars 1848 ed il fanadur 1849 en la Confederaziun tudestga. Per l’emprima fasa da la Revoluziun l’onn 1848 vegn er duvrà il term ‹Revoluziun da mars›. Da las sullevaziuns èn er stads pertutgads provinzas e pajais ordaifer il territori da la Confederaziun che stevan sut il domini da l’Austria e da la Prussia – sco ils stadis federativs ils pli pussants – per exempel l’Ungaria, l’Italia Superiura u Posen.

Ils eveniments revoluziunars han fatg part dals moviments d’unificaziun e d’independenza burgais-democratics e naziunals, ils quals sa drizzavan cunter las tentativas da restauraziun da las dinastias da vastas parts da l’Europa Centrala ch’eran s’unidas en l’Allianza sontga. Gia il schaner 1848 eran revoluziunars talians sa rebellads cunter il domini dals Habsburgais austriacs en il nord da la Peninsla Apennina e dals Bourbons spagnols en il sid da quella. Suenter il cumenzament da la Revoluziun da favrer franzosa èn er ils pajais tudestgs vegnids involvids en questas sullevaziuns che sa drizzavan cunter las pussanzas da la restauraziun, las qualas avevan dominà la politica europeica dapi la fin da las guerras napoleonicas l’onn 1815.

Entaifer ils principadis tudestgs ha la Revoluziun cumenzà en il Gronducadi da Baden ed ha tschiffà en paucas emnas er ils ulteriurs stadis da la Confederaziun. Ella ha manà en ils singuls stadis da Berlin enfin Vienna a l’installaziun da regenzas liberalas (ils uschenumnads cabinets da mars). Ultra da quai èn vegnidas manadas tras elecziuns d’ina assamblea naziunala constitutiva, la quala è sa radunada en la Baselgia da s. Paul en la citad libra da Francfurt al Main. A basa dals success dal mars èsi reussì da cuntanscher relativamain svelt emprims success, sco per exempel l’aboliziun da la censura da pressa u la liberaziun dals purs. Ma a partir da la mesadad da l’onn 1848 è il moviment revoluziunar vegnì pli e pli en la defensiva. E cumbain ch’igl èn suandadas l’atun 1848 ed il matg 1849 ulteriuras undas da sullevaziun – las qualas han cuntanschì en tschertas regiuns (p.ex. en la Saxonia, en il Palatinat bavarais, en la Provinza renana da la Prussia e surtut a Baden) dimensiuns da guerra civila – n’èsi betg reussì d’impedir che la Revoluziun fetschia la finala naufragi areguard sia finamira principala. Enfin il fanadur 1849 è l’emprima emprova da stgaffir in stadi naziunal tudestg unitar e democratic vegnida terrada cun forza, e quai surtut tras truppas prussianas ed austriacas.

En quest artitgel stattan en il center – sco quai ch’il num di – ils eveniments en Germania; el focusescha però er commensuradamain sin ils eveniments en l’Austria (incl. Ungaria, Italia Superiura e.a.) sco er en Frantscha ed en ulteriuras parts da l’Europa.

Context istoric

Gruppas d’interess

Ils revoluziunars en ils stadis tudestgs sa stentavan per libertads politicas en il senn da refurmas democraticas e per l’unificaziun naziunala dals numerus principadis che furmavan la Confederaziun tudestga. Els represchentavan surtut las ideas dal liberalissem. En il decurs da la Revoluziun è quel però sa dividì pli e pli en diversas direcziuns che tschentavan differentas prioritads tar temas centrals e che s’opponivan per part ina a l’auter (t.a. areguard la posiziun da la naziun, en la dumonda sociala, en il svilup economic, ils dretgs umans, ma er en lur relaziun envers la Revoluziun sco tala).

Engaschadas fermamain en las activitads revoluziunaras ed en las sullevaziuns sin il lieu eran er circuls cun ideas e finamiras radicaldemocraticas, socialrevoluziunaras, presocialisticas ed anarchicas. Questas forzas èn surtut stadas activas ordaifer ils parlaments; a l’intern da quels eran ellas percunter sutrepreschentadas u insumma exclusas dal tuttafatg. Entaifer ils gremis decisivs da la Revoluziun na las èsi perquai betg reussì da sa far valair.

Ordaifer la Confederaziun tudestga han pajais e regiuns ch’eran annectads a l’Austria habsburgaisa empruvà da sa liberar da lez domini. Da questas regiuns han fatg part l’Ungaria, la Galizia sco er ils principadis da l’Italia Superiura. Ultra da quai èn ils revoluziunars da Posen, ch’era populà surtut da Polacs, sa stentads da deliberar questa provinza dal domini prussian.

Da las tschintg pussanzas grondas europeicas, l’uschenumnada Pentarchia, èn be l’Engalterra e la Russia restadas schanegiadas dals eveniments (en il cas da la Russia sut resalva da sia participaziun militara a la terrada dal moviment d’independenza ungarais cunter l’Imperi austriac il 1849). Ultra da quai èn la Spagna, ils Pajais Bass e la giuvna – ed oramai relativamain liberala – Belgia betg stads involvids en ils eveniments revoluziunars.

Muntada per l’Europa Centrala

En la gronda part dals stadis è la Revoluziun vegnida abattida il pli tard il 1849. En Frantscha ha la republica pudì sa mantegnair fin il 1851/1852. Be en il Reginavel dal Danemarc ed a Sardegna-Piemunt han success da la Revoluziun perdurà sur pli lung temp. Las transfurmaziuns en monarchias constituziunalas ch’han gì lieu en questas regiuns èn sa mantegnidas fin en il 20avel tschientaner. E la constituziun da Sardegna-Piemunt dueva furmar la basa per il Reginavel talian ch’è sa stabilì il 1861 en rom dal risorgimento.

In resultat restant dals moviments burgais-democratics en l’Europa Centrala dapi ils onns 1830 dueva la finala furmar la transfurmaziun da la Svizra d’ina federaziun lucca ed eterogena ad in stadi federal liberal. La nova Constituziun federala dal 1848 ch’è suandada a la Guerra da la Lia separatista dal 1847 determinescha fin oz las structuras da basa dal pajais.

En Germania ha la finamira da la Revoluziun da mars da furmar in stadi naziunal bain fatg naufragi ed ha stuì far plazza ad ina perioda da reacziun politica. Or da la perspectiva istorica pon ins però constatar ch’il moviment revoluziunar ha transfurmà definitivamain la burgaisa bainstanta en in impurtant factur da pussanza politic ed economic che steva pli e pli a pèr a l’aristocrazia. Il pli tard a partir dal 1848 è la burgaisia daventada economicamain la classa dominanta entaifer las societads da l’Europa Centrala. Cumenzà aveva quest avanzament cun ils cumbats politics e socials dapi la Revoluziun franzosa dal 1789.

Las revoluziuns dal 1848/49 han influenzà a lunga vista ed a moda profunda la cultura politica e la chapientscha da la democrazia pluralistica da la gronda part dals stadis da l’Europa Centrala: en la Republica Federala Tudestga – la constituziun vertenta (Grundgesetz) sa basa sin il sboz elavurà a ses temp en la baselgia da s. Paul a Francfurt – en l’Austria, Frantscha, Italia, Ungaria, Pologna, Danemarc e Tschecoslovachia (oz Tschechia e Slovachia). Cun ils eveniments dal 1848/49 è vegnì inizià il triumf da la democrazia burgaisa che dueva dominar a lunga vista il svilup politic e social da quasi l’entira Europa.

Ultra da quai ha la Revoluziun da mars furnì impuls ideals per la collavuraziun interguvernamentala che duevan vegnir reprendids en la segunda mesadad dal 20avel tschientaner a chaschun da la furmaziun da l’Uniun europeica. Uschia ha per exempel il revoluziunar talian Giuseppe Mazzini gia fatg valair avant ils embrugls revoluziunars dal 1848 l’idea d’ina Europa dals pievels. El ha opponì quest’utopia a l’Europa dals principadis autoritars ed ha uschia anticipà in’idea fundamentala politica-sociala da l’UE. Questas ideas da Mazzini eran gia vegnidas recepidas il 1834 d’intgins Tudestgs da tenuta idealistic-republicana ch’eran s’unids en l’associaziun secreta ‹Junges Deutschland›, tranter els Carl Theodor Barth. Ensemen cun la ‹Giuvna Italia› da Mazzini e la ‹Giuvna Pologna› ch’era vegnida fundada d’emigrants polacs, han els fundà il 1834 a Berna l’associaziun secreta surnaziunala ‹Giuvna Europa›. Dals ideals da quella è savens er stada purtada la tenuta da resvegl a l’entschatta da la Revoluziun da mars, cura ch’igl è vegnì discurrì en blers lieus a la basa revoluziunara d’ina ‹primavaira dals pievels internaziunala›.

Preistorgia e motivs per l’erupziun da la Revoluziun

Situaziun economica e sociala

Ina causa immediata da la Revoluziun da mars en l’Europa Centrala ha furmà l’onn da crisa 1847, al qual era precedì ina nauscha racolta l’onn 1846. Da quai èn resultadas fominas en praticamain tut ils stadis tudestgs e chareschias ch’han manà a revoltas da fomaz, sco per exempel l’uschenumnada ‹Revoluziun da tartuffels› a Berlin l’avrigl 1847. Sinaquai èn er classas socialas pli paupras ch’eran pertutgadas dal pauperissem, sco lavurants, mastergnants depauperisads, lavurers agriculs etc. s’associads pervi da lur miseria sociala a las pretensiuns dals circuls democratics e liberals. Sco ulteriura consequenza da la crisa è sa sbassada la capacitad da cumpra da products industrials, surtut da textilias, quai ch’ha be anc accelerà il declin da l’industria textila ch’era anc dominada fermamain da la lavur a maun. La crisa da quest sectur (ed er dad auters) è er stada colliada cun la Revoluziun industriala en plain svilup. Partind da l’Engalterra aveva quella cumenzà gia a partir da la mesadad dal 18avel tschientaner a midar tras invenziuns e svilups tecnics las relaziuns economicas e socialas sin l’entir continent. Ultra da quai è la populaziun creschida en il decurs da l’emprima mesadad dal 19avel tschientaner en tala moda che l’agricultura – che daventava medemamain adina pli productiva – e l’industria na pudevan betg pli occupar tut las forzas da lavur. En consequenza è prorutta ina dischoccupaziun generala. Las forzas da lavur ch’eran danvanz furmavan in’‹armada da reserva industriala›. Adina dapli umans èn sa rendids en las citads che sa chattavan en cumplain svilup. Là han els tschertgà lavur en las manufacturas e fabricas segnadas da la producziun en massa raziunala. Las relaziuns da lavurar e da viver en ils manaschis industrials e lur conturn eran da quel temp fitg nauschas. La gronda part dals lavurants viveva en ils ghettos e slums da las citads al cunfin dal minimum d’existenza, smanatschads da dischoccupaziun e senza naginas garanzias socialas. Gia plirs onns avant la Revoluziun da mars avevi adina puspè dà sullevaziuns localas cunter ils baruns da l’industria. Uschia per exempel la sullevaziun dals tessunzs il zercladur 1844 en la Silesia. Igl è quai stà ina revolta da fomaz dals tessunzs da Langenbielau e Peterswaldau ch’ha furmà l’emprim conflict da quest gener ch’è vegnì recepì en la publicitad surregiunala. La sullevaziun è però gia vegnida abattida suenter paucs dis tras il militar prussian.

Ma er la burgaisia bainstanta sa sentiva pli e pli restrenschida en ses svilup economic. La politica da duana dals principadis limitava fermamain tuttas tentativas d’in commerzi liber. Uschia eran er s’augmentadas en ils stadis tudestgs en il decurs dals emprims decennis dal 19avel tschientaner las pretensiuns areguard ina liberalisaziun da l’economia e dal commerzi. Il mars 1833 è vegnida fundada l’Uniun da duana tudestga, quai ch’ha simplifitgà il commerzi tranter ils pajais tudestgs. Er uschiglio era sa manifestà vers la fin dals onns 1830 in tschert svilup economic. Vi da la miseria sociala da las classas socialas pli povras n’era però strusch sa midà insatge.

Situaziun politica

Ina finamira centrala da la Revoluziun da mars era da surmuntar la politica da restauraziun ch’aveva marcà il temp suenter il Congress da Vienna dal 1815.

In dals propugnaturs centrals da la restauraziun politica è stà il diplomat e chancelier statal austriac prinzi Klemens Wenzel von Metternich. Ils 9 da zercladur 1815 – pia anc avant la sconfitta definitiva da Napoleun Bonaparte tar la Battaglia da Waterloo (18 da zercladur 1815) – ha la gronda part dals pajais europeics segnà l’Acta finala dal Congress da Vienna. La politica da restauraziun che quella ha statuì dueva restabilir tranter ils stadis europeics ed er a l’intern da quels las relaziuns da pussanza politicas da l’ancien régime, sco ch’ellas eran stadas en vigur avant la Revoluziun franzosa dal 1789. Quai ha muntà il return a la predominanza da l’aristocrazia e la restituziun dals privilegis da quella. Ultra da quai dueva vegnir revocada la reorganisaziun da l’Europa che Napoleun aveva instradà e ch’aveva er cumpiglià, en furma dal Code civil, dretgs burgais.

A l’intern dals singuls stadis èn vegnidas supprimidas en rom da la restauraziun tuttas pretensiuns concernent refurmas liberalas u l’unificaziun naziunala; medemamain èn vegnidas rinforzadas las mesiras da censura e restrenschida fermamain la libertad da pressa. Las ovras da la Giuvna Germania litterara, ina gruppa da giuvens litterats d’orientaziun revoluziunara, èn vegnidas censuradas u scumandadas. Er auters poets da tenuta sociocritica u naziunalistica èn stads pertutgads da la censura, uschia ch’els han per part stuì sa render en l’exil (surtut en Frantscha u en Svizra). Enconuschents exempels èn Heinrich Heine, Georg Herwegh, Georg Büchner (ch’ha derasà cun ses fegl sgulant ‹Der Hessische Landbote› la parola che derivava dal temp da la Revoluziun franzosa «Pasch a las chamonas, guerra als palazs!») u Heinrich Hoffmann von Fallersleben (il poet dal ‹Lied der Deutschen›).

Da quel temp eran surtut las uniuns studenticas ils purtaders da las pretensiuns suenter unificaziun naziunala e dretgs burgais democratics. Tar in’emprima pli gronda demonstraziun eri gia vegnì l’october 1817 a chaschun dal quart anniversari da la Battaglia da Lipsia e dal 300avel anniversari da la refurmaziun luterana; en rom da quest’uschenumnada Festa da Wartburg avevan ils students clamà decididamain suenter l’unificaziun tudestga. En quest connex ha er gì lieu in’arsentada da cudeschs publica, cura ch’ina minoritad dals demonstrants ha incendià simbols statals ed attrappas d’ovras da scripturs che vegnivan resguardads sco reacziunars.

Ulteriuras activitads ch’èn vegnidas inspiradas da la Festa da Wartburg han rendì attentas las autoritads statalas a las uniuns studenticas, uschia che quellas èn stadas expostas a repressiuns creschentas. En furma da lescha èn questas repressiuns vegnidas stabilidas il 1819 (Decrets da Karlsbad), e quai sco reacziun sin l’assassinadi dal poet August von Kotzebue tras il student Karl Ludwig Sand da tenuta radicaldemocratica e naziunalistica. Malgrà scumonds e persecuziuns èn commembers da las uniuns studenticas savens restads vinavant activs a moda clandestina. Per part èn vegnidas installadas organisaziuns da camuflagi ch’eran apparentamain nunpoliticas. In exempel furma il moviment da gimnastica dal ‹bab da la gimnastica Jahn›, entaifer il qual èn vegnidas tgiradas vinavant ideas liberalas e naziunalas. Quellas stevan sut l’influenza culturala da la romantica ed eran per part er gia segnadas da tendenzas antiemancipatoricas ed antiilluministicas. Tranter auter era derasà entaifer questas gruppaziuns in ferm antigiudaissem che sa basava cunzunt sin motivs religius. Quel è per exempel sa manifestà en ils Tumults da Hep-Hep dal 1819 ch’han inizià a Würzburg e ch’èn escalads en furma da pogroms che sa drizzavan cunter l’emancipaziun dals gidieus en general resp. en spezial cunter lur tractament egual sin il sectur economic.

L’onn 1830 ha la Revoluziun da fanadur en Frantscha cupitgà ils Bourbons sut Charles X ed installà il ‹retg burgais› Louis Philippe d’Orléans. Quests eveniments han er dà nov schlantsch a las forzas liberalas en la Germania ed en autras parts da l’Europa. Uschia han gia gì lieu il 1830 sullevaziuns localas en divers principadis tudestgs, sco per exempel a Braunschweig, l’Electorat da Hessen, en il Reginavel da la Saxonia ed a Hannover, las qualas han per part manà a l’installaziun da constituziuns en ils stadis respectivs.

Er en ils stadis talians sco er en las provinzas polaccas da l’Austria, Prussia e Russia èsi vegnì en il decurs dals onns 1830 a sullevaziuns cun la finamira da cuntanscher l’autonomia naziunala e statala. En il Reginavel Unì dals Pajais Bass ha la Revoluziun beltga manà a la secessiun da las provinzas meridiunalas ed a la fundaziun d’in stadi beltg independent en furma d’ina monarchia parlamentara.

Tut en tut ha il sistem da Metternich però pudì sa mantegnair per entant, e quai cumbain ch’i sa mussavan dapertut stgarps. Uschia eri er vegnì suenter ils Decrets da Karlsbad e malgrà las ‹persecuziuns da demagogs› tar ulteriuras reuniuns spectacularas en il spiert da la Festa da Wartburg. In enconuschent exempel furma la Festa da Hambach dal 1832, a chaschun da la quala è vegnida mussada – sco gia il 1817 – demonstrativamain la bandiera republicana en las colurs nair-cotschen-aur ch’era atgnamain scumandada.

L’Assagl da las guardias a Francfurt ils 3 d’avrigl 1833 ha gia furmà in’emprima emprova d’ina gruppa da ca. 50 students da metter ad ir ina revoluziun en l’entira Germania. L’acziun era drizzada cunter la sedia dal Bundestag tudestg che vegniva resguardà dals democrats sco instrument da la politica da restauraziun. Suenter avair assaglì las duas guardias da polizia da Francfurt, vulevan ils revoltants metter en fermanza ils delegads dals prinzis en il Bundestag, quai che dueva daventar il fanal per la sullevaziun en tut il pajais. L’acziun ch’era gia vegnida tradida ordavant ha però fatg naufragi gia a l’entschatta, suenter ina sajettada ch’ha chaschunà intgins morts e blessads.

Decurs da la Revoluziun

Introducziun

In factur decisiv per l’erupziun da la Revoluziun da mars ha furmà il success da la Revoluziun da favrer dal 1848 en Frantscha. Da là ennà era la sbrinzla revoluziunara sa derasada svelt en ils stadis tudestgs cunfinants. En Frantscha èsi reussì da destituir da ses uffizi il retg burgais Louis Philippe, ch’era daventà pli e pli ‹malfidaivel› als princips dal liberalissem, e da proclamar la Segunda Republica. Quai ha mess ad ir moviments revoluziunars che duevan agitar il continent durant radund in onn e mez.

Ils pli impurtants centers da la Revoluziun suenter ils eveniments en Frantscha han furmà Baden, la Prussia, l’Austria, l’Italia Superiura, l’Ungaria, la Baviera e la Saxonia. Ma er en auters stadis e principadis han gì lieu sullevaziuns ed èn vegnidas manadas tras radunanzas popularas, a chaschun da las qualas ils participants han articulà pretensiuns revoluziunaras. Partind da la radunanza populara a Mannheim dals 27 da favrer 1848 – ch’ha formulà per l’emprima giada las ‹Pretensiuns da mars› – sa clamavan las finamiras principalas da la Revoluziun en Germania sco suonda: 1. armament dal pievel cun libras elecziuns dals uffiziers; 2. libertad da pressa absoluta; 3. dretgiras d’assisas tenor l’exempel da l’Engalterra; 4. l’installaziun immediata d’in parlament tudestg.^[1]

En il Reginavel dal Danemarc han ils eveniments revoluziunars manà il 1849 ad ina nova constituziun ch’ha installà la monarchia constituziunala ed in parlament a duas chombras cun dretg da votar general.

En tscherts pajais da la Confederaziun tudestga, per exempel en ils reginavels Württemberg e Hannover u a Hessen-Darmstadt, han ils prinzis fatg bainspert concessiuns. Là en vegnids installads ‹ministeris da mars› liberals ch’han per part ademplì las pretensiuns dals revoluziunars, per exempel cun installar dretgiras d’assisas, abolir la censura da pressa u liberar ils purs da lur tributs feudals. En tals pajais ha la Revoluziun prendì in andament relativamain paschaivel, grazia a las concessiuns temprivas. Savens èn però er be vegnidas fatgas empermischuns, a las qualas èn suandadas naginas u be paucas adattaziuns concretas da las relaziuns politicas ed economicas.

Gia a partir dal matg/zercladur 1848 èn s’intensivadas las activitads restaurativas da vart da las dinastias regentas. Quellas han chatschà ils revoltants en ils singuls stadis da la Confederaziun tudestga pli e pli en la defensiva. La terrada da l’insurrecziun da zercladur a Paris en l’ulteriur decurs da la Revoluziun da favrer franzosa ha furmà in eveniment decisiv ch’ha mess ad ir la cuntrarevoluziun (‹reacziun›) er en ils auters stadis europeics. L’insurrecziun da zercladur dals lavurants da Paris vala istoricamain sco mument decisiv per la separaziun tranter la burgaisia ed il proletariat revoluziunar.

In decurs cronologic da la Revoluziun en total sa lascha be preschentar cun resalvas, damai ch’ils singuls eveniments na sa refereschan betg adina evidentamain in a l’auter. Las singulas decisiuns ch’èn vegnidas prendidas (e puspè revedidas) als differents nivels ed en differents lieus han per part gì lieu quasi a medem temp, per part però er durant fitg differentas fasas da la Revoluziun.

Tavla cronologica

Svilup prerevoluziunar

Ils 18 da settember 1814 fin ils 9 da zercladur 1815: Congress da Vienna. La ‹reordinaziun› da l’Europa ch’è vegnida decidida dals regents ha instradà la politica da restauraziun. Cun quai cumenza la fasa dal ‹Vormärz› politic.

Ils 18 d’october 1817: A chaschun da la Festa da Wartburg vegn pretendida l’unificaziun tudestga.

Fin da stad – atun 1819: En la gronda part dals stadis da la Confederaziun tudestga mainan ils Tumults da Hep-hep a cravals antigiudaics che sa drizzan cunter l’emancipaziun dals gidieus e ch’escaleschan per part en pogroms.

Ils 20 da settember 1819: En consequenza da l’assassinat dal poet von Kotzebue vegnan relaschadas en furma dals Decrets da Karlsbad basas legalas per instradar repressiuns cunter ils moviments democratics e naziunals da vart da las uniuns da students e d’auters circuls opposiziunals. Quai succeda per exempel en furma da scumonds da gruppas ed uniuns democraticas u en furma da censura da pressa.

Fanadur 1830: La Revoluziun da fanadur en Frantscha maina er en ils stadis da la Confederaziun tudestga ad intginas insurrecziuns localas, sco per exempel a l’insurrecziun dals cusunzs a Berlin.

Ils 27 da matg 1832: A chaschun da la Festa da Hambach vegnan danovamain pretendids l’unificaziun da la Germania e dretgs democratics.

Ils 3 d’avrigl 1833: Assagl da las guardias a Francfurt. L’emprova da metter ad ir in’insurrecziun revoluziunara che dueva cumpigliar l’entira Germania fa naufragi.

1834: A Berna s’uneschan las associaziuns secretas Giuvna Italia, Giuvna Germania e Giuvna Pologna sin iniziativa dal revoluziunar talian Giuseppe Mazzini a l’associaziun secreta Giuvna Europa.

1834: Georg Büchner e Friedrich Ludwig Weidig derasan en il Gronducadi da Hessen a moda clandestina il fegl sgulant da caracter socialrevoluziunar ‹Der Hessische Landbote› che stat sut il motto «Pasch a las chamonas, guerra als palazs!».

1837: La proclamaziun da protesta dals Set da Göttingen (ina gruppa d’impurtants professers universitars da tenuta liberala, tranter els ils frars Grimm) cunter la dissoluziun da la constituziun en il Reginavel da Hannover è vegnida derasada en tut la Confederaziun tudestga. Ils scienziads vegnan relaschads ed intgins dad els exiliads.

Zercladur 1844: En ina part da la Silesia revolteschan ils tessunzs pervi da la miseria sociala creschenta.

Avrigl 1847: Las nauschas racoltas da l’onn precedent fan crescher ils pretschs da las mangiativas e mainan a Berlin a l’uschenumnada Insurrecziun da tartuffels. Suenter paucs dis vegn quella abattida dal militar prussian.

Ils 12 da settember 1847: A chaschun da la Reuniun dad Offenburg cloman politichers radicaldemocratics da Baden cun las ‹Pretensiuns dal pievel› suenter dretgs fundamentals. Ultra da quai opponan els a l’industrialisaziun, che vegn resentida sco smanatscha, emprimas ideas socialisticas.

Ils 10 d’october 1847: A chaschun da la Dieta da Heppenheim formuleschan ils liberals moderads lur program politic.

Fasa da transiziun vers la Revoluziun da mars a partir dal schaner 1848

Schaner 1848: Insurrecziuns naziunalrevoluziunaras cunter il domini dals Bourbons spagnols en l’Italia dal Sid (Sicilia) e cunter il domini dals Austriacs en l’Italia dal Nord (Milaun, Padua e Brescia) han mess ad ir la fasa paneuropeica da la Revoluziun dal 1848/49.

Ils 24 da favrer 1848: Cumenzament da la Revoluziun da favrer en Frantscha. Proclamaziun da la Segunda Republica. Il primminister François Guizot sa retira; il retg-burgais Louis Philippe abditgescha e va en l’Engalterra en l’exil.

Svilup revoluziunar l’onn 1848

27 da favrer 1848: Inspirà da la Revoluziun da favrer en Frantscha formulescha l’assamblea populara da Mannheim ina petiziun a la regenza a Karlsruhe cun uschenumnadas pretensiun da mars; quellas daventan il fanal da la Revoluziun da mars en ils stadis da la Confederaziun tudestga.

Il prim da mars: Cumenzament da la Revoluziun da mars a Baden cun l’occupaziun da la chasa dals stans da la dieta da Baden a Karlsruhe.

Ils 4 da mars: Cumenzament da la Revoluziun da mars en Baviera cun sullevaziuns a Minca.

Ils 5 da mars: La radunanza da Heidelberg envida ad in parlament preliminar.

Ils 6 da mars: Cumenzament da la Revoluziun da mars en la Prussia cun emprimas revoltas a Berlin.

Ils 9 da mars: Sut la pressiun da l’opposiziun na tscherna retg Wilhelm I da Württemberg betg il conservativ Joseph von Linden sco schef da la regenza, mabain il manader da l’opposiziun Friedrich Römer. Ultra da quai vegnan elegids plirs liberals en la regenza; quels vegnan engaschads sco ministeri da mars.^[2]

Ils 13 da mars: Cumenzament da la Revoluziun da mars a Vienna cun l’assagl sin la chasa dals stans; il chancelier dal stadi prinzi Metternich sa retira ed emigrescha en l’Engalterra.

Ils 15 da mars: Sut il squitsch da 20 000 demonstrants approvescha il pli aut organ administrativ da la part ungaraisa da l’Imperi austriac, il cussegl administrativ a Pest (oz Budapest), las pretensiuns d’intellectuals ungarais radicals enturn Sándor Petőfi. Tranter auter cuntegnan quests ‹Dudesch puncts› in ministeri independent da Vienna ed in parlament ungarais autonom, la retratga da las truppas austriacas da l’Ungaria e l’installaziun d’ina atgna armada naziunala ungaraisa sco er la creaziun d’ina banca naziunala; il Reginavel ungarais daventa uschia facticamain in stadi independent.

Ils 17 da mars: Milaun declera l’independenza da la Lumbardia austriaca e l’adesiun al Reginavel da Sardegna-Piemunt.

Ils 18 da mars: Durant che retg Friedrich Wilhelm IV prelegia ina decleraziun areguard refurmas en la Prussia, rumpa ora davant il chastè da la citad da Berlin in cumbat armà tranter burgais ed il militar. Entant che la prelecziun aveva cumenzà a moda plaschaivla, sa fan udir pli e pli ferm parolas revoluziunaras; suenter che dus sajets èn ids libers (per motivs betg sclerids), è l’atmosfera sa vieuta talmain cunter il retg ch’il militar ha intervegnì. Igl èn suandads cumbats sin via e da barricadas ch’han pretendì la mort da 303 persunas.

Ils 19 da mars: Retg Friedrich Wilhelm IV vegn sfurzà da sa preschentar davant ils crudads ch’èn vegnids mess en bara en la curt dal chastè e da trair ses chapè. Ils 21 da mars chavaltgescha el cun scharpa en nair-cotschen-aur tras Berlin e declera da sa stentar per la libertad ed unitad da la Germania.

Ils 20 da mars: Abdicaziun dal retg bavarais Ludwig I a favur da ses figl Maximilian II suenter cravals a Minca ed en autras citads da la Baviera.

Ils 18 fin ils 22 da mars: La revolta dal pievel a Milaun cunter il domini austriac en la Lumbardia maina a l’emprima guerra d’independenza tranter l’Austria ed il Reginavel da Sardegna-Piemunt che sustegna ils revoluziunars.

Ils 3 da mars: Revoluziun a Vaniescha – Daniele Manin declera l’independenza da l’Austria e proclamescha la citad sco atgna republica (Repubblica di San Marco).

Ils 31 da mars fin ils 3 d’avrigl: Il parlament preliminar sa raduna a Francfurt al Main.

Entschatta avrigl: Cumenzament da la sullevaziun a Schleswig-Holstein. Tant naziunalliberals tudestgs sco er danais pretendan lur dretgs areguard il Ducadi da Schleswig (che steva formalmain sco feud roial-danais en uniun persunala cun il Danemarc).

Ils 12 fin ils 20 d’avrigl: La Revolta da Hecker a Baden cun motivs republicans vegn abattida ils 20 d’avrigl en il cumbat sin la Scheideck sper Kandern en il Guaud Nair. Litinent general Friedrich von Gagern croda sco cumandant da las truppas da la Confederaziun tudestga. Friedrich Hecker va en l’exil.

Avrigl–matg: Sullevaziun dals Polacs a Posen cunter la predominanza prussiana sut lur manader Ludwik Mieroslawski.

Ils 15 da matg: Segunda sullevaziun a Vienna.

Ils 17 da matg: Sut il squitsch dals eveniments revoluziunars fugia l’imperatur Ferdinand I da Vienna a Puntina.

Ils 18 da matg: Avertura da l’Assamblea naziunala a Francfurt en la baselgia da s. Paul. I sa tracta da l’emprim parlament che cumpiglia l’entir territori tudestg e ch’è vegnì elegì a moda democratica. Sia finamira è da preparar l’unitad tudestga e d’elavurar ina constituziun per il nov stadi unitar.

Ils 2 da zercladur fin ils 12 da zercladur: A Prag sa raduna il congress dals Slavs e pretenda da transfurmar la monarchia dal Danubi austriaca en «ina lia da pievels cun ils medems dretgs».

Ils 16 da zercladur: Terrada da la Sullevaziun da Tschuncaisma a Prag tras truppas austriacas.

Ils 24 da zercladur: La Sullevaziun da zercladur a Paris vegn abattida. Sinaquai daventa la cuntrarevoluziun er pli ferma en ils stadis da la Confederaziun tudestga e sforza ils revoluziunars pli e pli en la defensiva.

Ils 25 da fanadur: En la Battaglia sper Custozza vegnan ils rebels da l’Italia dal Nord sut il commando da Sardegna-Piemunt battids da las truppas austriacas.

Ils 9 d’avust: Armistizi tranter l’Austria e Sardegna-Piemunt.

Ils 26 d’avust: Armistizi tranter la Prussia ed il Danemarc. L’Assamblea naziunala sto la finala acceptar il Contract da Malmö e conceda uschia si’atgna nunpussanza. La crisa maina a novas revoltas a Francfurt ed en autras citads.

Ils 12 da settember: En l’Ungaria daventa il manader dals naziunalists, il republican Lajos Kossuth, primminister. A l’imperatur da l’Austria vegn refusà da dastgar purtar il titel ‹retg da l’Ungaria›.

Ils 18 da settember: Cumbats da barricadas cunter truppas prussianas ed austriacas a Francfurt: Revoluziun da settember.

Ils 21 fin ils 25 da settember: Segunda Sullevaziun badaisa a Lörrach; Gustav Struve che proclamescha ils 21 da settember la Republica tudestga vegn arrestà.

Ils 6 fin ils 31 d’october: Suenter stgars quatter emnas vegn la Sullevaziun d’october a Vienna abattida sanguinusamain tras truppas imperialas sut prinzi Windischgrätz.

Ils 9 da november: En rom da mesiras da retorsiun cunter ils revoluziunars a Vienna vegn Robert Blum, deputà a l’Assamblea naziunala da Francfurt, executà tenor dretg marzial, e quai sut inobservanza demonstrativa da l’immunitad parlamentara.

Ils 21 da november: Deputads da diversas fracziuns da la sanestra democratica en l’Assamblea naziunala da Francfurt constitueschan l’uniun centrala da mars sco organ republican da l’entira Germania.

Ils 2 da december: L’imperatur austriac Ferdinand I abditgescha e surdat il tron a ses nev Franz Joseph I.

Ils 27 da december: L’Assamblea naziunala da Francfurt relascha ils dretgs fundamentals dal pievel tudestg.

Svilup revoluziunar l’onn 1849

Ils 18 da zercladur 1849: dissoluziun dal Parlament parzial a Stuttgart

Favrer–mars: Novas sullevaziuns en ils territoris austriacs da l’Italia dal Nord, surtut il putsch cunter gronduca Leopold II en la Toscana, mainan ad in’ulteriura guerra tranter l’Austria e Sardegna-Piemunt.

Ils 23 da mars: En la Battaglia da Novara vegnan ils revoluziunars da l’Italia dal Nord e Sardegna-Piemunt danovamain victorisads da l’armada austriaca.

Ils 28 da mars: Suenter bleras debattas ch’èn vegnidas menadas a moda cuntraversa relascha l’Assamblea naziunala la Constituziun da Francfurt.

Ils 3 d’avrigl: Il retg prussian Friedrich Wilhelm IV refusa la curuna imperiala ch’al vegn offerta da l’Assamblea naziunala. Cun quai vegn il nunsuccess da l’unitad tudestga e da la constituziun imperiala evident.

Ils 14 d’avrigl: L’Ungaria declera si’independenza da l’Austria e proclamescha la republica. Sinaquai rumpa ora la guerra d’independenza ungaraisa cunter l’Austria.

Matg: Cun las Sullevaziuns da matg cumenza la campagna a favur da la Constituziun da l’Imperi. Quella emprova da tuttina anc metter en vigur la Constituziun almain en intgins stadis e regiuns da la Confederaziun tudestga e d’installar ultra da quai intginas republicas. La confruntaziun tranter revoluziun e reacziun maina en intgins stadis ad in’escalaziun datiers da la guerra civila. Sper la Saxonia e Baden furman er la Provinza dal Rain prussiana e la provinza cunfinanta Westfalen sco er il Palatinat dal Rain bavarais centers da talas sullevaziuns.

Ils 3 fin ils 9 da matg: La proclamaziun d’ina Republica saxona fa naufragi en la Sullevaziun da matg a Dresden che vegn abattida da truppas prussianas.

Ils 11 da matg: Rebelliun da la garnischun badaisa a Rastatt: cumenzament da la Sullevaziun da matg a Baden.

Ils 13 da matg: Gronduca Leopold da Baden banduna il pajais.^[3]

Il prim da zercladur: A Baden vegn proclamada la republica. Lorenz Brentano surpiglia il presidi da la regenza provisorica. Truppas prussianas cumenzan ad avanzar vers Baden.

Ils 6 fin ils 18 da zercladur: Il Parlament parzial sco restanza da l’Assamblea naziunala sa raduna a Stuttgart. El vegn dissolvì ils 18 da zercladur tras truppas dal Württemberg.

Ils 23 da fanadur: Truppas prussianas occupan Rastatt. Fin da la Revoluziun da Baden e mument final simbolic da la Revoluziun tudestga 1848/49.

Effects posteriurs fin l’october 1849

Ils 6 d’avust: Contract da pasch milanais tranter l’Austria e Sardegna-Piemunt.

Ils 23 d’avust: Truppas austriacas abattan la Republica da Vaniescha revoluziunara. L’Italia Superiura sa chatta puspè en ils mauns dals Austriacs.

Ils 3 d’october: En la fortezza Komorn capituleschan ils davos revoluziunars ungarais envers las truppas austriacas.

Svilups en ils singuls pajais

Baden

Gia ils 7 da favrer 1848 aveva gì lieu a Mannheim ina radunanza populara, a chaschun da la quala èn vegnidas anticipadas las pretensiuns fundamentalas da la revoluziun. Ils revoluziunars badais, surtut lur ferma ala radicaldemocratica, han dumandà suenter las pli vastas midadas insumma.

Sut l’egida dals advocats Friedrich Hecker e Gustav Struve han els tranter auter pretendì da stgaffir ina suveranitad dal pievel per propi, d’abolir ils privilegis da l’aristocrazia, d’armar il pievel e d’introducir ina taglia progressiva sin las entradas. Cun quai han els er formulà pretensiuns socialrevoluziunaras e socialisticas.

Sco represchentants da l’ala sanestra en il parlament preliminar a Francfurt, il qual dueva preparar las elecziuns en in’assamblea naziunala constituenta, han Struve e Hecker pretendì ina republica federativa tudestga che dueva betg mo realisar midadas politicas, mabain er socialas. In program correspundent ch’è vegnì preschentà da Struve è però vegnì refusà da la maioritad dal parlament preliminar.

Sinaquai han Hecker, Struve e lur aderents empruvà da realisar lur ideas sin atgna via, nà dal sidvest da la Germania, en furma da la Revolta da Hecker. A Constanza han els apparentamain proclamà ils 12 d’avrigl 1848 la republica (ensemen cun il professer d’universitad Gottfried Kinkel da Bonn ed auters cumpogns da cumbat).^[4] Hecker è sa mess sin via cun radund 1200 umens en direcziun da la Planira dal Rain. Qua dueva el s’unir cun in’ulteriura colonna che vegniva dirigida dal poet revoluziunar da sanestra Georg Herwegh e da sia dunna Emma ed entrar en la chapitala badaisa Karlsruhe. Là era previs da proclamar la republica per l’entira regiun da Baden. Omaduas gruppas èn però vegnidas victorisadas e chatschadas dapart entaifer curt temp tras militar regular: il corp da voluntaris da Hecker ils 20 d’avrigl 1848 en in Cumbat sper Kandern en il Guaud Nair, il corp da Herwegh in’emna pli tard sper Dossenbach. Hecker ha pudì mitschar en l’exil, il qual al ha manà da la Svizra en ils Stadis Unids.

In’ulteriura sullevaziun da Struve a Lörrach, nua ch’el aveva proclamà ils 21 da settember 1848 la republica, ha medemamain fatg naufragi. Struve è vegnì mess en fermanza e sentenzià a chaschun d’in process d’auttradiment ensemen cun auters revoluziunars ad in chasti d’arrest (dal qual el è vegnì liberà il 1849 a chaschun da las revoltas da matg). L’ulteriur svilup revoluziunar a Baden è surtut stà lià a las cuntraversas en connex cun l’Assamblea naziunala da Francfurt.

Suenter che l’Assamblea naziunala da Francfurt ha fatg naufragi, èsi vegnì il matg 1849 a Baden ed en auters stadis tudestgs a las uschenumnadas revoltas da matg (durant la champagna a favur da la Constituziun imperiala). Ils democrats vulevan sfurzar tras la renconuschientscha da lur regenzas en rom da l’implementaziun regiunala da la Constituziun imperiala.

En la fortezza da la Confederaziun a Rastatt ha la garnischun badaisa revoltà ils 11 da matg. Paucs dis pli tard è gronduca Leopold fugì da Baden a Coblenza. Il prim da zercladur 1849 ha ina regenza provisorica sut il politicher liberal Lorenz Brentano surpiglià la pussanza guvernativa. Igl è vegnì tar cumbats cunter truppas federalas e l’armada prussiana sut il commando da Wilhelm da la Prussia, l’imperatur tudestg Wilhelm I da pli tard. A l’armada revoluziunara da Baden n’èsi betg reussì da tegnair pitg a la surpussanza da las truppas prussianas.

Il zercladur 1849 stevan ils revoluziunars badais sut il commando dal general polac Ludwik Mieroslawski. Mieroslawski era in schuldà versà e tacticher cumprovà da la revoluziun. En rom da la Revoluziun da mars aveva el era gia manà tras il 1848 l’insurrecziun dals Polacs da Posen cunter la predominanza prussiana ed autras sullevaziuns polaccas da pli baud. Gia il prim da fanadur 1849 è Mieroslawski però sa retratg sco cumandant da las truppas revoluziunaras a Baden; el è stà trumpà da la tenuta targlinanta da la regenza da Brentano, il qual preferiva da negoziar ed ha uschia retardà l’armaziun generala sco ch’ella vegniva pretendida dals radicals. Ultra da quai era la morala da la truppa sa sbassada, uschia che Mieroslawski è stà da l’avis che las premissas militaras per in success da la Republica da Baden na sajan betg dadas.

Pervi da l’indecisadad da Brentano è quel vegnì cupitgà anc la fin zercladur 1849 tras Gustav Struve e ses aderents. Ma quest pass n’ha betg pudì impedir il process da dissoluziun da las truppas revoluziunaras. E senza in commando militar unitar n’avevan ils corps da voluntaris restants praticamain nagina schanza. En quel mument era la sconfitta da la Revoluziun da Baden quasi sigillada.

Da vart dals revoluziunars da Baden è er il socialist Friedrich Engels sa participà activamain als cumbats. Engels era il 1848/49 redactur da la ‹Neue Rheinische Zeitung› che vegniva edida da Karl Marx ed a medem temp in observatur critic-simpatisant da la revoluziun. In onn avant, il favrer 1848, avevan Engels e Marx edì per incumbensa da la Lia dals communists ‹Il Manifest communistic›. Er Wilhelm Liebknecht, ch’era da quel temp anc relativamain nunenconuschent e che dueva pli tard daventar in dals cunfundaturs da la Partida da lavurants socialdemocrata, era activ da vart dals revoluziunars, tranter auter sco adjutant da Gustav Struve.

Ils 23 da fanadur 1849 è la fortezza da Rastatt crudada suenter in assedi da trais emnas. Quai ha muntà la fin definitiva da la Revoluziun badaisa. 23 revoluziunars èn vegnids executads, intgins auters sco Gustav Struve, Carl Schurz e Lorenz Brentano han pudì mitschar en l’exil. En tut han radund 80 000 persunas (ca. 5 % da la populaziun) bandunà suenter la Revoluziun il pajais. Intgins dals revoluziunars ils pli prominents han pli tard cuntinuà en ils Stadis Unids lur engaschament politic a favur dals dretgs democratics ed han fatg là carriera. Carl Schurz è daventà il 1877 minister da l’intern dals Stadis Unids ed è stà en quest uffizi fin il 1881.

En congual cun las autras insurrecziuns en la Confederaziun tudestga è la Revoluziun da Baden stada segnada da la pretensiun la pli consequenta suenter ina republica democratica. En ils gremis e parlaments revoluziunars dals auters principadis da la Confederaziun tudestga è percunter vegnì dà la preferenza ad ina monarchia constituziunala a basa d’ina imperialitad ereditara.

Prussia, Posen, Pologna

Prussia

Sut la pressiun dals eveniments revoluziunars a Berlin dals 6 da mars 1848 ha il retg prussian Friedrich Wilhelm IV l’emprim dà suenter e fatg concessiuns. El è stà d’accord da convocar la dieta, d’introducir la libertad da pressa, d’allontanar las barrieras da duana e da refurmar la Confederaziun tudestga. Suenter avair prelegì ils 18 da mars la proclamaziun correspundenta hai dà dus culps or da buis da militar, ils quals han stgatschà millis dals burgais ch’eran sa radunads sin la plazza dal chastè. Sinaquai èsi vegnì a Berlin tar cumbats da barricadas tranter revoluziunars e las truppas prussianas regularas. Als revoluziunars èsi l’emprim reussì d’avair il suramaun. Sin cumond dal retg èn las truppas vegnidas retratgas ils 19 da mars or da la citad. Ils cumbats han chaschunà la mort da plirs tschient cumbattants e manà a dapli che milli blessads dad omaduas varts.

Il retg è sa sentì necessità da render onur als revoluziunars mazzads. Ils 19 da mars ha el fatg la reverenza davant ils crudads mess en bara, avant che quels èn vegnids sepulids ils 22 da mars sin il Santeri dals crudads da mars (ch’ha mantegnì quest num fin il di dad oz). Ils 21 da mars è il retg chavaltgà tras Berlin cun ina fascha en las colurs da la revoluziun nair-cotschen-aur ed accumpagnà d’in gardist che purtava ina bandiera en las medemas colurs. En plirs pleds spontans ha el sincerà al pievel giubilant ses sustegn per las finamiras naziunalas. La saira sgulatschava la bandiera tudestga er sin la cupla dal chastè. En ina proclamaziun ha il retg fatg a savair: «Jau hai retschavì oz las veglias colurs tudestgas e tschentà mai e mes pievel sut la venerabla bandiera da l’Imperi tudestg. La Prussia vegn ad ir si da qua davent en la Germania.»^[5] Il proxim di ha el scrit adascus a ses frar, il prinzi Wilhelm: «Per salvar tut hai jau stuì m’ornar ier voluntarmain cun las colurs da l’Imperi. Uschespert che la situaziun è sa calmada, las prend jau puspè giu!»

En ina proclamaziun ‹A mes pievel e la naziun tudestga› ha el empermess che la Prussia duaja daventar ina part da la Germania. Ils 29 da mars 1848 è vegnì installà in ministeri da mars liberal. A quel na duevi però betg reussir da sa far valair envers l’aristocrazia ed il militar. Ils 20 da zercladur è el puspè vegnì abolì.

La fin matg 1848, suenter che la situaziun politica era sa calmada in pau, ha il retg fatg ina vieuta reacziunara. Ils 14 da zercladur ha l’assagl da l’arsenal da Berlin manà ad ina nova unda revoluziunara. Il pievel è s’armà or da l’arsenal dad armas. Ils 2 da november 1848 è il general Friedrich Wilhelm graf da Brandenburg vegnì numnà primminister da la Prussia. In’emna pli tard èn las truppas roialas returnadas a Berlin. A la cuntrarevoluziun ch’è suandada è er stà participà il deputà conservativ Otto von Bismarck che dueva daventar pli tard primminister prussian e la finala chancelier da l’Imperi tudestg fundà il 1871. Las contractivas da l’Assamblea naziunala prussiana ch’han gì lieu a partir dals 22 da matg han finalmain fatg strada a la constituziun che Friedrich Wilhelm IV e ses antecessurs avevan empermess dapi il 1815, ma mai realisà. Ma la finala dueva er questa nova emprova restar senza success: La proposta per ina constituziun ch’è vegnida preschentada il fanadur 1848 e che preveseva intginas refurmas liberaldemocraticas è vegnida refusada tant dals deputads conservativs sco er dal retg.

Ils 10 e 15 da november 1848 ha il retg fatg interrumper la sesida da l’Assamblea naziunala prussiana cun forza militara. A Düsseldorf han forzas revoluziunaras sinaquai fatg appel ils da 14 november 1848 da boicottar la taglia. Per exequir e controllar il boicot è la guardia burgaisa armada sa declerada sco ‹permanenta› ed ha intercurì pauc pli tard l’uffizi postal dal lieu sin daners da taglia. Pervi da questas acziuns è vegnì proclamà ils 22 da november 1848 il stadi da bloccada sur la citad e la guardia burgaisa è vegnida scumandada. Ils 5 da december ha il retg ordinà da schliar l’Assamblea naziunala ch’el aveva transferì a Brandenburg. Anc il medem di ha el sfurzà si ina constituziun che steva lunsch davos las pretensiuns da la Revoluziun da mars. La posiziun da pussanza dal retg n’è betg vegnida tangada. Medemamain ha quel resalvà a sasez il dretg da veto cunter tut las decisiuns da la dieta prussiana sco er il dretg da schliar il parlament da tut temp. Il ministeri statal – che furmava la regenza prussiana – aveva da dar pled e fatg al retg e betg al parlament. Tuttina cuntegneva la constituziun anc ina u l’autra concessiun liberala, las qualas èn però vegnidas modifitgadas successivamain en il decurs dals proxims mais.

La fin matg 1849 è l’assamblea naziunala vegnida remplazzada tras la chombra dals deputads prussiana che furmava la segunda chombra. Igl è vegnì introducì in dretg d’eleger a trais classas per segirar la predominanza dals possedents. Quest dretg d’elecziun nundemocratic è stà en vigur en la Prussia fin l’onn 1918.

Questa reacziun ha manà surtut en las provinzas occidentalas da la Prussia a novs cuntramoviments. En circuls d’elecziun da tenuta liberala u catolica en la Renania ed en la provinza Westfalen èn vegnids elegids en la chombra dals deputads prussiana surtut ils candidats democratics. Las truppas dal retg avevan però obtegnì il surmaun sur ils revoluziunars il pli tard il matg 1849 – suenter la disditga da la Sullevaziun d’Iserlohn a Westfalen e da l’assagl da l’arsenal a Prüm en la Renania.

Posen, Pologna

Il Gronducadi da Posen, en il qual vivevan surtut Polacs, furmava il 1848 ina provinza prussiana. L’anteriur stadi polac-lituan era gia daventà vers la fin dal 18avel tschientaner il termagl da las pussanzas grondas europeicas. Suenter pliras spartiziuns sfurzadas tranter la Russia, la Prussia e l’Austria aveva il stadi chalà d’exister il 1795.

A l’entschatta dal 19avel tschientaner ha be existì dal 1807 fin il 1815 in stadi vasal polac sut la protecziun da Napoleun, numnadamain il Ducadi da Varsovia sut duca Friedrich August I da Saxonia ch’era a medem temp il retg da la Saxonia. Suenter la fin dal temp napoleonic è il Ducadi da Varsovia vegnì repartì il 1815 a chaschun dal Congress da Vienna sin la Russia e la Prussia; las duas pussanzas èn s’obligadas da garantir il caracter naziunal polac da la populaziun.

En il decurs dals proxims onns e decennis èsi adina puspè vegnì en ils territoris polacs da la Russia, da la Prussia e da l’Austria a conspiraziuns ch’intendevan da laschar reviver ina Pologna independenta. L’onn 1830, suenter la Revoluziun da fanadur franzosa, è prorutta la Sullevaziun da november, la quala dueva però restar senza success. Il 1846 èn vegnids scuverts en il Gronducadi da Posen ils plans per ina sullevaziun che dueva cumpigliar l’entira Pologna. Il manader da questa conspiraziun, il revoluziunar polac Ludwik Mieroslawski, è vegnì mess en fermanza e sentenzià il december 1847 a Berlin a la mort; il mars 1848 è la sentenzia vegnida transfurmada – ensemen cun quella da set auters conspiraturs – en arrest a vita duranta.

Suenter ils cumbats dals 18 e 19 da mars 1848 a Berlin èn 90 revoluziunars polacs, tranter els era Mieroslawski e Karol Libelt, vegnids relaschads or da la praschun. A l’entschatta da la Revoluziun da mars, la quala è vegnida resentida en tut l’Europa sco ‹primavaira dals pievels›, predominava tranter ils revoluziunars ina tenuta positiva envers il naziunalissem polac; en quest senn è er la sullevaziun a Posen vegnida beneventada a l’entschatta. Curt suenter sia liberaziun è Mieroslawski sa mess l’avrigl e matg 1848 a la testa da la sullevaziun dals Polacs da Posen cunter il domini prussian che vegniva uss resentì sco ‹tudestg›. La sullevaziun è sa drizzada cunter integrar territoris polacs en las elecziuns en l’Assamblea naziunala da Francfurt e cunter incorporar ina part da la Pologna en in stadi naziunal tudestg. La finamira a lunga vista era d’unifitgar las singulas parts dal pajais en ina nova Pologna. En quest senn intendeva la Revoluziun a Posen er la liberaziun dal Reginavel polac, vul dir da l’uschenumnada Pologna da congress che furmava dapi il 1831, suenter la sperdita da l’autonomia, ina provinza sut domini direct da la Russia.

En il decurs da la Revoluziun en Prussia, cura che las forzas conservativas han puspè cumenzà a dominar, è la tenuta bainvulenta envers la Pologna sa midada en ina posiziun pli naziunalistica. Ultra da quai na vuleva il retg prussian Friedrich Wilhelm IV betg ristgar ina guerra cun la Russia pervi da la sullevaziun a Posen. Ils 9 da matg 1848 è l’insurrecziun dals Polacs da Posen vegnida abattida d’ina surpussanza da truppas prussianas e Mieroslawski è vegnì mess en fermanza. Sin intervenziun da la Frantscha revoluziunara è el vegnì grazià suenter curt temp e bandegià or dal pajais en direcziun Frantscha. Il zercladur 1849 è el lura vegnì clamà dals revoluziunars da Baden ch’al han tschentà a la testa da lur armada revoluziunara (cf. survart).

Suenter la Revoluziun dal 1848 avevan ils Polacs en la Prussia stuì realisar ch’ina sullevaziun cun la forza na mainia betg al success giavischà. Sco metoda per mantegnair la coesiun naziunala e far frunt a la politica da germanisaziun prussiana è la lavur organica en il stadi prussian, ch’aveva uss ina basa constituziunala, daventada adina pli impurtanta.

Austria, Boemia, Ungaria, Italia ed emprima guerra d’independenza taliana

Austria

Caricatura contemporana sin la fugia da Metternich

En l’imperi habsburgais e stadi multinaziunal Austria n’è la monarchia betg be vegnida smanatschada tras sullevaziuns vehementas en il coc dal pajais, mabain er tras agitaziuns revoluziunaras en ulteriuras parts dal stadi sco en la Boemia, l’Ungaria e l’Italia Superiura. Il Reginavel da Sardegna-Piemunt sustegneva ils revoluziunars cun meds militars. Entant che las sullevaziuns en quests territoris perifers avevan en mira l’independenza da la dominanza austriaca, intendeva la Revoluziun a Vienna ed en autras citads austriacas ina vieuta liberala e democratica en la politica da la regenza e la fin dal temp da la restauraziun.

Er en l’Austria eri vegnì il 1847/1848 tar in enviern da fom. La miseria economica ha surtut pertutgà las gruppas da la populaziun dischavantagiadas. Ed er entaifer ils lavurants vegniva la malaveglia envers il sistem politic antiquà adina pli gronda. Ovras sco ‹Neue Sklaven› dad Alfred Meissner u la poesia da Karl Beck ‹Warum wir arm sind› porschan in maletg evident da la gritta e desperaziun che regiva tranter la populaziun.

La finala è prorutta ils 13 da mars 1848 a Vienna la Revoluziun en l’Austria, e quai cun l’assagl sin la chasa dals stans e cun attentats da socialrevoluziunars sin affars e fabritgas en la periferia da la citad. ‹Was kommt dort von der Höh› (‹Höh› sa referescha a la polizia e las casernas) è daventà la chanzun da la revoluziun; quella vegn anc oz chantada da diversas uniuns da students per commemorar la participaziun da la legiun academica. Gia avant l’assagl sin la chasa dals stans aveva il manader dals naziunalists ungarais Lajos Kossuth exprimì en in pled scrit ils 3 da mars sia malaveglia cun il sistem politic e formulà la pretensiun dals revoluziunars da transfurmar la monarchia a moda parlamentara e da relaschar constituziuns per ils singuls pajais austriacs. Il pled è vegnì prelegì dad Adolf Fischhof en l’assamblea dals stans. L’emprova da surdar ina petiziun a l’imperatur Ferdinand è sa sviluppada ad ina veritabla demonstraziun, uschia che l’archiduca Albrecht ha dà il cumond da sajettar, quai ch’ha chaschunà ils emprims morts.

La saira dals 13 da mars è il chancelier dal stadi prinzi Metternich, la figura simbolica odiada da la restauraziun che dumbrava en il fratemp ses 74 onns, sa retratg ed è fugì en l’Engalterra.

Ils 14 da mars ha l’imperatur Ferdinand I fatg emprimas concessiuns: El ha approvà la furmaziun d’ina garda naziunal ed ha dismess la censura. L’auter di ha el ultra da quai empermess da relaschar ina constituziun.

Ils 17 da mars è vegnida furmada l’emprima regenza responsabla. Il minister da l’intern Franz von Pillersdorf ha formulà in’emprima constituziun; quella è vegnida proclamada ils 25 d’avrigl, il di da naschientscha da l’imperatur. La constituziun cuntegneva però be modestas concessiuns democraticas; surtut il sistem da duas chombras ed il reglament electoral ch’è vegnì publitgà ils 9 da matg han manà a novs tumults. Pervi da la ‹petiziun da stemprà› dals 15 da matg è la constituziun vegnida modifitgada en quest senn ch’il parlament dueva be pli consister d’ina chombra e ch’igl al èn vegnidas concedidas cumpetenzas constitutivas. Enfin ch’il parlament aveva deliberà ina nova constituziun dueva per entant restar en vigur l’emprima. En vista ad ina nova unda agitatorica è l’imperatur, ch’era surdumandà cun la situaziun, la finala fugì a Puntina.

Ils 16 da zercladur han truppas austriacas sut Alfred prinzi da Windischgrätz abattì la Sullevaziun da Tschuncaisma a Prag.

Ils 22 da fanadur 1848 ha l’archiduca Johann avert la sesida constituenta dal parlament austriac (Reichstag) cun 383 delegads da l’Austria e dals pajais slavs. Tranter auter è vegnida decidida l’entschatta settember la liberaziun dals purs da la servilitad ereditara.

En l’Ungaria ha gì lieu dapi ils 12 da settember 1848 ina sullevaziun sut il commando da Lajos Kossuth ch’è ida a finir en cumbats guerrils cunter las truppas imperialas; ultra da quai è il minister da guerra austriac, Theodor graf Baillet de Latour, vegnì assassinà ils 6 d’october. Sinaquai è prorutta a Vienna la terza fasa da la Revoluziun austriaca. En il decurs da quella èsi reussì als burgais, students e lavurants viennais da sa patrunar da la chapitala suenter che las truppas da la regenza eran fugidas. Ma ils revoluziunars han be pudì sa tegnair per curt temp a la pussanza.

Ils 23 d’october è la citad da Vienna vegnida serrada en da truppas cuntrarevoluziunaras ch’èn avanzadas nà da la Croazia e da la Boemia. Malgrà la vehementa resistenza da la populaziun viennaisa, è la citad vegnida reconquistada suenter in’emna tras las truppas imperialas. Radund 2000 revoltants eran vegnids per la vita. Ulteriurs manaders da la Revoluziun d’october a Vienna èn vegnids sentenziads a la mort u a lungs chastis d’arrest.

Tranter las unfrendas ch’eran vegnidas executadas tenor dretg da guerra sa chattava er il deputà liberal-republican da l’Assamblea da Francfurt Robert Blum ch’era ordvart popular. El era vegnì sajettà ils 9 da november 1848 malgrà si’immunitad parlamentara ed era uschia daventà in martir da la revoluziun.

Ils 2 da december 1848 ha gì lieu en l’Austria in midament dal suveran. Ils eveniments revoluziunars avevan rendì evidenta la flaivlezza da manar da l’imperatur Ferdinand I. Sin iniziativa dal primminister austriac, litinent feldmarschal Felix prinzi da Schwarzenberg, ha Ferdinand abditgà e surdà il tron a ses nev da 18 onns Franz ch’ha surpiglià il num d’imperatur Franz Joseph I. Cun quest num è el s’orientà explicitamain a ses antenat Joseph II (1741–1790) ch’aveva persequità ina politica da vastas refurmas.

Cun quai è la Revoluziun en l’Austria stada abattida. La Constituziun ch’era vegnida elavurada il mars n’è mai entrada en vigur. Per il mument han ils eveniments en l’Ungaria ed en l’Italia però retardà l’intenziun da Franz Joseph I da far valair sia pretensiun da pussanza en l’entir imperi habsburgais.

Culturalmain è l’onn 1848 stà segnà per in curt temp da la dismessa da la cesura. Quai ha gì per consequenza ch’in grond dumber d’ovras èn vegnidas stampadas, che gasettas e periodicas èn naschidas e puspè svanidas e che la cultura da scriver è sa midada a moda fundamentala. Las ovras ‹Die Presse frei!› da Friedrich Gerhard, ‹Der tote Zensor› da M.G. Saphirs u ‹Geheime Polizei› da Ferdinand Sauters dattan in maletg da l’atmosfera da partenza che regiva da quel temp. Er il sistem vertent è vegnì crititgà fermamain, sco che mussan numerusas ovras e poesias d’auturs sco Johann Nestroy, Anastasius Grün u Franz Grillparzer.

Boemia

Il zercladur 1848 ha gì lieu a Prag la Sullevaziun da Tschuncaisma. A quest eveniment era precedì dals 2 als 12 da zercladur il congress dals Slavs ch’aveva medemamain gì lieu a Prag ed al qual era sa participà sper ils Polacs da Posen e Slavs da l’Austria sco sulet Russ l’anarchist Michail Bakunin. Ils participants dal congress avevan pretendì da transfurmar la monarchia dal Danubi en ina confederaziun da pievels cun ils medems dretgs. Explicitamain sbittada era vegnida la pretensiun suenter in stadi naziunal tschec; enstagl èn be vegnids prendids en mira pli vasts dretgs d’autonomia envers la regenza centrala austriaca. L’imperatur austriac Franz Ferdinand I ha refusà strictamain tut questas pretensiuns. Sinaquai han revoluziunars tschecs cumenzà la Sullevaziun da Tschuncaisma cunter il domini austriac. Quella è vegnida abattida ils 16 da zercladur 1848 da truppas austriacas.

Ungaria

En l’Ungaria ha Lajos Kossuth remplazzà ils 12 da settember 1848 il primminister liberal Lajos Batthyány. Pervi dals eveniments revoluziunars ch’han gì lieu en l’Austria ha il pajais refusà da renconuscher l’imperatur Ferdinand I sco retg da l’Ungaria.

Sfurzond tras l’imperatur la Constituziun da mars èsi vegnì ils 7 da mars 1849 tar ina sullevaziun d’independenza. Per rebatter quella è in’armada imperiala marschada en l’Ungaria. Quella ha però stuì sa retrair ils 10 d’avrigl 1849 en vista al fatg che l’armada revoluziunara era vegnida rinforzada tras corps da voluntars ed emigrants polacs.

Ils 14 d’avrigl 1849 ha il parlament ungarais declerà si’independenza da la chasa Habsburg-Lorena e proclamà la republica. Sinaquai è Kossuth vegnì declerà sco administratur dals dretgs imperials en l’Ungaria. Sco tal aveva el cumpetenzas dictatoricas.

Ils ulteriurs stadis europeics n’han però betg renconuschì l’independenza da l’Ungaria. Perquai han truppas russas sustegnì l’armada austriaca; ensemen han els la finala abattì la Revoluziun ungaraisa. Ils 3 d’october 1849 han las ultimas unitads ungaraisas capitulà en la fortezza Komárom. Ils proxims dis ed emnas èn dapli che tschient dals manaders da la Sullevaziun ungaraisa vegnids executads ad Arad. Ils 6 d’october 1849, precis in onn suenter la Sullevaziun d’october a Vienna, è suandada l’execuziun da l’anteriur primminister Batthyány a Pest.

Lajos Kossuth, che furmava politicamain il pli impurtant represchentant dal moviment da libertad ungarais, ha pudì mitschar l’avust 1849 en l’exil. Fin a sia mort l’onn 1894 a Turin è el s’engaschà a favur da l’independenza da l’Ungaria.

Provinzas e stadis talians

Suenter la fin da l’egemonia napoleonica consistiva l’Italia da numerus stadis singuls. Ils territoris da l’Italia dal Nord (la Lumbardia, il Veneto, la Toscana e Modena) stevan sut la suveranitad austriaca. Sin il pli tard a partir dals onns 1820 avevan gì lieu emprimas sullevaziuns dal risorgimento ch’intendeva da stgaffir in stadi unitar talian e che sa drizzava perquai er cunter il domini austriac en l’Italia Superiura. Spezialmain activs eran a partir dals onns 1830 ils moviments clandestins enturn ils revoluziunars radicaldemocratics Giuseppe Mazzini e Giuseppe Garibaldi; inspirads da la Revoluziun da fanadur en Frantscha han els mess ad ir pliras sullevaziuns en differentas parts dal pajais, las qualas duevan però tuttas far naufragi.

Er dal temp da la Revoluziun da mars han ils revoluziunars en l’Italia giugà ina rolla centrala. En la gasetta scumandada ‹Giovine Italia› ha Mazzini derasà sias tesas areguard in’Italia unida e libra en in’Europa dals pievels liberada da las dinastias monarchicas. Quellas n’han betg be influenzà la revoluziun en ils stadis talians, mabain èn stadas d’impurtanza per ils moviments radicaldemocratics en bleras regiuns da l’Europa.

Ils eveniments revoluziunars dal 1848 n’han betg be chattà in grond resun en l’Italia dal Nord, mabain er en autras provinzas da l’Italia. Gia il schaner 1848 avevan gì lieu a Sicilia, Milaun, Brescia e Padua emprimas sullevaziuns da cumbattants per la libertad talians cunter la predominanza dals Bourbons en il sid e dals Austriacs en il nord dal pajais; ils 17 da mars 1848 eran questas revoltas anc s’intensivadas a Venezia e Milaun. A Milaun han ils revoluziunars declerà l’independenza da la Lumbardia da l’Austria e si’adesiun al Reginavel da Sardegna-Piemunt. Questa situaziun ha la finala manà a la guerra tranter Sardegna-Piemunt e l’Austria.

Retg Carlo Alberto da Sardegna-Piemunt aveva gia relaschà ils 4 da mars 1848 en ses stadi ina constituziun represchentativa orientada a la Frantscha, cun la quala el aveva introducì la monarchia constituziunala. El vuleva profitar da l’atmosfera revoluziunara en l’Italia per unir l’Italia sut sia direcziun. Suenter emprims success han ils Austriacs sut feldmarschal Johann Wenzel Radetzky però battì ils 25 da fanadur 1848 a Custozza en vischinanza dal Lai da Garda las truppas da Carlo Alberto. En l’armistizi dals 9 d’avust ha la Lumbardia stuì ceder la Lumbardia a l’Austria. Be la citad da Venezia n’è per entant betg vegnida occupada. Revoluziunars talians avevan declerà ils 23 da mars 1848 la citad sco independenta e proclamà la Repubblica di San Marco sut la direcziun da Daniele Manin.

Cura che putschists èn sullevads il favrer 1849 en la Toscana cunter il gronduca Leopold II da Habsburg, è danovamain prorutta la guerra. Quella ha Radetzky puspè pudì decider a favur dals Austriacs imperials cun victorisar ils 23 da mars 1849 a chaschun da la Battaglia sper Novara sur l’armada da Sardegna che dumbrava betg main che 100 000 schuldads. Uschia è il moviment d’unificaziun talian per il mument stà terrà e la predominanza austriaca en l’Italia dal Nord è stada restabilida. Retg Carlo Alberto da Sardegna-Piemunt ha demissiunà a favur da ses figl Vittorio Emanuele II ed è ì en il Portugal en l’exil. Il nov retg ha segnà ils 6 d’avust a Milaun in contract da pasch cun ils Austriacs.

Sco davosa bastiun da las insurrecziuns en l’Italia dal Nord dals onns 1848/49 è la Republica da Venezia revoluziunara vegnida abattida ils 24 d’avust 1849. Radetzky ha retschet da l’imperatur l’uffizi dal guvernatur general, civil e militar, da la regiun Lombardo-Venezia.

Er en blers territoris talians che na stevan betg sut il domini austriac han gì lieu durant il 1848/49 disturbis revoluziunars, per exempel en il Reginavel da Napoli-Sicilia. Là avevan gì lieu revoltas gia il schaner 1848, las qualas han la finala necessità retg Ferdinando II da relaschar ina constituziun.

Pervi da l’atmosfera adina pli agitada ha papa Pius IX bandunà il november 1848 la citad da Roma ed il stadi pontifical. El è scappà a Gaeta a la costa da Napoli-Sicilia. Ils 9 da favrer 1849 han ils revoluziunars romans sut Giuseppe Mazzini proclamà la republica en il stadi dal Vatican. Ils 3 da fanadur 1849 è la Revoluziun romana però vegnida abattida tras truppas franzosas e spagnolas, quai ch’ha per part manà a protestas en la Frantscha sezza, per exempel a Lyon. Suenter avair terrà ils insurgents, è la pussanza vegnida surpigliada d’in comité executiv che sa cumponiva da cardinals. Pir il 1850 è il papa returnà, ha revocà ina gronda part da las refurmas ch’el aveva realisà il 1846 ed ha etablì relaziuns d’in stadi da polizia.

Baviera

En la Baviera han gì lieu a partir dals 4 da mars 1848 adina dapli disturbis ed insurrecziuns democratics e liberals. Il retg bavarais Ludwig I ha dà suenter ils 6 da mars ad intginas pretensiuns dals revoluziunars ed ha elegì in cabinet liberal. Il retg sa chattava però er uschiglio en ina crisa pervi da sia relaziun betg confurma a sia posiziun cun l’apparenta sautunza spagnola Lola Montez, pervi da la quala el ha per part negligì las fatschentas dal stadi. Quest’affera ha manà a critica envers Ludwig er da vart catolic-conservativa. Ils 11 da mars 1848 è Lola Montez vegnida bandischada da Minca. Novs disturbis èn proruts cura ch’igl ha gì num che la sautunza saja puspè returnada. Sinaquai ha il retg abditgà a favur da ses figl Maximilian II.

Suenter il naufragi da la Constituziun da Francfurt èsi vegnì il matg 1849 ad ina sullevaziun en il Palatinat dal Rain che tutgava da quel temp tar la Baviera. En il decurs da quella è il Palatinat dal Rain vegnì separà per curt temp dal domini bavarais. Sco l’entira champagna a favur da la Constituziun imperiala è però er questa revolta vegnida abattida svelt tras truppas prussianas.

Saxonia

En il Reginavel da la Saxonia è suandà il mars 1848 als eveniments revoluziunars ina midada da minister e refurmas liberalas. Suenter ch’il retg saxon ha però refusà la Constituziun imperiala ch’è vegnida relaschada ils 28 da mars 1849 a Francfurt, è prorutta ils 3 da matg a Dresden la Sullevaziun da matg.

La figura centrala da questa revolta da radund 12 000 persunas, tranter las qualas sa chattava er il dirigent da la curt Richard Wagner, è stà l’anarchist russ Michail Bakunin. La finamira da la sullevaziun era da chatschar tras la Constituziun imperiala e da cuntanscher dretgs democratics. Il cumbat dals radicals, ch’eran organisads en l’uniun da mars, aveva però main en mira l’implementaziun da la Constituziun sezza, mabain plitost la renconuschientscha d’ina republica saxona entaifer quella.

Suenter ch’il retg era fugì or da la citad en la fortezza Königstein han ils ministers abditgà e las chombras èn vegnidas schliadas. Sinaquai han ils revoluziunars furmà ina regenza provisorica. Las truppas saxonas sa chattavan per gronda part a Holstein. La regenza saxona ch’era mitschada ha clamà en agid la Prussia. Ils 9 da matg 1849 han las truppas prussianas abattì la sullevaziun ensemen cun las truppas prussianas restantas, e quai suenter cumbats sin via ordvart violents.

Holstein, Schleswig; emprima guerra tudestg-danaisa

La fin mars 1848 è prorutta en ils dus ducadis settentriunals Schleswig e Holstein ina sullevaziun naziunala tudestga. Quai suenter ch’il retg danais Frederik VII aveva planisà – sut l’influenza dals naziunalliberals danais – ina constituziun communabla per il Reginavel dal Danemarc e per ils Ducadis da Schleswig e Holstein. Ils dus ducadis suttastevan da quel temp al retg danais en sia funcziun sco duca. Sco feud tudestg furmava Holstein però a medem temp ina part dal Sontg Imperi roman resp. a partir dal 1815 da la Confederaziun tudestga, entant che Schleswig era in feud roial danais. Ils naziunalliberals tudestgs avevan tema che Schleswig vegnia incorporà en il Danemarc ed han perquai furmà ina regenza provisorica. Quella è vegnida renconuschida il matg 1848 dal Bundestag da la Confederaziun tudestga a Francfurt, e quai anc avant l’avertura da l’Assamblea naziunala; ins ha però evità da recepir la regiun Schleswig formalmain en la Confederaziun. Sinaquai è prorutta l’emprima guerra tudestg-danaisa. Per incumbensa da la Confederaziun èn truppas prussianas avanzadas sut feldmarschal general Friedrich von Wrangel fin en il Jutland.

Quest proceder ha manà a squitsch diplomatic sin la Prussia da vart da la Russia e da l’Engalterra ch’han smanatschà da sustegnair il Danemarc cun forzas militaras. La Prussia ha dà suenter e retg Wilhelm IV ha fatg ils 26 d’avust 1848 in armistizi cun il Danemarc. En quel era previs la retratga da las truppas federalas or da Schleswig e Holstein sco er la schliaziun da la regenza provisorica a Kiel.

Che la Prussia ha agì en questa dumonda a moda autonoma ha manà ad ina crisa entaifer l’Assamblea naziunala da Francfurt. Igl era vegnì evident, quant minimals ils meds e quant pitschna l’influenza da l’Assamblea naziunala eran. A la fin dals quints era ella exponida senza nagin agid als dus stadis singuls ils pli pussants, la Prussia e l’Austria. Damai che l’Assamblea naziunala na disponiva da nagins agens meds da pussanza per pudair cuntinuar la guerra cunter il Danemarc senza la Prussia, è ella stada sfurzada ils 16 da settember 1848 d’acceptar l’armistizi proponì. La consequenza da quest’approvaziun èn stads danovamain dischurdens en tut la Germania e surtut a Francfurt sez. Sinaquai èn vegnidas spedidas truppas prussianas ed austriacas a Francfurt; cunter quellas èsi vegnì ils 18 da settember tar cumbats da barricada. Tar quest cumbat na gievi als revoltants gnanc pli tant per la dumonda dal Schleswig-Holstein, mabain pli e pli per defender la Revoluziun sezza.

Assamblea naziunala da Francfurt

Ils 12 da favrer 1848 aveva Friedrich Daniel Bassermann pretendì en la radunanza dals stans badaisa da pudair delegar ina represchentaziun dal pievel en il Bundestag tudestg. Sinaquai ha questa pretensiun survegnì adina dapli autodinamica ordaifer ils parlaments; la finala è vegnida convocada ils 5 da mars l’assamblea da Heidelberg ch’è ida a fin cun relaschar l’invit per in preparlament sco constituanta. Ils 3 da mars ha il Bundestag reagì sin il squitsch da la publicitad cun conceder la libertad da pressa. Silsuenter ha el empruvà da recuperar la suveranitad er sin il champ da la constituziun e da la represchentanza parlamentara, numnadamain cun conceder ch’i saja necessari da reveder l’acta da la Confederaziun e da nominar in gremi da deschset per elavurar la basa per ina nova constituziun per ina Germania unida. En il preparlament avevan ils liberals il suramaun envers la sanestra radicala; ils emprims dis d’avrigl ha quel decidì da collavurar cun la Confederaziun tudestga e da prender per mauns communablamain las elecziuns tar in’assamblea naziunala constituanta. Cun quest pass sperava il preparlament da pudair obtegnair la legitimaziun statala per l’agen moviment. Per represchentar ils revoluziunars envers il Bundestag è vegnì endrizzà ina cumissiun dals tschuncanta ed il Bundestag ha envidà ils stadis da la Confederaziun tudestga da manar tras las elecziuns en l’Assamblea naziunala. Quella è sa reunida l’emprima giada ils 18 da matg 1848 en la baselgia da s. Paul a Francfurt a.M. ed ha elegì il liberal moderà Heinrich von Gagern sco president. L’Assamblea naziunala ha installà ina pussanza centrala provisorica sco executiva ch’ha surpiglià dal Bundestag la pussanza statala. Questa pussanza centrala vegniva dirigida da l’archiduca austriac Johann, ed il prinzi Karl zu Leiningen è daventà il primminister dal ministeri da l’Imperi ch’è vegnì stgaffì da nov.

L’Assamblea naziunala da Francfurt dueva preparar in’unificaziun tudestga a basa d’in stadi naziunal ed elavurar ina Constituziun imperiala per tut la Germania. En l’Assamblea eran surtut represchentadas las classas socialas burgaisas, umens cun possess e furmaziun, auts uffiziants, professers, uffiziers, derschaders, procuraturs publics, advocats e.a. Pervi da questa constellaziun persunala è l’Assamblea per part vegnida taxada dal pievel sco ‹parlament d’onoraturs› u ‹parlament da professers›. En rom da la lavur parlamentara èn bainprest sa furmadas diversas gruppaziuns e fracziuns. Quellas sa cumponivan pli u main da duas alas ideologicas e da duas partidas dal center: la sanestra democratica, il center sanester parlamentar-liberal, il center dretg constituziunal-liberal e la dretga conservativa.

Las posiziuns da las singulas fracziuns tanschevan da la fundaziun d’ina republica parlamentara democratica sur la monarchia constituziunala cun u senza l’Austria fin al mantegniment dal status quo.

La dischuniun dals deputads ha paralisà l’Assamblea, ma er la mancanza d’ina executiva abla d’agir che fiss stada buna da far valair las decisiuns dal parlament. Quellas han savens fatg naufragi pervi d’acziuns autonomas e nuncoordinadas da vart da l’Austria u da la Prussia. Questa constellaziun ha manà a pliras crisas, sco per exempel en la dumonda davart il Schleswig-Holstein (cf. survart).

Malgrà tut ils incaps è vegnida deliberada ils 28 da mars 1849 cun ina maioritad da 42 vuschs la Constituziun da Francfurt che preveseva sco soluziun la varianta d’ina Germania pitschna (pia senza l’Austria) sut la direcziun da la Prussia. Il retg da la Prussia era previs sco imperatur. Ma ils 3 d’avrigl ha retg Friedrich Wilhelm IV da la Prussia refusà l’onur d’imperatur ch’al era vegnida suttamessa tras l’uschenumnada deputaziun imperiala. La curuna imperiala, uschia Friedrich Wilhelm, saja be «in tschertgel fatg da merda ed arschiglia nauscha»^[6]. Cun quai aveva l’Assamblea naziunala da Francfurt facticamain fatg naufragi. Dals stadis tudestgs da grondezza mesauna avevan 29 approvà la Constituziun; l’Austria, la Baviera, la Prussia, la Saxonia e Hannover l’avevan refusà. Ils deputads prussians ed austriacs han bandunà l’Assamblea, suenter che lur regenzas als avevan clamà enavos.

Per tuttina far passar la Constituziun en intgins pajais, e quai malgrà che la cuntrarevoluziun vegniva adina pli ferma, èsi vegnì il matg 1849 en intgins centers da la Revoluziun tar las insurrecziuns da matg che stattan en connex cun la champagna da la Constituziun imperiala. Questas insurrecziuns han furmà ina segunda fasa radicalisada da la Revoluziun, la quala ha cuntanschì en tschertas parts da la Confederaziun, sco per exempel a Baden ed en la Saxonia, dimensiuns da guerra civila. L’Assamblea naziunala da Francfurt ha pers tras revocaziuns e tras demissiuns la gronda part da ses commembers. Ils 30 da matg ha ella dischlocà sco ‹Parlament parzial›, senza ils deputads prussians ed austriacs, da Francfurt a Stuttgart. Ils 18 da zercladur è quest parlament vegnì schlià cun la forza tras truppas dal Württemberg. Cun abatter ils 23 da fanadur a Rastatt ils davos cumbats revoluziunars, aveva la Revoluziun tudestga dal 1848/49 fatg definitivamain naufragi.

Effects e consequenzas en Germania

Il fatg che la Revoluziun è vegnida abattida e che la reacziun ha victorisà, ha stgaffì in specific dualissem tudestg che differenziescha tranter l’idea da la naziun e quella da la democrazia. En Frantscha, en ils Stadis Unids ed en autras naziuns dal vest ch’han realisà cun success revoluziuns vegnan ils terms ‹naziun› e ‹democrazia› resguardads tradiziunalmain plitost sco unitad. In confess a la naziun è en quests cas per ordinari er in confess a la democrazia. En Germania ha il dualissem numnà però influenzà l’istorgia dal pajais a lunga vista. E fin oz vegn la relaziun tranter ‹naziun› e ‹democrazia› discutada qua a moda cuntraversa.

Suenter il naufragi da la Revoluziun è sa messa tras ina cuntrarevoluziun reacziunara. Durant il decenni suenter il 1848, che vegn lura era titulà sco èra da reacziun, èsi vegnì ad ina tscherta restauraziun da las veglias relaziuns, senza però cuntanscher las dimensiuns da las repressiuns da Metternich dal temp dal Vormärz.

Che la finamira d’etablir in stadi naziunal ha evidentamain fatg naufragi, ha savens per consequenza ch’ins survesa ils success restants da la Revoluziun dal 1848/49. Igl ha numnadamain dà baininqual progress ch’è vegnì cuntanschì durant la Revoluziun ed il qual n’ha betg pli pudì vegnir revedì tras la cuntrarevoluziun.

En emprima lingia è da numnar en quest connex la dissoluziun definitiva da l’urden feudal. La pretensiun da schliar la servilitad ereditara e las grevezzas feudalas ha pledentà vastas parts da la populaziun rurala e purila, quai ch’ha contribuì a moda essenziala al moviment da massa dal mars 1848 ed al success da la Revoluziun da mars. La tema d’ina guerra da purs e d’ina revoluziun sociala ha lura era gì per consequenza ch’ils pussants han dà suenter relativamain spert e concedì, almain parzialmain, las midadas giavischads. L’idea ch’ils purs sajan sa retratgs suenter che lur pretensiuns èn vegnidas ademplidas, ch’els hajan uschia privà la Revoluziun da sia basa ed hajan contribuì al nunsuccess da quella ha il scienzià da cultura Wilhelm Heinrich Riehl formulà gia en il 19avel tschientaner. Entaifer la nova istoriografia è questa tesa però vegnida relativada. Retschertgas da l’istorgia dal mintgadi e da la cultura han mussà che parts da la populaziun rurala èn stadas participadas bundant pli ferm als eveniments revoluziunars dal 1848/49 che quai ch’ins aveva pensà sur lung temp. Surtut la champagna a favur da la Constituziun imperiala è vegnida sustegnida da grondas parts da la populaziun rurala ed er purila.

In ulteriur success dals onns da revoluziun ha furmà la dissoluziun da la giustia d’inquisiziun secreta dal temp da la restauraziun e dal Vormärz. La pretensiun che la giurisdicziun penala stoppia esser publica e ch’i vegnian installadas dretgiras da giuraders publicas avevan furmà elements centrals da las pretensiuns da mars. Che quests postulats èn vegnids ademplids, ha manà ad in meglierament substanzial da la segirezza giuridica.

Grazia al fatg che la censura da pressa è vegnida schluccada durant la Revoluziun, ha plinavant pudì sa sviluppar ina pressa pli u main pluralistica. Novas gasettas han prendì influenza da sanestra fin a dretga sin ils eveniments politics actuals. Da vart da la sanestra è quai per exempel stà il cas en furma da la ‹Neue Rheinische Zeitung›, edida da Karl Marx, ch’è vegnida scumandada il 1849. Il center moderà era tranter auter represchentà tras la ‹Deutsche Zeitung› e la dretga ha edì la ‹Neue Preussische Zeitung› (‹Kreuzzeitung›), en la fundaziun da la quala Otto von Bismarck è stà cumpiglià. Cun il ‹Kladderadatsch› è er naschì il matg 1848 ina da las emprimas impurtantas gasettas satiricas da la Germania.

La finala è l’idea naziunala d’ina uniun tudestga pitschna vegnida realisada da las forzas regentas conservativas sut l’egida da la Prussia. La persuna centrala da quest process d’unificaziun è stà Otto von Bismarck, il primminister prussian a partir dal 1862. Suenter las trais uschenumnadas ‹guerras d’unificaziun tudestgas› che la Prussia ha manà cunter il Danemarc, l’Austria e la Frantscha, è vegnì proclamà il 1871 l’Imperi tudestg cun retg Wilhelm I da la Prussia sco imperatur tudestg.

En il decurs dals decennis è il naziunalissem e militarissem tudestg vegnì surelevà ed idealisà adina pli fitg, e quai cun discreditar a medem temp da vart da la classa sociala regenta ils ideals democratics. Quest svilup ha er promovì a mesa vista resentiments antisemitics e fullà via a gruppas e partidas naziunalisticas che sa posiziunavan adina pli fitg a dretga. Quai ha la finala contribuì als svilups politics catastrofals da l’emprima mesadad dal 20avel tschientaner: Emprima Guerra mundiala, temp dal naziunalsocialissem, Segunda Guerra mundiala e holocaust.

Pir cun la fundaziun da la Republica Federala Tudestga l’onn 1949, precis tschient onns suenter la disditga da la Revoluziun, han pudì vegnir realisads ils ideals democratics oriunds da la Revoluziun. Tant en la Constituziun da Weimar sco er en la Lescha fundamentala (Grundgesetz) da la Republica Federala Tudestga èn vegnids integrads elements centrals da la Constituziun da Francfurt dal 1849 ch’aveva fatg naufragi. Er la Republica democratica tudestga è sa referida, cumbain cun metter auters accents, als impuls ch’èn resortids dal moviment da l’onn 1848.

Svilup da las singulas gruppas d’interess revoluziunaras

Ils onns 1848/49 n’han ils novs moviments d’emancipaziun, surtut il moviment dals lavurants ed il moviment da dunnas, betg pudì influenzar a moda decisiva l’andament u ils resultats da la Revoluziun. Quests moviments n’eran betg represchentads entaifer ils parlaments e dependevan perquai da la sanestra burgaisa-liberaldemocrata. La Revoluziun ha però promovì a moda durabla lur furmaziun ed organisaziun. I suondan intgins exempels da structuras ed instituziuns ch’èn sa furmadas da quel temp e ch’han survivì las repressiuns dal temp da la reacziun:

Sin iniziativa dal tipograf Stephan Born è vegnida fundada ils 3 da settember 1848 a Berlin l’‹Allgemeine Deutsche Arbeiterverbrüderung›. Quella vala sco emprima organisaziun da lavurants surregiunala en Germania ed ha mess ad ir il moviment dals sindicats. Ils 12 da matg 1849 ha la schurnalista e cumbattanta per ils dretgs da la dunna Louise Otto, ch’è vegnida enconuschenta suenter sias nozzas da pli tard sco Louise Otto-Peters, fundà la ‹Frauen-Zeitung›, en la quala ella ha tranter auter fatg appel a las lavurantas da sa furmar tenor l’exempel da las associaziuns da lavurants.

Las forzas liberalas èn s’organisadas il 1861 – sco emprima partida politica en il senn modern insumma – sco ‹Deutsche Fortschrittspartei›. Pervi dal conflict areguard la constituziun prussiana ils onns 1866 e 1868 è quella però sa dividida en las fracziuns ch’eran gia sa mussadas dal temp da l’Assamblea naziunala da Francfurt e che tanschevan da posiziuns naziunalliberalas e liberalas fin als liberals da sanestra e socialliberals. En questa sparpagliaziun dal liberalissem tudestg ed en l’ulteriur svilup da las partidas ch’èn resortidas da quest moviment daventa la polaritad tranter las duas ideas ‹naziun› e ‹democrazia› spezialmain evidenta.

Il moviment radical-libertar ed antistatal da l’anarchissem è sa sviluppà anc pli ferm en direcziun d’in socialissem fundamental. En il decurs dals onns 1870 èsi vegnì entaifer l’Associaziun da lavurants internaziunala, l’‹Emprima Internaziunala›, tar in conflict avert tranter ils represchentants anarchistics dal socialissem enturn Michail Bakunin ed ils represchentants marxistics enturn Karl Marx. La dispita ha la finala manà a la ruptura tranter anarchissem e communissem ed a la dissoluziun da l’Internaziunala fin il 1876.

Blers dals democrats radicals che n’eran betg vegnids mess en fermanza u executads èn fugids durant e suenter la Revoluziun en l’exil. Suenter il 1848/49 hai dà undas d’emigraziun senza paregl, e quai surtut vers ils Stadis Unids da l’America. Là è sa furmada ina denominaziun specifica per ils immigrants tudestgs ch’èn vegnids en il pajais en consequenza da la Revoluziun da mars: The Forty-Eighters. Blers dad els èn er sa distinguids en ils Stadis Unids tras in engaschament politic decidì a favur dals dretgs democratics. Els èn per exempel s’engaschads il 1860 per l’elecziun dad Abraham Lincoln sco president american, han cumbattì la sclavaria ed èn sa participads da vart dals stadis dal nord a la Guerra da secessiun ch’ha durà dal 1861 fin il 1865. Intgins dad els, sco per exempel Lorenz Brentano u Carl Schurz, han er fatg en l’America carriera politica. Schurz è stà dal 1877 fin il 1881 minister da l’exteriur dals Stadis Unids.

Bainiqual ulteriur democrat radical ch’era restà en Germania u ch’è returnà suenter l’amnestia dal 1862, è s’unì a partir dals onns 1860 cun il moviment da lavurants che creschiva rapidamain sco er cun ils socialdemocrats che s’orientavan en il 19avel tschientaner a las ideas marxisticas; da quests divers moviments e partidas dueva sa sviluppar tranter il 1863 ed il 1890 la partida socialdemocrata da la Germania (SPD).

Suenter il 1849 èn las differenzas tranter corps d’orientaziun monarchica ed uniuns da students liberals sa mantegnidas ad interim. Las uniuns da students, ch’avevan figurà a ses temp sco avrapista da la Revoluziun da mars, han però pers pli e pli lur influenza politica. Suenter l’unificaziun da l’Imperi dal 1870/71 è la gronda part da las uniuns da students s’arranschada cun las relaziuns politicas.

Praticamain tut las tendenzas socialas e politicas che duevan avair influenza en il decurs dal 20avel tschientaner en Germania ed en l’Europa – da la sanestra radicala sur ils democrats burgais fin a la dretga naziunalistica – pon sa referir ad ideas, persunalitads e svilups ch’avevan chattà durant ils onns da revoluziun 1848/49 lur tempra da basa. Perquai èsi be consequent ch’i vegn regurdà oz en furma da numerus lieus commemorativs e nums da vias als eveniments da la Revoluziun da mars.^[7]

Perscrutaziun

Problems ed alternativas

Tenor Hans-Ulrich Wehler han sis facturs flaivlentà la Revoluziun tudestga:

Perquai che lur moviment è stà curunà a l’entschatta da success, han ils revoluziunars survalità sasez e sutvalità las forzas conservativas. Entant ch’ils liberals eran cuntents cun ils success da mars, vulevan ils democrats manar vinavant la Revoluziun e segirar lur finamiras, quai ch’ha polarisà il moviment. Las refurmas agraras da l’emprim’ura han cuntentà las classas ruralas che disponivan da possess, uschia che quellas n’han betg pli sustegnì la Revoluziun cun tanta vigur.
Tar ils liberals sa tractavi da revoluziunars cunter veglia. Els avevan tema da moviments dal pievel anarchics e vulevan ir la via legala e betg rumper a moda radicala cun il passà.
Ils liberals e democrats han duvrà memia ditg d’emprender ils mecanissems da la politica da cumpromiss parlamentara. Da l’autra vart ston ins però dir ch’ina colliaziun tranter liberals e democrats n’avess betg pudì effectuar bler cunter la forza da la cuntrarevoluziun.
Las singulas regiuns da la Germania eran sviluppadas a moda fitg differenta. La sparpagliaziun territoriala ha multiplitgà supplementarmain las tensiuns tranter center e periferia.
Igl ha mancà ina ‹gronda allianza da las differentas forzas revoluziunaras›, la quala fiss stada necessaria per pudair s’opponer a las forzas conservativas.
Ultra da quai eran avant maun memia bleras ‹incumbensas da modernisaziun› ch’avessan stuì vegnir schliadas a medem temp. E mintga emprova da midar las relaziuns veglias fruntava sin resistenza.^[8]

In ulteriur istoriograf ch’è sa fatschentà da rudent cun ils eveniments dal 1848/49 è Thomas Nipperdey. L’emprim drizza el l’egliada sin ils liberals, perquai ch’a quels è vegnì fatg pli tard las pli grondas reproschas. La fin finala avevan ils liberals la maioritad davos sai e betg la minoritad radicala. Ils liberals sa posiziunavan tant cunter la sanestra sco er cunter la cuntrarevoluziun ed eran, sco gia ditg, revoluziunars cunter veglia. Els vulevan midar l’existent, ma transferir la revoluziun en la legalitad. Ins na possia betg spetgar dals liberals dal 19avel tschientaner, uschia Nipperdey, ch’els partevan las normas da pli tard areguard l’egualitad da tuts. Forsa che lur tema d’ina revoluziun sociala e d’in reschim da terrur sco en Frantscha ils onns 1792/93 saja stada exagerada; ma en mintga cas na saja ella betg stada nungiustifitgada, damai ch’il radicalissem da sanestra eri ina pussanza reala.^[9]

Davart las finamiras da las differentas partidas possian ins esser oz da different avis. Sch’ins resguardia però quant realisticas ch’ellas eran da ses temp e tge schanzas ch’ils singuls concepts avevan, sche saja il proceder successiv, ma decidì da vart dals liberals tuttavia stà ina strategia che fascheva senn, almain uschè ditg sco che las pussanzas veglias eran flaivlas. La sanestra, surtut la republicana, speculava pli ferm sin moviments da massa. Ils liberals eran percunter, cun ina tscherta raschun, sceptics areguard il pievel, damai che blers sa tegnevan tuttavia anc vi dals princips da la monarchia e dals stadis singuls. Perquai avess la cuntrarevoluziun pudì mobilisar massas cunter la revoluziun republicana. La consequenza fiss stada ina guerra civila, en la quala forsa schizunt ulteriurs stadis (sco la Russia) fissan intervegnids. Tscherts opponents da la sanestra avessan schizunt beneventà ina tala catastrofa da la gronda guerra europeica cunter la Russia reacziunara: «Els vulevan ristgar il diluvi, per che quel mainia els sezs a la pussanza.»^[10]

Daspera tira Nipperdey er a strada in’alternativa pussaivla da vart da l’ala dretga dals liberals. A quella fissi forsa bain reussì da refurmar a moda fundamentala la Confederaziun tudestga; ma quai fiss stà memia pauc, schizunt per blers represchentants or da las atgnas retschas. Er l’opziun d’ina collavuraziun pli stretga tranter l’ala dretga dals liberals e la sanestra moderada enturn Robert Blum na saja betg stada pussaivla, damai che la sanestra simpatisava vaira ferm cun las ideas dals radicals.^[11]

La dumonda davart il naufragi da la Revoluziun

Tenor Mike Rapport ha il naufragi da la Revoluziun muntà ina schanza manchentada ch’ha mess ad ir la ‹via speziala› tudestga. Betg da sutensi, mabain da surengiu, cun agid da la pussanza militara prussiana saja vegnì fundà da Bismarck in imperi revoluziunar ch’haja furmà il scherm dal Terz Reich da pli tard. Ils liberals tudestgs hajan medemamain siemià da pussanza, da pussanza tudestga, ed hajan mess l’unificaziun naziunala sur la libertad politica. «Quai ha forsa furmà la tragedia pli profunda da 1848: schizunt ils liberals eran be memia pronts d’unfrir la libertad a la pussanza.»^[12]

Helga Grebing percunter intercurescha la tesa da la via speziala a moda fitg critica e surpiglia per la Revoluziun dal 1848 la formulaziun da Michael Stürmer che quella n’haja betg exnum ‹fatg naufragi›, mabain saja plitost restada ‹nunfinida›. En general pon ins constatar che la perscrutaziun pli nova ha crititgà e relativà fermamain la tesa da la ‹via speziala› tudestga. Enstagl vegnan accentuads oz ils tratgs cuminaivels dal process da modernisaziun en Germania ed en l’Europa en general.^[13]

Annotaziuns

↑ Siemann 1985, p. 61.
↑ Manfred Wassner: Kleine Geschichte Baden-Württembergs. Theis, Stuttgart 2002, p. 119.
↑ Manfred Wassner (2002), p. 122.
↑ Da quai fa però menziun nagina da las trais gasettas da Constanza en lur rapports davart il pled correspundent.
↑ Christopher Clark: Preussen. Aufstieg und Niedergang. 1600–1947. Deutsche Verlags-Anstalt, Minca 2007, ISBN 978-3-421-05392-3, p. 546 e 560.
↑ Christopher Clark: Preussen. Aufstieg und Niedergang. 1600–1947. Deutsche Verlags-Anstalt, Minca 2007, ISBN 978-3-421-05392-3, p. 565.
↑ Cf. p.ex. Gerhard Fidorra: Strassen, Plätze und Gedenkstätten des 18. März und der Märzgefallenen, en: Jahrbuch für Forschungen zur Geschichte der Arbeiterbewegung, carnet I/2008.
↑ Hans-Ulrich Wehler: Deutsche Gesellschaftsgeschichte. Segund tom: Von der Reformära bis zur industriellen und politischen ‹Deutschen Doppelrevolution› 1815–1845/1849. C.H. Beck, Minca 1987, p. 759–769.
↑ Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte 1860–1866. Tom 1: Bürgerwelt und starker Staat. C.H. Beck, Minca 1983, p. 664/665.
↑ Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte 1860–1866. Tom 1: Bürgerwelt und starker Staat. C.H. Beck, Minca 1983, p. 665s.
↑ Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte 1860–1866. Tom 1: Bürgerwelt und starker Staat. C.H. Beck, Minca 1983, p. 666s.
↑ Mike Rapport: 1848. Year of Revolution. Abacus, s.l. 2008, p. 402.
↑ Helga Grebing: Der ‹deutsche Sonderweg› in Europa 1806–1945. Eine Kritik. W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart e.a., p. 93s.

Litteratura

Friedrich Engels: Revolution und Konterrevolution in Deutschland. New York Daily Tribune, New York 1851/52, restampà en: Karl Marx und Friedrich Engels: Werke, tom 8. Dietz, Berlin 1988, ISBN 3-320-00611-8.
Wilhelm Blos: Die Deutsche Revolution. Geschichte der Deutschen Bewegung von 1848 und 1849. Illustrà dad Otto Emil Lau. J.H.W. Dietz, Stuttgart 1893.
Veit Valentin: Geschichte der deutschen Revolution 1848–1849, 2 toms. Beltz Quadriga, Weinheim-Berlin 1998 (restampa da l’ovra cumparida il 1925), ISBN 3-88679-301-X digitalisat sut google books.
Otto Rühle Otto Rühle: 1848 – Revolution in Deutschland. Dresden, 1927. Restampa Unrast, Münster 1998, ISBN 3-928300-85-7.
Männer der Revolution von 1848. Ed. da l’Arbeitskreis Vorgeschichte und Geschichte der Revolution von 1848/49. Redacziun: Karl Obermann, Gerhard Becker, Siegfried Schmidt e.a. Akademie-Verlag, Berlin 1970.
Illustrierte Geschichte der deutschen Revolution 1848/49, Dietz Verlag 1975.
Hans Jessen (ed.): Die Deutsche Revolution 1848/49 in Augenzeugenberichten. Karl Rauch, Düsseldorf 1968, DTV, Minca 1978, ISBN 3-423-00927-6.
Horst Stuke; Wilfried Forstmann (ed.): Die europäischen Revolutionen von 1848. Athenäum-Hain-Scriptor-Hanstein, Königstein/Ts. 1979 (Neue wiss. Bibl. 103: Geschichte), ISBN 3-445-01894-4 resp. ISBN 3-445-11894-9.
Dieter Langewiesche (ed.): Die deutsche Revolution von 1848/49. Wiss. Buchges., Darmstadt 1983 (Wege der Forschung, tom 164), ISBN 3-534-08404-7.
Wolfram Siemann: Die deutsche Revolution von 1848/49. Neue Historische Bibliothek, tom 266. Suhrkamp, Francfurt a.M. 1985, ISBN 3-518-11266-X.
Männer der Revolution von 1848, tom 2. Ed. da Helmut Bleiber, Walter Schmidt e Rolf Weber. Akademie-Verlag, Berlin 1987.
Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte 1800–1866. Bürgerwelt und starker Staat. C.H. Beck, Minca 1993, ISBN 3-406-09354-X.
Alfred Georg Frei, Kurt Hochstuhl: Wegbereiter der Demokratie. Die badische Revolution 1848/49. Der Traum von der Freiheit. G. Braun, Karlsruhe 1997, ISBN 3-7650-8168-X.
Rüdiger Hachtmann: Berlin 1848. Eine Politik- und Gesellschaftsgeschichte der Revolution. J.H.W. Dietz Nachfolger, Bonn 1997, ISBN 3-8012-4083-5.
Günter Mick: Die Paulskirche. Streiten für Recht und Gerechtigkeit. Kramer, Francfurt a.M. 1988, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1997, ISBN 3-7829-0357-9.
Heinz Rieder: Die Völker läuten Sturm – Die europäische Revolution 1848/49. Casimir Catz, Gernsbach 1997, ISBN 3-925825-45-2.
Walter Grab (ed.): Die Revolution von 1848/49. Eine Dokumentation. Nymphenburger, Minca 1980. Reediziun: Reclam, Stuttgart 1998 (Universal-Bibliothek, tom 9699), ISBN 3-15-009699-5.
Christian Jansen; Thomas Mergel (ed.): Die Revolutionen von 1848/49. Erfahrung – Verarbeitung – Deutung. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1998, ISBN 3-525-01364-7.
Dieter Dowe, Heinz-Gerhard Haupt, Dieter Langewiesche (ed.): Europa 1848. Revolution und Reform. J.H.W. Dietz Nachfolger, Bonn 1998, ISBN 3-8012-4086-X.
Ulrich Speck: 1848. Chronik einer deutschen Revolution. Insel, Francfurt a.M. e Lipsia 1998, ISBN 3-458-33914-0.
Sabine Freitag (ed.): Die 48-er. Lebensbilder aus der deutschen Revolution 1848/49. Verlag C.H. Beck, Minca 1998, ISBN 3-406-42770-7.
Wolfgang von Hippel: Revolution im deutschen Südwesten. Das Großherzogtum Baden 1848/49. Schriften zur politischen Landeskunde Baden-Württembergs, tom 26. Kohlhammer, Stuttgart 1998, ISBN 3-17-014039-6.
Johanna Ludwig, Ilse Nagelschmidt, Susanne Schötz (ed.): Frauen in der bürgerlichen Revolution von 1848/49. Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend, Berlin 1998.
1848/49. Revolution der deutschen Demokraten in Baden. Landesausstellung im Karlsruher Schloß vom 28. Februar 1998 – 2. August 1998. Ed. dal Badisches Landesmuseum Karlsruhe, Nomos, Baden-Baden 1998, ISBN 3-7890-5201-9.
Günter Wollstein: Revolution von 1848. Ed.: Bundeszentrale für politische Bildung (bpb), carnet nr. 265 da las Informationen zur politischen Bildung 1999, restampa 2010, online en format pdf.
Wolfgang J. Mommsen: 1848 – Die ungewollte Revolution. Fischer Taschenbuch, Francfurt a.M. 2000, ISBN 3-596-13899-X.
Helmut Bleiber, Rolf Dlubek, Walter Schmidt (ed.): Demokratie und Arbeiterbewegung in der deutschen Revolution von 1848/49. Gesellschaft – Geschichte – Gegenwart, tom 22, trafo verlag Berlin, 2000, ISBN 3-89626-226-2.
Rüdiger Hachtmann: Epochenschwelle zur Moderne. Einführung in die Revolution von 1848/49 – Retscha Historische Einführungen, tom 9; edition diskord, 2002, ISBN 3-89295-723-1.
Helmut Bleiber, Walter Schmidt, Sabine Schötz (ed.): Akteure eines Umbruchs. Männer und Frauen der Revolution 1848. Fides, Berlin 2003, ISBN 3-931363-11-2.
Klaus Herdepe: Die Preußische Verfassungsfrage 1848. Deutsche Universitätsedition, tom 22. ars et unitas, Neuried 2003, ISBN 3-936117-22-5.
Die Revolution 1848/49 als Gegenstand der Biographik. Kolloquium anlässlich des 160. Jahrestages der Revolution von 1848/49. 26. April 2008, Vorträge-Teil I und II, Berlin 2008 (Pankower Vorträge, carnets 122 e 123).

Colliaziuns

Commons: Revoluziun tudestga dal 1848/49 – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

Funtaunas (en furma digitala)

1848 – Flugschriften im Netz (Stadt- und Universitätsbibliothek Francfurt a.M.).
Die Flugschriften der Sammlung ‹Friedlaender› (Universitätsbibliothek Lodz e Zentral- und Landesbibliothek Berlin).
Verfassung des Deutschen Reiches dals 28 da mars 1849 en furma cumplessiva (PDF, 1,7 MB).

Ulteriurs links

[1] Siemann 1985, p. 61.

[2] Manfred Wassner: Kleine Geschichte Baden-Württembergs. Theis, Stuttgart 2002, p. 119.

[3] Manfred Wassner (2002), p. 122.

[4] Da quai fa però menziun nagina da las trais gasettas da Constanza en lur rapports davart il pled correspundent.

[5] Christopher Clark: Preussen. Aufstieg und Niedergang. 1600–1947. Deutsche Verlags-Anstalt, Minca 2007, ISBN 978-3-421-05392-3, p. 546 e 560.

[6] Christopher Clark: Preussen. Aufstieg und Niedergang. 1600–1947. Deutsche Verlags-Anstalt, Minca 2007, ISBN 978-3-421-05392-3, p. 565.

[7] Cf. p.ex. Gerhard Fidorra: Strassen, Plätze und Gedenkstätten des 18. März und der Märzgefallenen, en: Jahrbuch für Forschungen zur Geschichte der Arbeiterbewegung, carnet I/2008.

[8] Hans-Ulrich Wehler: Deutsche Gesellschaftsgeschichte. Segund tom: Von der Reformära bis zur industriellen und politischen ‹Deutschen Doppelrevolution› 1815–1845/1849. C.H. Beck, Minca 1987, p. 759–769.

[9] Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte 1860–1866. Tom 1: Bürgerwelt und starker Staat. C.H. Beck, Minca 1983, p. 664/665.

[10] Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte 1860–1866. Tom 1: Bürgerwelt und starker Staat. C.H. Beck, Minca 1983, p. 665s.

[11] Thomas Nipperdey: Deutsche Geschichte 1860–1866. Tom 1: Bürgerwelt und starker Staat. C.H. Beck, Minca 1983, p. 666s.

[12] Mike Rapport: 1848. Year of Revolution. Abacus, s.l. 2008, p. 402.

[13] Helga Grebing: Der ‹deutsche Sonderweg› in Europa 1806–1945. Eine Kritik. W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart e.a., p. 93s.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]