Regiunalissem

Zain da la pasch en vischinanza da Seefeld che regorda a la fundaziun da la Cuminanza da lavur da las regiuns alpinas (ArgeAlp)

Il term regiunalissem designescha: la stenta da stgaffir u extender instituziuns en ina regiun geografica, las qualas servan a prender decisiuns autonomas; l’identificaziun dals umans cun ina regiun e – tut tenor – la furma exagerada da questa tenuta; furmas d’expressiun regiunalas en la lingua, en la litteratura ed en l’art figurativ.

La noziun è da differenziar dal term ‹regiunalisaziun›. Quest ultim designescha en general process che servan a constituir u midar spazis politics, administrativs, socials u economics, e quai independentamain da la dumonda sche quels vegnan mess ad ir or da la regiun ubain d’ordaifer.

Regiunalissem politic ed economic

Regiuns entaifer stadis ed a l’ur da plirs stadis

Exempels da regiuns europeicas cun tendenzas autonomisticas / separatisticas (per part contestà)

Sco regiunalissem vegn designada l’intenziun da dischlocar tras regiunalisaziun cumpetenzas da decisiun dal nivel naziunal resp. da quel d’in chantun u pajais federativ sin regiuns pli pitschnas. Il process cuntrari, che rinforza il stadi central, sa numna unitarisaziun.

Regiuns furman territoris da grondezza mesauna: Ellas èn pli pitschnas ch’ils stadis, als quals ellas appartegnan, ma pli grondas che citads u vischnancas. Sco «stadis» vegnan designads en quest connex betg be stadis naziunals, mabain (en stadis federals) er chantuns resp. pajais federativs.

Regiuns pon esser creschidas istoricamain e vegnir renconuschidas e rinforzadas tras process da regiunalisaziun; ellas pon però er vegnir fundadas da nov a moda arbitrara (p.ex. la sutdivisiun da la Frantscha en Départements en rom da la Revoluziun franzosa). Il regiunalissem po er cuntanscher furmas vaira cumplexas: Uschia han ins per exempel stgaffì il 1952 il Baden-Württemberg sco nov pajais federativ tudestg per rinforzar en il sidvest da la Germania regiuns pli pitschnas creschidas istoricamain.

Da las disparitads tranter las singulas regiuns d’in stadi naziunal – surtut areguard lur structuras economicas – s’occupa la politica regiunala statala. Tradiziunalmain è quella d’orientaziun intervenziunistica, vul dir ch’ella sa stenta d’eliminar disparitads (p.ex. en furma da la gulivaziun da finanzas). Daspera è s’etablì dapi la fin dals onns 1970 adina dapli il concept d’ina politica regiunala orientada a l’innovaziun, vul dir che resguarda las regiuns sco agens acturs economics.

Regiuns en l’Europa dal Vest ch’han clamà enturn ils onns 1980 suenter process da regiunalisaziun e ch’èn l’emprim fruntadas sin la resistenza da lur stadis naziunals èn tranter auter stadas: la Scozia, la Valisia e l’Irlanda dal Nord (Gronda Britannia), la Bretagna, l’Occitania e l’Alsazia (Frantscha), il Pajais Basc e la Catalugna (Spagna) ed il Tirol dal Sid (Italia). En il fratemp han ins concedì a las regiuns numnadas vasts dretgs d’autonomia.

Sper las regiuns situadas entaifer in stadi naziunal datti er regiuns che surpassan ils cunfins statals. En bleras regiuns da l’Europa vegn pratitgada ina collavuraziun tranter territoris cunfinants che sa defineschan sco spazi unitar transcunfinal. In exempel furma l’ArgeAlp, la Cuminanza da lavur da las regiuns alpinas che cumpiglia las regiuns situadas en la part centrala da las Alps, da la Lumbardia fin en la Baviera.

Guy Héraud, aderent d’in «federalissem europeic etno-naziunal», ha manegià il 1968 ch’i vegnia a dar en l’avegnir al lieu «da la suveranitad tudestga, franzosa, taliana etc. (...) be pli ina suletta suveranitad, la quala vegn da sia vart ad esser vaira flaivla en vista al federalissem creschent: numnadamain la suveranitad europeica». Ils cunfins en l’Europa stoppian consequentamain vegnir tratgs tenor criteris etnics, cun stgaffir regiuns sco il «Tirol» (che duaja er cumpigliar il Tirol dal Sid). Talas regiuns vegnian a sa sviluppar a stadis regiunals che sajan suttamess directamain a l’Uniun europeica e che vegnian ad esser dependentas be a l’ur da las decisiuns dals stadis naziunals odierns, a las qualas ellas appartegnan actualmain.

Auters, sco per exempel Bruno Luverà, crititgeschan che questa furma radicala dal regiunalissem cumpiglia «il privel da stgaffir inslas isoladas dals egoissems regiunals». Ed en vista a l’exempel concret dal Tirol dal Sid renda el attent al fatg ch’il status d’autonomia actual furmia «in patg constituziunal che serva a reglar il conflict etnic» e che quel vegniss mess en privel cun stgaffir ina «Euregio Tirol».

Ina furma dal regiunalissem consista er en l’idea da stgaffir ciclus economics regiunals. Il fatg ch’ils producents èn enconuschents en l’atgna regiun e la pussaivladad da controllar persunalmain, schebain quels produceschan e commerzialiseschan lur products a moda persistenta, serva a svegliar la confidenza dals consuments en la qualitad dals products. Medemamain pon uschia vegnir minimads ils transports, quai che distgargia l’ambient.

Regiuns globalas

Inscunter da l’ASEAN a Jakarta (2011)

En la denominaziun internaziunala vegnan regiuns fin a la grondezza da continents numnadas ‹regiuns›. Er qua sa lascha applitgar la definiziun da la noziun ‹regiun› sco ‹territori da grondezza mesauna›: continents èn pli pitschens ch’il mund, ma pli gronds che singuls stadis. En quest connex sa lascha la noziun ‹regiunalissem› applitgar a la tendenza da stadis naziunals da s’unir en cooperaziuns internaziunalas che s’identifitgeschan sur lur appartegnientscha ad ina regiun mundiala specifica.

Exempels prominents per organisaziuns regiunalas ch’èn sa sviluppadas en questa moda furman EU, ASEAN, NAFTA, Mercosur etc. Gist ils onns 1990 è il regiunalissem sa derasà talmain ch’el po valair sco pli impurtant liom tranter il nivel dals stadis naziunals d’ina vart ed il nivel interregiunal resp. global da l’autra vart.

Regiunalissem ord vista da la psicologia sociala

Ord vista da la psicologia sociala designescha il term ‹regiunalissem› l’identificaziun cun ina gruppa regiunala ch’è connotada a moda positiva (p.ex. «Nus Bavarais»). Emil Küng interpretescha la valur che vegn attribuida al regiunal sco «stima dals avantatgs dal pitschen e survesaivel». L’aspect negativ che po esser collià cun accentuar l’identitad regiunala è la discriminaziun da quels che n’appartegnan betg a la gruppa regiunala, pia xenofobia.

Regiunalists che na sa cuntentan betg cun dapli autonomia per lur regiun, pia cun regiunalisaziun en il senn dal pled per propi, snegan ch’il stadi en il qual la regiun sa chatta furmia in stadi naziunal e proclameschan enstagl l’atgna regiun sco «naziun». Questa tenuta ch’è savens colliada cun tendenzas separatisticas vegn er designada sco naziunalissem regiunal.

Regiunalissem en la linguistica

La linguistica discurra da regiunalissems en connex cun pleds ch’èn be derasads en tschertas regiuns d’in areal linguistic. Per exempel san en la Germania dal Nord be paucs che «Blumenkohl» vegn per part numnà en l’Austria ed en la Germania dal Sid «Karfiol». Per pleds entaifer la lingua tudestga ch’èn derasads be en Svizra dovran ins la noziun helvetissems. Il medem fenomen exista sa chapescha er en autras linguas, en il rumantsch per exempel en furma da varietads idiomaticas u dialectalas che n’èn betg en diever en las autras regiuns.

Regiunalissem en art e cultura

Grant Wood, 1930

Da ‹regiunalissem› discurr’ins en divers contexts da l’istorgia da la litteratura, architectura, art figurativ e.a. I sajan allegads dus exempels or da duas differentas epocas da l’istorgia d’art e cultura dals Stadis Unids:

Entaifer la litteratura dals Stadis Unids designescha ‹regiunalissem› ina perspectiva litterara ch’è daventada populara dal temp da la Guerra da secessiun. Auturs locals (local-color – colorit local) han descrit da quel temp quasi mintga regiun dals Stadis Unids; las descripziuns dad usits e dialects servivan ad augmentar l’autenticitad da lur ovras che vegnan attribuidas al realissem.

En l’istorgia d’art dals Stadis Unids vegn il term ‹regiunalissem› duvrà per descriver in stil realistic che spretschava la citad e la tecnologia che sa sviluppava là e che sa concentrava enstagl sin scenas da la vita rurala. La pli gronda popularitad han stils regiunals cuntanschì ils onns 1930 fin 1935, pia dal temp da la crisa economica mundiala (Gronda depressiun), e quai en l’art da Grant Wood e Thomas Hart Benton.

Per approfundar: Midada da structura regiunala

Il term ‹midada da structura regiunala› designescha en la geografia economica svilups che midan entaifer ina regiun las abilitads, las cumpetenzas, ils connex e l’infrastructura. En pitschens pass succeda quai en il mintgadi, visibel vegnan las midadas però per ordinari en furma da cesuras structuralas.

‹Midada da structura› è in term fitg vast cun implicaziuns betg mo economicas, mabain er politicas, socialas e culturalas. La finamira d’ina midada da structura – la quala vegn per ordinari iniziada da vart da la politica, ma na sa lascha betg adina diriger tenor giavisch – è da meglierar, mantegnair resp. recuperar ils avantatgs dal lieu cun augmentar l’effizienza economica da la regiun.

Ina midada da structura daventa per ordinari in tema resp. ina finamira politica en quel mument ch’ina regiun u in entir pajais ha problems structurals u vala economicamain sco flaivel. En l’Uniun europeica pertutga quai per exempel il nord da la Gronda Britannia u il sid da l’Italia e surtut ils stadis da l’Europa da l’Ost.

Motivs

Il motiv il pli frequent per midada da structura furma la flaivlezza d’ina regiun en la concurrenza economica cun autras regiuns cumparegliablas. Questa flaivlezza po derivar da process e svilups fitg differents. En general sa lascha dir ch’il problem sa tschenta en quel mument che process na vegnan betg actualisads suffizientamain e che las structuras vegnan marvas.

Ils stgalims da svilup d’ina societad vegnan, formulà a moda simplifitgada, sutdividids en la societad agrara, la societad industriala e la societad d’infurmaziun. La transiziun d’in stgalim a l’auter po succeder a moda fitg fluctuanta. Ils bains centrals èn l’emprim terren e fund sco er forzas da lavur, pli tard maschinas effizientas sco er infurmaziuns e savida. Gia tar la transiziun vers la societad industriala èsi sa mussà che regiuns dovran indrizs scientifics. In stgalim da svilup superiur cloma suenter adina dapli globalisaziun, pia suenter il stgomi mundial da rauba e d’infurmaziuns sco er suenter la repartiziun da la creaziun da valur en differentas regiuns.

Impurtant en connex cun la midada da structura èn las repercussiuns dals secturs economics superiurs sin quels inferiurs. En la pratica munta quai ch’ina societad industriala posseda er megliers meds per l’agricultura e ch’ina societad d’infurmaziun meglierescha er l’industria elavuranta. En l’ultim cas discurr’ins oz da la transfurmaziun d’ina regiun d’industria en ina regiun da high-tech.

Dal fatg che la midada da la structura sociala d’ina regiun creescha avantatgs dal lieu er areguard ils meds da producziun ed accents da producziun avant maun resulta però er che la cumpart da manaschis dals secturs economics inferiurs vi dal product interiur brut en ina societad pli sviluppada na vegn en nagin cas a svanir.

Er mesiras e midadas sin il champ politic pon influenzar la midada da structura. En general emprova il stadi da regular ils midaments e d’intervegnir cun diriger ils svilups. La furma atgnamain negativa da far quai è da contribuir subvenziuns ad ina branscha e structura economica che n’è betg pli rentabla. Concedidas a temp limità pon subvenziuns però gidar a mitigiar las consequenzas da midaments memia andetgs. A lunga vista sto la regiun però esser abla da s’adattar da sai anora a las novas relaziuns, uschiglio maina la fin da la fasa da subvenziun ad ina flaivlezza da structura.

Ulteriuras activitads dal stadi pon esser la promoziun d’investiziuns e da la domiciliaziun al lieu, per gronda part medemamain en furma da subvenziuns. Ina pussaivladad da promover l’atgna iniziativa è da laschar concurrer las regiuns per las subvenziuns.

Facturs

La regiun da Francfurt a.M.

Regiuns che disponan d’ina buna infrastructura en plirs secturs economics, paran d’esser spezialmain flexiblas ed ablas da sa sviluppar e s’adattar cuntinuadamain. La regiun da Francfurt a.M. per exempel sa chatta en ina situaziun topografica favuraivla en l’Europa Centrala. A la muntada da la regiun sco center logistic è suandà il svilup sco lieu da martgà e da finanzas; e quests ultims èn colliads stretgamain cun bains d’infurmaziun, ils quals sa laschan da lur vart chapir sco bain logistic. A Francfurt è uschia er sa sviluppada ina fitg buna infrastructura d’infurmaziun. En talas regiuns succeda la midada da structura a moda bundant pli flexibla e cuntinuanta, a basa da necessitads economicas.

Surtut dapi l’industrialisaziun tempriva furman instituziuns da perscrutaziun e da furmaziun superiura in factur ch’ha gidà ina regiun a sa posiziunar e sa sviluppar. En la fasa actuala da la globalisaziun è quest factur anc daventà bundant pli impurtant, damai che la cumpart dal svilup da novs products è creschì enormamain envers la producziun sco tala.

Medemamain da grond avantatg per ina regiun poi esser, sche quella sviluppa ina cumpetenza-clav che sa lascha sviluppar sur decennis. Er quai promova la vieuta cuntinuanta da la structura. In exempel furma l’industria d’uras en Svizra, a la quala igl è – malgrà tuttas crisas – adina puspè reussì d’inventar sasezza da nov.

Per ina midada da structura effizienta èsi necessari che la regiun adatteschia l’infrastructura existenta als novs bains. L’infrastructura furma la premissa per ch’i possian sa furmar chadainas da creaziun da valur en la regiun e sur la regiun ora. L’infrastructura è savens il lieu nua che la politica economica intervegna, perquai che l’effizienza da las mesiras sa lascha predir qua meglier che tar il svilup da cumpetenzas.

Sfidas

La midada da structura regiunala po, surtut sche quella ha lieu svelt ed a moda andetga, chaschunar temas e manar a divers problems (relaschadas en massa, midadas areguard las qualificaziuns ch’èn dumandadas etc.). Per part pon midadas che vegnan resentidas sco smanatscha envers il ‹vegl e cumprovà› er manar a resistenza zuppada u averta. In enconuschent exempel istoric furma las sullevaziuns dals tessunzs cunter la mecanisaziun da l’industria da textilas.

Litteratura

• Regionalität als Kategorie der Sprach- und Literaturwissenschaft. Ed. Instytut Filologii Germanskiej der Uniwersytet Opolski. Francfurt a.M. 2002.
• J.N. Adams: The Regional Diversification of Latin 200 BC – AD 600. Cambridge University Press, Cambridge 2007.
• Dirk Gerdes e.a.: Regionen und Regionalismus in Westeuropa. Kohlhammer, Stuttgart 1987.
• Axel Borrmann, Bernhard Fischer, Rolf Jungnickel, Georg Koopmann, Hans-Eckart Scharrer: Regionalismustendenzen im Welthandel. Erscheinungsformen, Ursachen und Bedeutung für Richtung und Struktur des internationalen Handels. Nomos, Baden-Baden 1995.
• Michael Mäs: Regionalismus, Nationalismus und Fremdenfeindlichkeit. VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2005, ISBN 3-531-14655-6.
• Marcus Mey: Regionalismus in Großbritannien – kulturwissenschaftlich betrachtet. Duncker & Humblot, Berlin 2003.
• Armin von Ungern-Sternberg: Erzählregionen. Überlegungen zu literarischen Räumen mit Blick auf die deutsche Literatur des Baltikums, das Baltikum und die deutsche Literatur. Bielefeld 2003.
• Jochen Blaschke (ed.): Handbuch der westeuropäischen Regionalbewegungen. Syndikat, Francfurt a.M. 1980, ISBN 3-8108-0149-6.
• Lutz Bergner: Der italienische Regionalismus. Ein Rechtsvergleich mit dezentralen und föderalen Systemen, insbesondere mit dem deutschen föderativen System. Kovac, Hamburg 2008, ISBN 978-3-8300-3997-6.
• Winfried Böttcher (ed.): Subsidiarität – Regionalismus – Föderalismus. Münster 2004.

Colliaziuns

 Commons: Regiunalissem – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Hans-Jürgen Hansen: Regionalismus und Weltgesellschaft, 1984 (PDF; 465 kB)
• Stefan Kühn: Komplementärer Regionalismus, Hans-Böckler-Stiftung 1999 (PDF; 950 kB)
• Heinz Fassmann: Regionalismus, Föderalismus, Supranationalismus. Begriffe und Konzepte. Demokratiezentrum Wien 2001 (PDF; 300 kB)
• Sabine Riedel: Regionaler Nationalismus. Aktuelle Gefahren für die Europäische Integration, SWP-Studie 2006