Samignun

Ord Wikipedia
Samignun
Vischnanca politica
Fracziun da Ramosch

Durada?
Samnaun-Ravaisch

Vopna
Administraziun
Stadi Svizra
Chantun Grischun
Regiun Engiadina Bassa/Val Müstair
Territori
Autezza 1846 m s.m.
Surfatscha 55,18 km²
Populaziun 788 abitants
(31 da december 2021)
Spessezza 14 ab./km²
Autras infurmaziuns
Numer postal 7563
Preselecziun 081
Numer UST 3752
Lingua tradiziunala rumantsch
Dialect da Samignun
Internet
Pagina-web uffiziala
Lexicon istoric retic

Samignun ( [sɐmiˈɲun]?/i, er Samagnun [sɐmɐˈɲun]?/i, tudestg Samnaun [samˈnau̯n], bavarais Tsalnaun [tsɐlˈnau̯n][1] u Salnaun) è ina vischnanca politica dal Grischun. Ella è situada en la part orientala dal chantun en il circul Ramosch dal district En. La vischnanca sa cumpona da las fracziuns Champatsch, Laret, Plan, Ravaisch e Samnaun situadas tuttas en la Val Samignun. Per motivs istorics e pertutgant il traffic è Samignun in’exclava da duana; il vitg sa chatta pia ordaifer il cunfin da dazi svizzer. Dapi ch’ils abitants da Samignun èn vegnids germanisads en il 19avel tschientaner davent dal Tirol furma Samignun la suletta vischnanca en Svizra nua ch’i vegn discurrì in dialect bavarais.

Geografia[modifitgar | modifitgar il code]

Situaziun geografica[modifitgar | modifitgar il code]

La Val Samignun sa chatta tranter las duas crestas da la Gruppa da Samignun ed ha pliras vals lateralas. Ella entschaiva tar la Fuorcla Zeblas (tud. Samnauner Joch, Zeblasjoch; 2539 m) e s’extenda vers il nordost fin a Schalkl, ina fracziun da la vischnanca austriaca da Danuder (tud. Nauders). Tras la val curra il Tscher (tud. Schergenbach), in flum da 16 kilometers lunghezza che nascha sin la Fuorcla Zeblas. La Val Samignun è la suletta val entaifer la Gruppa da Samignun ch’è abitada. Il punct il pli aut è il Muttler cun 3294 meters autezza, il pli bass è la Spissermühle sin 1511 meters sur mar.

Muntognas enturn la val[modifitgar | modifitgar il code]

La Gruppa da Samignun è ina chadaina da muntognas da las Alps Centralas cun autezzas en media da 2700 fin 3000 meters. En il sidost cunfina ella cun la Val Sinestra, en il vest cun la Val Fenga (tud. Fimbertal) ed il Stanzertal ed en l’ost e sidost cun la Val da l’En. La chadaina da muntognas consista da duas crestas, ina cresta principala (u cresta settentriunala) ed ina cresta secundara che limiteschan la val. La cresta principala furma la cuntinuaziun vers nordost dal Massiv dal Silvretta e s’extenda da la Fuorcla Zeblas sur il Piz Rots (3097 m), il Bürkelkopf (3033 m), Gribellakopf (2987 m), Hexenkopf (3035 m), Furgler (3004 m), Blankakopf (2895 m), Rotpleiskopf (2938 m) ed il Kegelkopf (2920 m) fin a Landeck en il Tirol. La cresta secundara è pli auta che la principala, ma era pli curta. Ella sa sparta da la cresta principala sper il Piz Rots e s’extenda da là ennà vers il sidost e silsuenter vers il nordost e finescha sper Vestmezia (tud. Finstermünz) tranter l’En ed il Tscher. La cresta secundara cumpiglia il Piz Tschütta (tud. Stammerspitz(e); 3254 m), il Muttler (3294 m) ed il Piz Mundin (3254 m).

Fracziuns[modifitgar | modifitgar il code]

La vischnanca da Samignun sa cumpona da tschintg fracziuns. En il center da la val sa chatta Samignun sez (1835 m), lura suonda Ravaisch (1799 m) al pe dal Che d’Mot, Plan (era Plaun; 1728 m) a la spunda dal Tscher, Laret (1730 m) al pe dal Piz Munschuns ed il davos Champatsch (tud. Compatsch; 1718 m) a l’entrada da la val, en vischinanza dal cunfin cun l’Austria e dal lieu da cunfin austriac Spiss (rum. Spescha). Champatsch furma ozendi il center da la Val Samignun.

Territori communal[modifitgar | modifitgar il code]

La surfatscha totala da la vischnanca munta a 5618 hectaras. 166 hectaras consistan dad ers e pradas, 2424 hectaras furman terren cun giudida agricula, 658 hectaras èn cuvertas da guaud, 53 hectaras èn abitadas (chasas e vias) e 2317 hectaras èn terren nunproductiv.[2]

Vischnancas cunfinantas[modifitgar | modifitgar il code]

Kappl e See
(Landeck, Tirol, Austria)
Ischla/Ischgl
(Landeck, Tirol, Austria)
Spescha/Spiss
(Landeck, Tirol, Austria)
Valsot
(fin il 2012 Ramosch)
Valsot
(fin il 2012 Tschlin e Ramosch)

Num dal lieu e vopna[modifitgar | modifitgar il code]

Il num da la Val Samignun va probabel enavos al num da la chaplutta da S. Magnus a Samignun e deriva d’ina furma latina (ipotetica) *Ad Sanctu Magnone. Per rumantsch existan u existivan sper Samignun las furmas Samanun, Samagnun, Samanum e Samnun.

Il num tudestg è per regla Samnaun, en il dialect bavarais da Samignun ed en general en il tirolais vegn il num dentant pronunzià Tsalnaun [tsɐlˈnau̯n] u Salnaun. La segunda furma è ozendi pli derasada, schebain che pleds rumantschs ch’entschaivan cun s èn vegnids surpigliads sco ts en il tirolais.[3]

La vopna da Samignun mussa sin fund cotschen ina crusch en argient (alv) cun duas conchiglias en argient (alv) en ils champs sisum. Las conchiglias èn il simbol da S. Giachen il vegl, il patrun da la baselgia parochiala da Samignun. La crusch simbolisescha la rolla da Samignun sco vischnanca da cunfin.

Istorgia[modifitgar | modifitgar il code]

Da tge temp che la Val Samignun è vegnida colonisada n’è betg enconuschent. Ina colonisaziun tras il carstgaun fiss stada pussaivla dapi la fin dal temp da glatsch, ma i n’è betg cler sche la val era gia populada en ils temps da crap, da bronz e da fier.[4] Ils emprims colonists èn probablamain stads purs or da l’Engiadina che nizzegiavan a l’entschatta la val sco aclas. Ins suppona ch’ils colonists vegnivan da Tschlin e Ramosch e ch’els chatschavan lur muvel da l’Engiadina sur la Fuorcla Maisas en la Val Samignun. Pli tard èn ils colonists restads sur onn.

Samignun vegn numnà l’emprima giada l’onn 1089. Da quel temp ha il signur Gebhard da Tarasp regalà possess en la Val Samignun a la claustra Mariamunt. Da lez temp era la val pia gia populada dapi in detg temp ed aveva in’impurtanza economica. Oriundamain era la val colliada cun l’Engiadina be tras ils pass ed era accessibla be durant la stad. Ma grazia al clima temperà ed il sulom fritgaivel pudevan ils colonists manar ina vita quasi autarca. L’onn 1220 è la donaziun vegnida confirmada en in document papal. Plinavant exista in contract dal 1249 en il qual papa Innocenz ha concedì tscherts dretgs ad ina chaplutta a Samignun. Politicamain appartegneva Samignun a Ramosch che furmava sco il rest da l’Engiadina Bassa ina part dal contadi dal Vnuost. La regiun suttasteva pia als prinzis dal Tirol e pli tard a l’Austria. Ultra da quai aveva l’uvestg da Cuira dretgs feudals. Il 1652 è la Lia da la Chadé sortida da l’uniun da l’uvestg da Cuira cun la Tumleastga, il Surses, la Bregaglia e l’Engiadina. Era Samignun fascheva part da la Lia da la Chadé ed appartegneva a la dretgira auta da Ramosch. Il 1652 è l’Engiadina sa deliberada ensemen cun la Val Samignun dals dretgs feudals.

Cura che la refurmaziun è vegnida introducida en l’Engiadina en il 16avel tschientaner, è era ina part da Samignun sa convertida a la nova cardientscha. La pli gronda part dals abitants è dentant restada catolica, quai ch’è probablamain d’attribuir a la vischinanza e las relaziuns cun il Tirol. Il 1600 era var in terz dals abitants refurmà. Durant ils Scumbigls grischuns en la Guerra da trent’onns è era Samignun vegnì involvì en battaglias. A partir dal 1620 han ils Habsburgais invadì pliras giadas l’Engiadina, ed era Samignun è vegnì assaglì e sblundregià. Ultra da quai ha la schuldada purtà epidemias en la val che han furià surtut ils onns 1629 e 1635. Plinavant han paders chaputschins empruvà cun metodas agressivas da convertir abitants refurmads al catolicissem, quai che ha provocà dispitas. Igl è dentant documentà che omaduas confessiuns faschevan diever da la baselgia l’onn 1651. Enfin l’entschatta dal 19avel tschientaner èn tut ils refurmads sa convertids u emigrads, e l’onn 1836 ha gì lieu il davos servetsch divin refurmà.[5]

La diversitad da cardientschas ha er procurà per dispitas cun la dretgira auta a Ramosch. In tschert temp han ins vulì che l’uffizi dal president da Samignun vegnia occupà in onn dad in refurmà e l’auter dad in catolic. Pliras giadas n’han ins dentant chattà nagin refurmà indigen per l’uffizi (uschia p.ex. tranter 1753 e 1777), cun il resultat ch’insatgi da Ramosch ha surpiglià l’uffizi da president. Per consequenza da questas dispitas è Samignun daventà l’onn 1806 in’atgna vischnanca.[6]

Il 1798 è Samignun stà pertutgà dals conflicts tranter la Frantscha e l’Austria. Tranter auter è la culla dal clutger da Champatsch vegnida destruida. Donns dad aua en il clutger han sinaquai destruì la cronica da la val che vegniva conservada là e che cuntegneva probablamain in rapport davart l’emprima colonisaziun da la val.[7] Ensemen cun il rest dal Grischun è Samignun daventà l’onn 1799 ina part da la Republica helvetica ed il 1803 ensemen cun il chantun Grischun ina part da la Confederaziun. L’onn 1812 è l’emprima scola communala vegnida averta.

L’introducziun d’in sistem da duana central en Svizra l’onn 1848 ha chaschunà gronds dischavantatgs per Samignun, perquai ch’il commerzi cun il Tirol è vegnì engrevgià. Ils onns 1888 e 1892 ha la vischnanca dumandà l’exclusiun dal territori da vischnanca da la duana svizra. Ils 29 d’avrigl 1892 ha il Cussegl federal approvà la dumonda cun l’argument che la val dependia dal commerzi cun l’Austria.

Il 1913 è vegnida finida la via d’access da Samignun a Vinadi. Quella ha creà per l’emprima giada ina colliaziun directa da la Val Samignun en l’Engiadina Bassa ch’era charrabla l’entir onn. Avant era Samignun accessibel be la stad sur ils pass da muntogna u davent dal Tirol. En il Tirol manavan duas sendas, ina da Samignun tras la Fuorcla Zeblas en il Paznaun e l’autra sur Champatsch en la Val da l’En. Il proxim uffizi da posta ed il proxim medi sa chattavan a Danuder en il Tirol.[8]

La via directa sin territori svizzer è vegnida approvada dal Cussegl federal il 1905 e la Confederaziun ha surpiglià ils custs da construcziun. Avant avevan ins anc gì resalvas pervia dals custs; ina cumparegliaziun aveva mussà ch’ins avess pudì redomiciliar cun il medem import tut ils abitants da Samignun en l’Africa dal Sid e cumprar là grondas proprietads da terren per mintga famiglia.[9] Perquai che la via cun numerusas punts e galarias maina sur chavorgias e sper paraids-crap or, è la construcziun stada ina prestaziun enorma. Dapi la construcziun da la via è adina puspè vegnì discutà sche l’exemziun da dazi duaja vegnir revocada. Damai ch’ils custs ed ils dischavantatgs da quest pass fissan pli gronds che las entradas da dazi, è il status vegnì mantegnì fin il di dad oz.

A partir dals onns 1920 è il turissem entrà en la val ed ha remplazzà plaun a plaun l’agricultura sco sectur da gudogn principal. Dapi ils onns 1950 è il turissem il sectur economic il pli impurtant. Il territori da skis communabel Silvretta Arena Samnaun/Ischgl furma in dals pli gronds territoris da skis en las Alps Orientalas.

Populaziun[modifitgar | modifitgar il code]

La fin dal 2010 dumbrava Samignun 760 abitantas ed abitants.[10] Da quels eran 641 burgais svizzers e 119 esters. 25,8 % da la populaziun era damain che 20 onns veglia, 63,4 % dumbrava tranter 20 e 64 onns e 10 % avevan dapli che 64 onns. L’onn 2000 dumbrava Samignun 285 chasadas; en media vivevan pia 2,4 persunas en ina chasada. 46,4 % dals abitants han terminà ina scolaziun sin il stgalim secundar II e 7,2 % sin il stgalim terziar.[11]

Svilup da la populaziun
Onn 1835 1850 1900 1950 2000 2009
Abitants 387 313 357 424 743 813

Lingua[modifitgar | modifitgar il code]

Tar la dumbraziun dal pievel dal 2000 han 93,5 % inditgà il tudestg sco lingua dumagnada il meglier, 1,7 % il portugais e 1,6 % il serbocroat. Tut las autras linguas cuntanschevan damain che 1 %. Ina caracteristica è che Samignun è il sulet lieu en Svizra, nua ch’i vegn discurrì in dialect bavarais.

Midada al tudestg[modifitgar | modifitgar il code]

Oriundamain discurrivan ils abitants da Samignun in dialect rumantsch ch’era fitg datiers dal vallader da l’Engiadina Bassa. Perquai che la val era colliada cun l’Engiadina be tras ils pass da muntogna che n’eran betg passabels durant l’enviern, avevan ils abitants da la val dapli contact cun il Tirol da lingua tudestga che cun l’Engiadina rumantscha. En il 19avel tschientaner è il lieu passà al tudestg; il dialect rumantsch da Samignun è mort ora dal tuttafatg il 1935.

Fin enturn il 1820 discurrivan ins en la val bunamain exclusivamain rumantsch, ma tras l’immigraziun e nozzas cun glieud dal Tirol ha il dialect bavarais pudì fitgar pe pauc pli tard.[12] Ina tschert’influenza ha segiramain er gì l’engaschament d’in scolast oriund da la Malserheide en il Tirol che ha spusà ina dunna da Samignun ed è daventà scolast dal vitg. Otto Gröger suppona plinavant che l’emigraziun respectivamain la spariziun da la minoranza refurmada (ch’aveva ina pli gronda attaschadadad cun l’Engiadina refurmada che cun il Tirol catolic) haja indeblì il rumantsch. Fin il 1810 vegniva la pregia catolica probablamain tegnida per rumantsch, suenter il 1810 per tudestg. La pregia refurmada han reverendas engiadinais probablamain fatg per rumantsch. La davosa pregia refurmada per rumantsch ha gì lieu il 1835, cura che la davosa abitanta refurmada da Samignun è morta ed il pled da bara è vegnì legì per rumantsch.[13] Dapi circa l’onn 1820 duvravan ins a Samignun omaduas linguas, enfin ch’il tirolais è sa profilà pli e pli ed ha stgatschà il rumantsch. Probabel saveva la pli gronda part dal abitants gia discurrer avant tudestg. Ils onns 1920 relata Otto Gröger che nagin a Samignun possia sa reguardar dad insatgi che na discurriva betg tudestg.[14]

Tar l’emprima dumbraziun dal pievel svizra (1860) eran anc 10 chasadas rumantschas, visavi 68 da lingua tudestga. Diesch onns pli tard (dumbraziun dal 1870) è registrada be anc ina chasada da lingua rumantscha. Per quest motiv na vegn Samignun er betg quintà tar l’intschess tradiziunalmain rumantsch. Chapì il rumantsch ha dentant probablamain anc la plipart dals abitants.[15] Il pader benedictin Maurus Carnot ch’è naschì il 1865 a Samignun e creschì si là n’ha gia betg discurrì pli rumantsch da Samignun; el ha emprendì il rumantsch sco lingua estra a Mustér.[16] Cura che Robert de Planta e Florian Melcher han documentà il rumantsch da Samignun tranter il 1899 ed il 1910, devi be anc singulas persunas da lingua rumantscha. Questa retschertga è bain il sulet fastiz dal dialect rumantsch da Samignun. Tranter ils davos pledaders eran Augustin Heiss, Casimir Platzer e Johanna Kleinstein. Cura che Augustin Heiss è mort l’onn 1935, è il rumantsch da Samignun sparì definitivamain.[17]

Il dialect rumantsch da Samignun[modifitgar | modifitgar il code]

Aifer il rumantsch tutgava il dialect da Samignun cleramain tar il vallader. Entras l’isolaziun da la Val Samignun aveva il dialect local dentant ina posiziun particulara che s’exprimiva d’ina vart tras arcaissems. (Uschia aveva il rumantsch da Samignun plirs tratgs cuminaivels cun il jauer da la Val Müstair, il qual sa mussa pli arcaic en cumparegliaziun cun il vallader.) Da l’autra vart èn sa fatgas valair novaziuns linguisticas che stattan en connex cun il contact cun il tirolais.

Bunamain tut quai ch’ins sa davart il rumantsch da Samignun deriva da las registraziuns da Florian Melcher e Robert de Planta. Lur notizias consistan da passa 12 000 pleds e proverbis.[18] Fin il di dad oz è be ina part dal material davart il rumantsch da Samignun vegnida publitgada. Igl existan plinavant ina grammatica da Theodor Gartner dal 1879 ed in text da quatter paginas dal 1890. L’onn 1981 ha Ada Ritter preschentà en sia dissertaziun ina survista detagliada da l’inventari fonetic.

Tratgs che attribueschan il rumantsch da Samignun al vallader èn tranter auter la conservaziun dad a accentuà sco en chasa (a Samignun per il solit en la furma curta cha) visavi al puter chesa u il svilup dad A latin avant M tar [ɔ] sco en chomma visavi al puter chamma. Ultra da quai datti er cas nua ch’il dialect da Samignun ha conservà in vocalissem pli vegl ch’il vallader, analog al jauer da la Val Müstair u al sursilvan.

  • Ils diftongs au, ou, oa, ea ch’èn daventads dapertut en vallader á, o, e èn sa mantegnids per part a Samignun: maun, paun visavi ladin mán, pán. Ou avant r, s, l + consonant è sa mantegnì il meglier, ma er en quel cas existan las furmas pli novas: courda/corda [ˈkɔu̯rðɐ]/[ˈkɔrðɐ]. Ea è per la plipart daventà e: pell [pɛl]; sa mantegnì è dentant cuvearta [kuˈvɛɐ̯rtɐ] sper cuverta.
  • AU accentuà latin è daventà a lung e betg o sco en il rest dal ladin: ar (aur), nasch (nausch).
  • Il sun [n] suenter vocal è sa mantegnì a Samignun, entant ch’el è daventà en l’Engiadina tut tenor il vocal [ɲ] u [ŋ]: chaun e cumin enstagl da cháng e cumign.
  • -LC- latin avant E/I è sa mantegnì, entant ch’il L è svanì en il ladin: dultg e chiltschina.
  • Il sun final NG latin è sa mantegnì en plirs cas en la furma pli veglia ntg enstagl da ŋk: pantg ma er lunc.

Ils suandantas tratgs attribuescha Ada Ritter a l’influenza dal bavarais:

  • Ils vocals ü ed ö èn vegnids delabialisads ad i ed e: fegl [feʎ], egl [], dir [dir] e glina [ˈʎinɐ] en cuntrast cun ladin fögl, ögl, dür, glüna. La midada fonetica era probabel bunamain concludida, per part èn dentant era furmas cun ö cumprovadas: sen [sen] sper sönn [søn] e plevja [ˈplevjɐ] sper plövja [ˈpløvjɐ].
  • Ils fricativs sonors [z] e [ʒ] èn daventads en il dialect da Samignun identics cun ils fricativs surds: spusa, baselja e plaschair èn vegnids pronunziads [ˈʃpusɐ], [vɐˈseʎɐ] e [plɐˈʃai̯r].
  • Ina posiziun particulara ha G latin avant E/I: En il rumantsch è il sun sa sviluppà da [] tar in simpel [ʒ]. En il dialect da Samignun è il sun dentant sa sviluppà a [] surd ed en plirs cas vinavant tar in simpel [ʃ]: tschierl sper schierl.
  • Il sun d è sa sviluppà en il rumantsch da Samignun tar [ð]: cridar e stadaira vegnivan pronunziads [kriˈðar] e [ʃtɐˈðai̯rɐ].
  • Ils suns palatals gl e gn (IPA: [ʎ] e [ɲ]) avevan ina tendenza tar il simpel l e n: mulin sper muglin e nia sper gnia.
  • Fitg remartgabel è che [b] e [v] eran remplazzabels en plirs cas: naiver/naiber [ˈnaivər], lavina/labina [lɐˈvinɐ], vrijinna/brijinna [vrijanːə]. Ada Ritter suppona che la bilinguitad rumantsch-tirolaisa saja il motiv per quest svilup. En il dialect tirolais na datti ni [b] ni [v] sonors, ma il sun [ʋ] cha stat foneticamain tranter [b] e [v]. Probabel han ils da Samignun surpiglià il sun tirolais, quai che ha gì sco resultat ch’ins na ha betg pli fatg ina differenza clera tranter [b] e [v]. Il medem svilup aifer il rumantsch è uschiglio be enconuschent dal jauer che sa chatta medemamain en ina situaziun da contact linguistic cun il tirolais.
  • Dal tirolais è vegnì emprestà il sun [pf] ch’è dentant vegnì remplazzà en plirs cas tras f simpel: tirolais pflegn > pflejàr [pfleˈjar], tirolais Pfaiffezagl > pfeifazocla [pfai̯fɐˈtsɔklɐ].

Sco ils auters dialects ladins ha er il rumantsch da Samignun surpiglià directamain pleds dal tudestg. Tranter quels sa chattan sper paur e puop era pleds sco vat dal tirolais pald, vaunc dal tirolais Pank, vallas dal tirolais pall, vaffas da tirolais Waffe u vaunga dal tirolais Wange.

Dialect da Samignun
Raquint dad Augustin Heiss ch’aveva lura 70 onns, registrà da Robert de Planta
Transcripziun en IPA[19]
Vun di! Vaiva durmi vain? Oz e vel avra. No lain ir a sejar jo quela prada. Quel on clapaina blear fain. E na an ughi tschintsch vatschas, trais trimms i dus vadeas. Mes va a teni dudasch tschetveschs i deschses tschavras. Al tschavrer va mintscha mumbal culas tschavras sil pasc i vain ala saira dartschea anavo. Tschavas daja pro no indjins. Al umbiern passa naja metsja dus purschlins. Al vel Jatschen e adin amo in bun tschatsader. El va blearas ja cun ses tschauns sila tschatscha dalas levras. Ina ja a e viss in uerts, mo el padeva ne sijetar sin el, portscha al dera massa lentsch davent. El a sijeta schon pli co tschient tschemutschs. Sia sor a in fil da vaintschin ons id ina matta da destot ons. Mamandues aun tschavias nairs i elts grischs. Al mat a nom Tschasper i la matta Tschatrina. Al Tschasper a in tschea gross, in calets cuert i tschommas lungvas. La Tschatrina fuss inschlia ina vella matta, sch ella na vess usche ina trida vuca. Ella less jent smaridar, mo ella tschatta indjin marus. Ussa stuvaina laschar, portscha no savain nelja pli. I fuss er ura da ir a tschaina. Stat vain, it a maun da dia, buna not. [vun di. vai̯va durmɪ vai̯n. ɔts e vel aːvra. no lai̯n ir a sejar joː kvela praːða. kvel ɔn kʰlapai̯na blɛa̯r fai̯n. e na an ugɪ tʃintʃ vatʃas, trai̯s trims i ðus vadɛa̯s. mes vaː a tənɪ ðuðəʃ tʃətveʃs i dəʃseːs tʃaːvras. al tʃævreːr va mintʃa mʊmbɑl kulas tʃaːvras sil paʃkʰ i vain ala sai̯ra dartʃɛa̯ anavoː. tʃavaːs daja pro noː indjɪns. al umbiə̯rn pasaː naja metsjaː ðʊs purʃlins. al veːl jatʃən e aðɪn amoː in bun tʃætsaːðər. el va blɛa̯ras jaː kun ses tʃau̯ns sila tʃatʃa dalas leːvras. ina ja a e vis in uə̯rts, mo el paðeːva ne sijətaːr sin el, portʃɑ al deːra masa lentʃ davent. el a sijətaː ʃon pli ko tʃiə̯nt tʃemʊtʃs. sia̯ soːr a in fil ða vai̯ntʃin ɔns id ina mata ða ðəstɔt ɔns. mæmanduə̯s au̯n tʃavia̯s nai̯rs i eːlts griːʃs. al mat a nom tʃaʃpər i la mata tʃatrina. al tʃaʃpər a in tʃɛa̯ grɔs, in kalets kuə̯rt i tʃɔmas luŋvas. la tʃatrina fʊs inʃlɪa̯ ina vela mata, ʃ ela na ves uʃeː ina triːða vʊkʰa. ela les jent s maridaːr, mo ela tʃata indjɪn maruːs. ʊsa ʃtuvai̯na laʃaːr, portʃa no savai̯n nelja pli. i fʊs eːr uːra da ir a tʃai̯na. ʃtat vai̯n, it a mau̯n da dia̯, buna nɔt.]

Il dialect tudestg da Samignun[modifitgar | modifitgar il code]

Il dialect tudestg da Samignun è il sulet en Svizra che na fa betg part da l’aleman, mabain dal bavarais. Aifer il bavarais tutga Samignun tar il bavarais dal sid e mussa oravant tut tratgs dal dialect da la Val da l’En Superiura. Il vocabulari dal dialect da Samignun vegn registrà en il Wörterbuch der bairischen Mundarten in Österreich.

La suandanta descripziun sa basa sin in essai dad Otto Gröger dal 1924, las datas pon perquai esser per part antiquadas. Gröger sez supponiva il 1924 che las atgnadads dal dialect da Samignun daventian anc pli marcantas enstagl da svanir. El descriva il dialect da Samignun sco dialect maschadà che ha ils blers tratgs cuminaivels cun il dialect da Danuder (Nauders), ma en auters puncts dapli sumeglientscha al dialect da Fuond (Pfunds); omadus lieus èn situads en la Val da l’En Superiura. In’influenza dal dialect dal Paznaun n’han ins dentant betg pudì constatar. Ultra da quai sa distingua il dialect da Samignun tras in’influenza da substrat dal rumantsch e mintgatant dal tudestg da scrittira, quai che stat probablamain en connex cun la rolla che la scola ha giugà tar la midada dal rumantsch al tudestg.

Litteratura[modifitgar | modifitgar il code]

  • Ada Ritter: Historische Lautlehre der ausgestorbenen romanischen Mundart von Samnaun (Schweiz, Kanton Graubünden). En: Romania Occidentalis 6, chasa editura A. Lehmann, Gerbrunn sper Würzburg 1981.
  • Otto Gröger: Der Lautstand der deutschen Mundart des Samnauns verglichen mit jedem der benachbarten Tiroler Mundarten. En: Zeitschrift für Deutsche Mundarten 1/2, Verlag des Deutschen Sprachvereins, Berlin 1924 (p. 103–144).

Colliaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

Commons Commons: Samignun – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

Annotaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Ritter, p. 257.
  2. https://web.archive.org/web/20090611002149/http://www.gemeindesamnaun.ch/website/gp/gp06.asp
  3. Ritter, p. 257.
  4. Ritter, p. 11.
  5. Ritter, p. 16s.
  6. https://web.archive.org/web/20050521015416/http://www.gemeindesamnaun.ch/dv/beziehungen%20zum%20engadin.pdf
  7. Ritter, p. 18.
  8. Ritter, p. 9.
  9. Ritter, p. 9.
  10. https://web.archive.org/web/20090611002149/http://www.gemeindesamnaun.ch/website/gp/gp06.asp
  11. http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/regionen/regionalportraets/gemeindesuche.html
  12. Ritter, p. 24.
  13. Gröger, p. 104s.
  14. Gröger, p. 105.
  15. Gröger, p. 105.
  16. Ritter, p. 19.
  17. Ritter, p. 25.
  18. Ritter, p. 36.
  19. Adattà tenor la transcripziun da Robert de Planta en Gröger 1924, p. 142s. Segns d’interpuncziun sco en l’original.