Slovenia

Republica da la Slovenia Republika Slovenija (sloven)
Lingua uffiziala	sloven regiunal er talian ed ungarais
Chapitala	Ljubljana
Furma da stadi	republica parlamentara
Furma da regenza	democrazia parlamentara
Schef da stadi	president dal stadi Nataša Pirc Musar
Schef da la regenza	primminister Robert Golob
Surfatscha	20 273 km²
Abitants	2 064 241 (2016)
Spessezza	102 abitants per km²
Munaida	1 euro = 100 cents
Independenza	25 da zercladur 1991 (da la Jugoslavia)
Imni naziunal	Zdravljica (settavla strofa)
Zona d'urari	UTC+1 MEZ UTC+2 MESZ (mars-october)
Numer da l'auto	SLO
TLD d'internet	.si
Preselecziun	+386

La Slovenia (sloven Slovenija), uffizial Republica da la Slovenia (sloven Republika Slovenija), è in stadi europeic situà tranter l’Italia, l’Austria, l’Ungaria, la Croazia e l’Adria. La chapitala e pli gronda citad dal pajais è Ljubljana che giascha en il center dal pajais.

Il 2004 è la Slovenia daventada commembra da l’Uniun europeica e da la NATO. Dapi l’onn 2007 fa il pajais part da la zona da l’euro. Il stadi furma ina republica parlamentara a basa d’ina constituziun democratica.

Il territori da la Slovenia odierna è vegnì populà l’entschatta dal 6avel tschientaner dals Slavs. Igl è sa furmà il Principadi da Carantania. L’onn 788 è la regiun vegnida conquistada dals Francs è missiunada nà dals uvestgieus d’Aquileia e da Salzburg. En il 11avel tschientaner han ins integrà la Slovenia en il Sontg Imperi roman e fatg dal territori in ducadi. Ils proxims tschientaners ha il pajais appartegnì a la monarchia habsburgaisa, pli tard a l’Austria-Ungaria. Suenter la dissoluziun da la monarchia dubla l’onn 1918 è la Slovenia daventada ina part dal nov Reginavel da la Jugoslavia. Cun la fin da la Segunda Guerra mundiala ha la Slovenia existì sco stadi commember da la Jugoslavia socialistica. Suenter la proclamaziun da l’independenza ils 25 da zercladur 1991 e la Guerra da diesch dis è la Slovenia daventada in stadi naziunal independent ed a partir dals 22 da matg 1992 in commember autonom da las Naziuns unidas.

Geografia

Flums

Survista generala dal pajais

Ils pli impurtants flums da la Slovenia furman dal vest a l’ost: Soča (curs superiur: Isonzo), Sava, Drava e Mura. Soča e Sava naschan en las Alps Giulianas, Drava e Mura afflueschan nà da l’Austria. En il sidost furma ultra da quai la Kolpa, che nascha en la Croazia, sur radund 100 km il cunfin cun la Croazia. Tut ils flums numnads n’èn da princip betg navigabels; pli baud èn els però per part vegnids utilisads da flottaders (p.ex. la Drava sper Maribor).

La Soča sbucca en l’Adria. Sava e Drava furman flums laterals dal Danubi (e fineschan en quel en la Serbia resp. Croazia). La Mura è in flum lateral da la Drava (confluenza al cunfin tranter l’Ungaria e la Croazia) e la Kolpa da la Sava (confluenza en la Croazia).

Regiuns

Malgrà sia pitschna extensiun è la Slovenia segnada da furmas topograficas fitg differentas. Bundant la mesadad da la surfatscha dal pajais è cuverta cun guaud.

En il nordvest sa chattan las chadainas da muntognas Alps Giulianas, Caravancas ed Alps da Kamnik che tutgan geologicamain tar las Alps da chaltschina meridiunalas. En il Parc naziunal Triglav sa chatta il piz da medem num (2864 m s.m.) che furma la pli auta elevaziun dal pajais; il Triglav è er represchentà a moda simbolica sin la vopna dal pajais.

Il nordost dal pajais è segnà da muntognas mesaunas e da regiuns collinusas: Pohorje (cun bratschs da las Alps Centralas fin a 1500 m s.m.) Haloze (fin 880 m) e Slovenske Gorice (350 m) che fineschan en il nordost da la Mura en la planira e las collinas da Prekmurje, entant che la regiun da sbuccada da Drava e Mura, la regiun Međimurje d’ina surfatscha da 50 sin 20 kilometers, sa chatta per gronda part gia sin territori croat. Omaduas planiras fineschan da l’autra vart dal cunfin ungarais en la Planira Pannonica. La part centrala dal pajais ed il sid èn segnads da vastas surfatschas da carst caracteristicas.

En il sidvest sa chatta la costa da l’Adria (Riviera slovena) d’ina lunghezza da 46,6 kilometers. Quella marchescha er geograficamain il punct dal pajais situà il pli a bass. Dapi la fin da la Jugoslavia è vegnì dispità cun la Croazia davart il decurs dal cunfin en il Golf da Piran. En rom da l’adesiun da la Croazia a l’Uniun europeica èn ins sa cunvegnids da schliar quest conflict davant ina cumissiun da cumpromiss internaziunala.

Cunfins

Il flum Soča en il Parc naziunal Triglav

Il pli lung cunfin internaziunal sparta la Slovenia da la Croazia (670 km). Quel tanscha per gronda part per lung da flums (Kupa, Sotla, Čabranka) u en regiuns muntagnardas. Il cunfin sloven-austriac en il nord ha ina lunghezza da 330 km e tanscha per gronda part medemamain tras muntognas (p.ex. Caravancas). Il cunfin cun l’Ungaria en l’ost dal pajais mesira 102 km. En il vest cunfinescha la Slovenia sur 232 km cun l’Italia. Survart Triest passa il cunfin l’emprim parallel a la costa adriatica per lung da las muntognas.

Il cunfin tar la Croazia ha gia furmà dapi la fundaziun da la segunda Jugoslavia la lingia da separaziun administrativa tranter las duas sutrepublicas; il 1991, cun la decleraziun da l’independenza dals dus pajais, è quella daventada in cunfin internaziunal.

Clima

La Slovenia è segnada dal clima transitoric illirc ch’è derasà tranter las Alps Dinaricas, la Mar Mediterrana e la Pannonia. En il sidvest dal pajais regia gia in clima cleramain mediterran cun stads chaudas ed envierns miaivels ed umids (regiun da viticultura). L’enviern e la primavaira mainan però a la costa savens a vents che crodan, la bora temida che porta aria fraida e naiv en las autezzas. A l’intern dal pajais regia in clima continental, en il nordvest il tipic clima da las Alps dal Sid (favugn, plievgia d’enviern e relativamain pauca naiv). L’ost è gia segnà cleramain d’in clima pannonic cun stads chaudas ed envierns fraids.

Natira e protecziun da la natira

La Slovenia è in dals stadis da l’Uniun europeica cun la pli gronda biodiversitad: mintga tschuncantavla spezia d’animal e da planta da la terra che populescha tut il mund vegn avant en la Slovenia. Il pajais sa stenta da mantegnair questa varietad da la fauna, da la flora e dals habitats. Ina natira intacta munta er ina valur per il turissem, il qual s’orientescha a persunas che tschertgan ruaus, che vulan giudair la cuntrada e che mussan interess per il mund da las plantas e dals animals.

La Slovenia dispona d’in parc natiral. Cun ina surfatscha da 83 982 hectaras cumpiglia quel radund 4,1 % dal territori dal pajais. Quel è a medem temp renconuschì sco reservat d’utschels tenor ils criteris da Natura 2000 e sco reservat da biosfera da l’Unesco.

Ultra da quai datti trais parcs regiunals, 52 territoris natirals protegids, 44 parcs da la natira e 25 ulteriurs reservats d’utschels. Tut en tut èn protegids en la Slovenia bundant 35 % da la surfatscha dal stadi. (Per cumparegliar: en l’entira Uniun europeica èn quai en media bundant 18 %). En ils territoris da Natura 2000 en Slovenia vegnan protegids 312 spezias d’animals e da plantas (da quai 109 spezias d’utschels) e 60 differents spazis vitals.

Populaziun

Celje, la terz gronda citad slovena

Il 2016 dumbrava la Slovenia ina populaziun da 2 064 241. Las pli grondas citads dal pajais han il suandant dumber d’abitants (situaziun dal 2015): Ljubljana 287 218, Maribor 112 325, Kranj 55 857, Koper (talian Capodistria) 50 902 e Celje (Cilli) 48 773.

Etnias

Tenor la dumbraziun dal pievel dal 2002 eran 83 % da la populaziun Slovens; i suondan 2 % Serbs, 1,8 % Croats ed 1,1 % Bosniacs, entant che 8,9 % n’han fatg nagina indicaziun areguard lur appartegnientscha etnica.

Sco minoritads èn renconuschidas duas pitschnas populaziuns autoctonas da Talians en la regiun dal vest Primorska (0,11 %) sco er Magiars en la regiun da l’ost Prekmurje (0,32 %). Ultra da quai viva ina fitg pitschna gruppa da lingua tudestga en la Gottschee, la quala n’è però betg renconuschida sco minoritad etnica.

Linguas

Tenor l’artitgel 11 da la constituziun dal 1991 è il sloven (Slovenščina) lingua uffiziala. L’artitgel 64 definescha ultra da quai ils territoris cun minoritads autoctonas en ils quals il talian e l’ungarais giaudan ina protecziun speziala. Romani n’è nagina lingua protegida; l’artitgel 65 da la constituziun prevesa bain ina protecziun specifica per ils Roma; quella n’è però betg anc vegnida messa en vigur.

En scola vegn instruì sper l’englais er tudestg u talian sco linguas estras, uschia che numerus Slovens èn abels da communitgar en pliras linguas. Cun l’adesiun a l’EU è il sloven er daventà ina lingua uffiziala da l’Uniun europeica.

Religiun

Tar la dumbraziun dal pievel dal 2002 han 57,8 % dals Slovens inditgà d’appartegnair a la baselgia catolic-romana; 2,5 % èn muslims, 2,3 % ortodox, 0,9 % protestants. 3,5 % han inditgà d’esser «crettaivels senza appartegnientscha ad ina confessiun» e 10,1 % vesan sasezs sco ateists. 22,8 % n’han betg respundì la dumonda areguard l’appartegnientscha religiusa. La gronda part dals muslims e cristians ortodoxs che vivan en Slovenia derivan dals ulteriurs territoris da l’anteriura Jugoslavia sco la Bosnia u la Serbia. Ins suppona che blers aderents da la baselgia ortodoxa inditgeschan dapi las Guerras dal Balcan d’esser senza confessiun u desistan d’inditgar lur appartegnientscha religiusa.

Istorgia

Dal temp medieval a l’entschatta dal 20avel tschientaner

Ils perdavants slavs dals Slovens èn probabel immigrads en il 6avel tschientaner en il territori da la Slovenia odierna. Durant il 7avel tschientaner è sa furmà il principadi slav Carantania.

En il decurs dals proxims dus tschientaners è la Carantania l’emprim vegnida sut pussanza bavaraisa, alura sut domini francon. En la mesadad dal 10avel tschientaner ha la victoria dal retg ed imperatur da pli tard Otto I en la Battaglia dal Lechfeld (sper Augsburg) fatg libra la via per la colonisaziun da l’ost dal Sontg Imperi roman. Ils Ungarais che faschevan avant expediziuns da sblundregiada en il territori odiern da la Slovenia, Austria, Germania dal Sid ed Italia èn sinaquai sa domiciliads en la Planira Pannonica. Tras quai èn ils territoris da colonisaziun dals Slavs alpins en la Tschechia, Slovachia (Slavs dal vest) e Slovenia (Slavs dal sid) vegnids separads. La Carantania han ins integrà en il Ducadi da Baviera e tras quai en il Reginavel ostrofrancon. Entaifer il Sontg Imperi roman ha questa regiun fatg part a partir da l’onn 976 dal Ducadi da la Carinzia.

Il Marchesat Krain è vegnì sur ils ducas da la Stiria, ils Babenberger (Friedrich II) ed Ottokar da la Boemia als Habsburgais (austriacs). En rom da la pussanza creschenta dals Habsburgais èn grondas parts da la Slovenia odierna daventadas habsburgaisas. In’excepziun ha furmà il contadi dals Sanegg a Cilli, als quals igl è reussì tras ina politica da maridaglias inschignusa da sa far valair cunter l’egemonia habsburgaisa fin che la dinastia è morta ora l’onn 1456. Silsuenter è il territori sloven da pli tard stà fin la fin da l’Emprima Guerra mundiala – abstrahà d’ina curta interrupziun durant las Guerras da coaliziun – sut domini habsburgais.

Suenter l’Emprima Guerra mundiala

Proclamaziun dal stadi dals Slovens, Croats e Serbs il 1918 a Ljubljana

La schientscha naziunala ch’era gia sa manifestada en il 19avel tschientaner e la dissoluziun da l’Austria-Ungaria vers la fin da l’Emprima Guerra mundiala han manà ils 6 d’october 1918 a la furmaziun d’in cussegl naziunal dals Slovens, Croats e Serbs. Cur che truppas talianas èn avanzadas en regiuns da costa slovenas ed han cumbattì en il nord per la Carinzia, ha il cussegl naziunal dumandà il Reginavel da la Serbia per agid militar. Or da questa cooperaziun è sa furmà il prim da december 1918 il Reginavel dals Serbs, Croats e Slovens.

Il Contract da Saint-Germain dal 1919 ha attribuì al nov Reginavel la Stiria Inferiura cun la chapitala Marburg (sloven: Maribor) sco er ils territoris da la Carinzia Inferiura ch’eran per gronda part da lingua slovena. Tras il Contract da Trianon dal 1920 cun l’Ungaria è vegnida vitiers en il nord la regiun da Prekmurje. La regiun da costa occupada è percunter vegnida attribuida a l’Italia (en rom dal contract da cunfin da Rapallo dal november 1920).

Il 1929 – nov mais suenter in culp da stadi dal retg Alexander Karađorđević – è il stadi vegnì renumnà en Reginavel da la Jugoslavia. Tras quai è la predominanza dals Serbs entaifer il nov stadi be anc creschida; en pli han ils Slovens patì pervi da la sperdita da lur regiun da costa. Sgurdinà adina pli fitg tras ils conflicts a l’intern dal pajais, ha il Reginavel mantegnì la neutralitad.

Segunda Guerra mundiala

Ils 25 da mars 1941 han las Pussanzas da l’axa sfurzà prinzi Paul da collavurar. Quel manava las fatschentas da la regenza, entant che ses nev minoren Petar II era dapi il 1934 schef da stadi. Gia dus dis pli tard ha la generalitad però fatg in putsch ed instituì il prinzi ereditar Petar II sco suveran. Quests svilups a la flanca dal sidost da lur sfera da pussanza han las Pussanzas da l’axa resguardà sco privlus, uschia ch’els han occupà l’avrigl 1941 l’entira Jugoslavia. La Slovenia è vegnida partida tranter l’Italia, l’Ungaria ed il Reich tudestg. Gia paucs dis suenter l’occupaziun da la Slovenia è sa furmada in’organisaziun da resistenza sut l’egida dals communists (la Front da liberaziun Osvobodilna Fronta). Igl èn sa constituidas numerusas furmaziuns da partisans; l’emprim da vart dals roialists e suenter il cumenzament da la guerra tudestga cunter l’Uniun sovietica er da vart dals opponents communistics (sut il commando da Tito).

A l’entschatta da la Segunda Guerra mundiala han ins deportà radund 80 000 Slovens or dal territori ch’era vegnì occupà dal Reich tudestg. La gronda part dad els ha stuì prestar lavur sfurzada en Germania, per part er en Rumenia e Bulgaria. Daspera han ils naziunalsocialists tramess en Germania uffants da partisans slovens; sco mesira da retorsiun eran quels vegnids separads sut sforz da lur famiglias.

A la fin da la Segunda Guerra mundiala è quasi l’entira minoritad da lingua tudestga fugida u è vegnida stgatschada, internada u assassinada. Forzas armadas slovenas e croatas ch’avevan battì sin la vart da las Pussanzas da l’axa e ch’han anc cuntinuà suenter ils 8/9 da matg 1945 ils cumbats cunter l’armada jugoslava èn fugidas en Carinzia ed èn sa rendidas sut la protecziun da las truppas d’occupaziun englaisas. Quellas han però surdà ils praschuniers da guerra e civilists slovens e croats als partisans da Tito; sinaquai è la gronda part dad els vegnida per la vita en rom da marschs da la mort u da mazzacras.

Regenza communistica

Suenter la guerra è sa constituida ils 29 da november 1945 la Jugoslavia (sco republica populara federativa democratica, a partir dal 1963 republica federativa socialistica). La Slovenia furmava sco Republica socialistica Slovenia ina sutrepublica da la Jugoslavia. Il territori liber da Triest cun ina gronda part da l’Istria sa chattava dapi il 1947 teoreticamain sut administraziun da las Naziuns unidas. Il 1954, en connex cun il Memorandum da Londra, è la regiun vegnida partida provisoricamain tranter l’Italia e la Jugoslavia; ma pir il 1975 han ins sigillà questa spartiziun en il Contract dad Osimo. En rom da questa fixaziun dals cunfins è la Slovenia vegnida en possess da Koper (Capodistria) e Portorož (Portorose) cun ina strivla da costa da stgars 50 kilometers. La lingia da cunfin tranter las duas anteriuras sutrepublicas jugoslavas Slovenia e Croazia a la costa adriatica n’è percunter anc adina betg sclerida dal tuttafatg.

Independenza

Cumbats tranter unitads slovenas e chars armads jugoslavs (1991)

En il decurs dals onns 1980 è la malcuntentientscha cun la direcziun politica a Belgrad daventada adina pli gronda. Ils 25 da zercladur 1991 è la Slovenia sa declerada independenta. Sinaquai è l’armada jugoslava penetrada en il pajais; ma suenter l’uschenumnada Guerra da diesch dis èn las truppas sa retratgas. Ils 23 da december 1991 ha la Slovenia relaschà ina constituziun democratica tenor l’exempel dals stadis commembers da la Communitad europeica. Gia entaifer in mais han tut quels renconuschì il nov stadi.

La populaziun relativamain omogena e las paucas acziuns da guerra cun be pitschnas destrucziuns han pussibilità al nov stadi da sa stabilir spert e da sviluppar structuras democraticas consistentas. Quai è vegnì onurà il november 1998 cun metter ad ir tractivas per l’adesiun a l’Uniun europeica. Ils 23 da mars 2003 ha la populaziun slovena votà cun cleras maioritads (89,6 % resp. 66,1 %) per l’adesiun a l’Uniun europeica ed a la NATO. Il prim da matg 2004 è la Slovenia daventada ensemen cun nov ulteriurs pajais (Estonia, Lettonia, Lituania, Pologna, Slovachia, Tschechia, Ungaria sco er Malta e Cipra) commembra da l’Uniun europeica. Il medem di è il pajais daventà commember da la Cunvegna da Schengen, uschia che las controllas da cunfin vers l’Austria, l’Ungaria e l’Italia èn crudadas davent. Dapi il 2007 è l’euro la valuta uffiziala da la Slovenia; quel ha remplazzà il tolar.

Politica

Schef da stadi da la Republica slovena furma il president ch’ha ina funcziun plitost represchentativa e che vegn elegì mintga tschintg onns directamain tras il pievel. Daspera sa cumpona la pussanza executiva dal primminister e dal cussegl dals ministers che vegnan elegids tuts dus da l’assamblea naziunala.

Il parlament sloven consista da duas chombras: l’assamblea naziunala (Državni zbor) ed il cussegl naziunal (Državni svet). L’assamblea naziunala sa cumpona da 90 deputads; quels vegnan elegids per part a moda directa, per part en furma da dretg d’elecziun proporziunala. Las minoritads autonomas dals Talians ed Ungarais han in mandat d’etnia garantì. En dumondas che concernan exclusivamain ils dretgs da las minoritads respectivas han quels in dretg da veto absolut. En il cussegl naziunal vegnan delegads 40 represchentants da gruppas d’interess socialas, economicas e regiunalas. Las elecziuns en il parlament han lieu mintga quatter onns.

Sco gia menziunà, è la Slovenia dapi il 2004 commembra da l’Uniun europeica e da la NATO. Dapi il 2010 fa ella er part da l’Organisaziun da cooperaziun e svilup economic en Europa (OECD).

Militar

Las forzas armadas slovenas disponan d’unitads terrestras sco er da forzas aviaticas e marinas; quellas n’èn però betg organisadas sco singulas partiziuns autonomas.

En tut èn activs ca. 7500 schuldads. Las expensas statalas per l’armada han muntà il 2014 a 486 milliuns dollars, quai che correspunda a 1,0 % dal product naziunal brut.

Sutdivisiun

Divisiun administrativa

Las cuntradas istoricas da la Slovenia

La Slovenia è dividida en radund 200 vischnancas (sloven občine, sing. občina), da las qualas 11 han il status da citad. Tranter il nivel da las vischnancas e quel dal stadi cumplessiv na datti nagina ulteriura sutdivisiun administrativa.

Regiuns da coesiun da l’UE

Tenor la sistematica dal svilup regiunal che l’UE applitgescha per tut ses territori è la Slovenia sutdividida en duas regiuns da coesiun (Slovenia dal Vest e Slovenia da l’Ost), las qualas n’han però nagina muntada administrativa. La Slovenia dal Vest cumpiglia ils territoris enturn Ljubljana, Kranj e Koper cun la pli gronda forza economica, entant che la Slovenia da l’Ost è segnada da regiuns ch’èn economicamain pli flaivlas.

Cuntradas

Ultra da quai exista la sutdivisiun en tschintg cuntradas istoricas. Quellas correspundan a la divisiun administrativa dal temp da l’Austria-Ungaria, èn oz anc fitg frequentas e fan part da l’identitad regiunala. Surtut la Steiermark slovena è segnada d’ina ferma identificaziun regiunala che vegn duvrada per sa cunfinar da la chapitala Ljubljana. Tar questas cuntradas istoricas sa tracti concretamain da:

1. Primorska (il territori dal pajais situà a la costa adriatica)
2. Kranjska (ch’appartegneva pli baud a la Carniola/Krain)
3. Koroška (ch’appartegneva pli baud a la Carinzia/Kärnten)
4. (Spodnja) Štajerska (ch’appartegneva pli baud a la Stiria/Steiermark)
5. Prekmurje (regiun situada en il nordost dal pajais)

Traffic

Traffic sin via

La Slovenia dispona d’ina buna infrastructura stradala e d’ina rait d’autostradas moderna. Ils centers furman la chapitala Ljubljana e Maribor. Bunas colliaziuns datti er en direcziun da las regiuns da turissem e da skis en las Alps Giulianas e vers la costa adriatica. Per pudair duvrar las autostradas dovri ina vignetta (da set dis, d’in mais u d’in onn).

Traffic aviatic

Il port da Koper

La pli gronda plazza aviatica dal pajais sa numna Letališče Jožeta Pučnika Ljubljana ed è situada sper Brnik en vischinanza da la chapitala Ljubljana. Daspera existan duas plazzas aviaticas pli pitschnas a Maribor ed a Portorož.

Port da mar

Sur il port da mar da Koper (tal. Capodistria) trategna la Slovenia relaziuns commerzialas en tut il mund e furma er in pajais da transit per raubas da e vers l’Europa Centrala.

Viafier

La viafier statala Slovenske železnice dispona d’ina rait da 1229 km (da quai 504 km viafier electrifitgada). La viafier collia bleras citads slovenas e tanscha er fin al port da mar.

Economia

Survista

La Slovenia è segnada d’in’economia maschadada cun cumparts relativamain equilibradas d’agricultura, industria, servetschs e turissem. Impurtants patruns da lavur èn tranter auter l’interpresa dad ieli ed energia Petrol, il furnitur da products per il tegnairchasa Gorenje, l’interpresa farmaceutica Krka e la fabrica d’autos Revoz ch’appartegna al concern Renault. Las entradas per chau correspundan pli u main a la media europeica. Tenor il standard da la capacitad da cumpra cuntanschevan quellas il 2012 in index da 82 (EU-27= 100).

Sco emprim dals diesch stadis ch’èn daventads il 2004 novs commembers da l’Uniun europeica ha la Slovenia pudì midar il 2007 a l’euro. Il product naziunal brut muntava il 2013 a 23 289 dollars per persuna. Uschia era la Slovenia posiziunada anc avant il Portugal e marcantamain avant tut ils ulteriurs stadis da l’ost che fan part da l’Uniun europeica sco Tschechia, Pologna u Estonia. Tranter il 1997 ed il 2014 ha la creschientscha economica muntà en media a 2,53 %.

Agricultura

En l’agricultura ha l’independenza dal pajais instradà ina fasa da restructuraziun. Il dumber dals manaschis agriculs è sa diminuì rapidamain – in svilup ch’è pir sa franà in pau a l’entschatta dals onns 2000. L’onn 2005 cumpigliava il total dal terren agricul dal pajais 648 113 ha ed il dumber total dals manaschis 77 000, da quai 85 % cun damain che 10 hectaras surfatscha utilisada. La valur totala da la producziun agricula ha muntà il 2005 a stgars 2 % dal product naziunal brut. In problem furma la structura da vegliadetgna dals purs: be stgars 20 % èn pli giuvens che 45 onns, radund 57 % percunter pli vegls che 55 onns.

Chamona da pasturs sper Bohinj

L’allevament da muvel importa bundant 50 % da la prestaziun da producziun (2005: 511 milliuns euros). Correspundentamain è la cumpart da pastgiras (60 %) e da surfatschas da cultivaziun da pavel (20 %) fitg auta. L’effectiv da muvel sa cumpona surtut d’arments e da portgs; creschida è però er la cumpart da chauras, nursas e chavals.

L’industria da victualias da la Slovenia ha stuì supportar entaifer radund 20 onns gist duas crisas: Per l’ina èn crudads davent a l’entschatta dals onns 1990 ils martgads da vendita en l’anteriura Jugoslavia; per l’autra è sa fatga valair il 2004 la gronda concurrenza dals concerns gronds europeics. D’avantatg è l’adesiun a l’UE stada per l’agricultura en il territori da muntogna ed autras regiuns dischavantagiadas. Tut en tut profiteschan en la Slovenia 440 349 ha da mesiras da promoziun speziala che duain impedir che la cultivaziun dal terren vegnia smessa en regiuns che fissan uschiglio nunrentablas.

In grond potenzial economic posseda la selvicultura. Bunamain 60 % dal pajais èn cuverts cun guaud, quai che munta en l’Europa ina valur che be la Svezia e la Finlanda surpassan. Malgrà la vasta dimensiun dals guauds da la Slovenia contribuescha la selvicultura be 0,2 % al product naziunal brut. Quai è d’attribuir al fatg ch’ils guauds èn fragmentads fitg ferm areguard las relaziuns da possess. 72 % da la surfatscha da guaud sa chattan en possess privat da ca. 489 000 possessurs. Questa parcellaziun difficultescha l’utilisaziun optimala dals guauds.

Ina cumpart relativamain gronda da la surfatscha agricula vegn tratga a niz per la viticultura. Radund 40 000 viticulturs privats e professiunals tgiran la viticultura, e quai savens gia en la tschintgavla u sisavla generaziun. En il decurs dals ultims onns ha pudì vegnir meglierada la qualitad e cuntanschida la quantitad dal temp habsburgais e precommunistic.

Industria

Radund 40 % da las persunas che lavuran èn activas en l’industria. A l’export contribuescha surtut l’industria d’autos (20 %). Daspera èn er l’industria electronica (ca. 10 %), la metallurgia e construcziun da maschinas (10 %) sco er l’industria chemica e farmaceutica da gronda muntada (9 %). Il mastergn contribuescha 27 % al product naziunal brut.

Servetschs

Dapi si’independenza l’onn 1991 ha la Slovenia pudì extender vastamain il sectur da servetschs; quel cumpiglia en il fratemp bundant 50 % dals plazs da lavur. La Slovenia dispona d’ina fitg buna rait da traffic, e quai er en congual cun las relaziuns da l’Europa Centrala en general. Sper ils centers culturals ed economics Ljubljana e Maribor exista surtut en las Alps Giulianas, en las taunas da Postojna ed a la costa da la Mar Adriatica in turissem cun l’infrastructura correspundenta. En il nordost dal pajais, che vala sco ‹regiun da las termas›, crescha ultra da quai la muntada dal turissem da sanadad.

Budget statal

Il budget statal dumbrava il 2012 expensas en l’autezza da 22,59 milliardas dollars ed entradas da 20,5 milliardas dollars. Da quai è resultà in deficit en l’autezza da 4,6 % dal product naziunal brut. Ils debits dal stadi muntavan il 2012 85,3 milliardas dollars u 53,3 % dal product naziunal brut. Per la sanadad èn vegnids impundids 9,1 % dal product naziunal brut (situaziun dal 2009), per la furmaziun 5,2 % (2007) e per il militar 1,0 % (2014).

Cultura

France Prešeren

Il pli enconuschent autur da la Slovenia è France Prešeren (1800–1849). Sia poesia romantic-naziunalistica ha inspirà blers poets ed auturs da pli tard ed è daventada in impurtant element da la cultura e schientscha naziunala slovena.

Sport

Sper il ballape gioga en la Slovenia surtut il ballabasket in’impurtanta rolla entaifer ils sports da squadra. Plinavant è il ballamaun vegnì adina pli popular suenter che la Slovenia è daventada il 2004 vicecampiun europeic.

Il sport d’enviern ha en la Slovenia ina muntada tuttina auta sco per exempel en l’Austria u en Svizra, quai er grazia als success da skiunz(a)s sco Tina Maze. A Planica sa chatta er la segund gronda sigliera da skis dal mund. Enconuschenta è plinavant la firma da skis Elan che deriva da la Slovenia.

Dis da festa

Dis da festa ch’èn colliads specificamain cun la cultura ed istorgia da la Slovenia èn Prešernov dan, slovenski kulturni praznik (il di da la mort dal poet naziunal France Prešeren e di da la cultura slovena) ils 8 da favrer, il di da la resistenza durant la Segunda Guerra mundiala (27 d’avrigl), il di da la suveranitad statala 1991 (25 da zercladur), il di da la refurmaziun (a la quala ils Slovens han d’engraziar lur lingua scritta e l’emprima menziun dal num ‹Slovens› insumma) ils 31 d’october sco er il di da l’independenza ed unitad (proclamaziun dal resultat dal referendum d’independenza en il parlament 1990) ils 26 da december.

Litteratura

• MERIAN Slowenien. Jahreszeiten Verlag GmbH, Hamburg.
• Peter Štih, Vasko Simoniti, Peter Vodopivec: Slowenische Geschichte. Gesellschaft – Politik – Kultur. Leykam, Graz 2008, ISBN 978-3-7011-0101-6.
• Joachim Hösler: Slowenien. Von den Anfängen bis zur Gegenwart. Pustet, Regensburg 2006, ISBN 3-7917-2004-X.
• Marco Kranjc: Kulturschock Slowenien. Reise-Know-How Rump, Bielefeld 2009, ISBN 978-3-8317-1746-0.
• Petra Rehder: Slowenien. Beck, Minca 1999, ISBN 978-3-406-39879-7.
• Steven W. Sowards: Moderne Geschichte des Balkans. Der Balkan im Zeitalter des Nationalismus. Translatà, commentà e cumplettà da Georg Liebetrau. Books on Demand, Norderstedt 2004, ISBN 3-8334-0977-0.
• Dieter Blumenwitz: Okkupation und Revolution in Slowenien (1941–1946). Eine völkerrechtliche Untersuchung, Böhlau, Vienna 2005, ISBN 3-205-77250-4.
• Tamara Griesser-Pečar: Das zerrissene Volk. Slowenien 1941–1946. Okkupation, Kollaboration, Bürgerkrieg, Revolution. Böhlau, Vienna / Cologna / Graz 2003, ISBN 978-3-205-77062-6.
• Joachim Hösler: Von Krain zu Slowenien. Die Anfänge der nationalen Differenzierungsprozesse in Krain und der Untersteiermark von der Aufklärung bis zur Revolution 1768 bis 1848. (= Südosteuropäische Arbeiten, tom 126), Oldenbourg, Minca 2006, ISBN 978-3-486-57885-0.
• Fabian Prilasnig: Der slowenische Weinbau – Sitten und Bräuche, Grin, Minca 2008, ISBN 978-3-640-17164-4.

Colliaziuns

 Commons: Slovenia – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Pagina uffiziala da la Republica da la Slovenia
• Fakten über Slowenien dal servetsch da communicaziun da la regenza da la Slovenia (PDF; 6,3 MB)
• Statistični urad Republike Slovenije – Uffizi da statistica da la Slovenia
• www.slovenia.info – Centrala da turissem da la Slovenia