Bielorussia

Republica da Bielorussia

Рэспубліка Беларусь (bieloruss)
Республика Беларусь (russ)
Respublika Bielaruś (transcripziun)

Chapitala

Minsk

Schef da stadi

Aleksandr Lukashenko (president dal stadi)

Schef da la regenza

Raman Haloutschanka (primminister)

Surfatscha

207'595 km²

Abitants

9'400'000 (2020)

Spessezza

46 abitants per km²

Zona d'urari

+3

TLD d'internet

.by

Preselecziun

+375

Bielorussia, en furma curta uffiziala Belarus (belaruss/russ Беларусь resp. russ tradiziunal Белоруссия Belorussija; furma entira uffiziala: Рэспубліка Беларусь (belaruss) resp. Республика Беларусь (russ), transcripziun Respublika Belarus), è in stadi intern da l’Europa da l’Ost. La chapitala dal pajais è Minsk. La Bielorussia cunfinescha cun la Lituania, Lettonia, Russia, Ucraina e Pologna. Cun la dissoluziun da l’Uniun sovietica l’onn 1991 è la republica socialistica sovietica Bielorussia daventada independenta.

Dapi il 1994 è Aljaksandr Lukaschenka president; el regia a moda autoritara e repressiva, uschia ch’il pajais vala sco ultima dictatura da l’Europa. A l’elecziun presidenziala dal 2020, che vegn considerada sco falsifitgada, èn suandads protests e chaumas en l’entir pajais.

La Bielorussia è commembra cumplaina da la Communitad dals stadis independents (CSI).

Pajais

Num

Il num dal pajais ‹Belarus› sa cumpona da las duas parts ‹bela-› (slav per ‹alv›) e ‹rus› (il num dal territori ostroslav dal temp medieval). Davart l’etimologia dal pled ‹rus› e la muntada istorica da ‹bela-› existan en quest connex pliras teorias. Il num ‹rus› pudess derivar dal finlandais vegl ‹rūōtsi› (ils ‹rembladers›) e sa referir al pievel scandinav dals Varegs. ‹Bela-› vegn considerà sco part d’in sistem da designar las direcziuns cun agid da colurs; la colur alva designescha en quest connex il territori situà en il vest da l’anteriura Rus da Kiev.

Il num ‹Belaja Rus› sa lascha cumprovar en las funtaunas a partir dal 13avel tschientaner. ‹Rus› era il num ostroslav per ils territoris sut domini slav-scandinav sco la Rus da Kiev, a la quala la regiun ha appartegnì a partir dal 9avel tschientaner.

Per sa distinguer da la Russia e suttastritgar l’atgna independenza statala èsi pli e pli usità – en il pajais sez sco er en autras linguas – da duvrar ‹Belarus› enstagl ‹Bielorussia› (per part schizunt en furma da l’adjectiv ‹belarus› al lieu da ‹belaruss›).^[1]

Geografia

La pli gronda extensiun dal pajais en direcziun vest-ost munta a 650 km, en direcziun nord-sid èn quai 560 km. Tranter ils stadis europeics sa chatta la Bielorussia areguard la grondezza dal stadi sin plaz 13 e furma il pli grond pajais intern che sa chatta dal tuttafatg en l’Europa.

Ils cunfins dal stadi vers la Russia e l’Ucraina cumpiglian mintgamai radund 1000 km, quai che correspunda a radund dus terzs da l’entir cunfin. L’ulteriur terz dal cunfin statal sa reparta sin la Pologna, la Lituania e la Lettonia. Il cunfin ha in decurs irregular; be vers la Pologna suonda quel per part flums (Bug), uschiglio percurra quel per gronda part territori palidus e cuntradas da collinas.

Las distanzas da la chapitala Minsk tar las chapitalas dals stadis vischins muntan a Vilnius 215 km, a Riga 470 km, a Warschau 550 km, a Kiev 580 km ed a Moscau 700 km.

En il sid dal pajais sa chattan las palids dal Prypjat. 30 % dal pajais èn cuverts cun guaud. La pli auta elevaziun è la Dsjarschynskaja Hara (345 m); las planiras fluvialas las pli bassas sa chattan radund 50 meters sut il nivel da la mar.

Auas

La Bielorussia è situada en la Planira da l’Europa da l’Ost e vegn percurrida da morenas finalas dal temp glazial e da vasts flums en lur letgs natirals. Radund 70 % dal pajais mainan lur aua vers sid en direcziun dal Prypjat e tar il Dnepr che maina vinavant tras l’Ucraina en la Mar Naira

Ils pli gronds flums en la Bielorussia èn Dnepr, Bjaresina, Prypjat e Njoman. Relevant sco cunfin vers la Pologna ed uschia vers l’Uniun europeica è il Bug. Il pli grond lai è il Naratsch en il nord dal pajais en vischinanza dal cunfin vers la Lituania.

Ambient

La Bielorussia è stada pertutgada il pli fitg da la catastrofa nucleara da Tschernobyl (1986). Quella ha contaminà var 25 % da la surfatscha dal pajais, surtut en la part orientala e meridiunala.

Sutdivisiun administrativa e citads

La Bielorussia è sutdividida en sis territoris administrativ (bieloruss Woblasz) cun 118 districts (Rajone). La chapitala Minsk ha in status spezial e n’appartegna a nagina Woblasz. Cun stgars dus milliuns abitants (situaziun dal 2019) furma Minsk a medem temp la pli gronda citad dal pajais; i suondan Homel cun bundant in mez milliun, Mahiljou, Wizebsk e Hrodna cun stgars 400 000 abitants.

Populaziun

Survista

Tenor dumbraziun dal pievel dal 2009 dumbra la Bielorussia ina populaziun da stgars 9,5 milliuns abitants. Dapi il 1993 è il dumber d’abitants sa diminuì per ca. 6 %. L’aspectativa da vita è s’augmentada per la cumpart da la populaziun ch’è naschida en l’interval 2015–2020 sin 74,5 onns. La quota d’alfabetisaziun munta a 99 % e correspunda uschia al standard europeic.

Cumposiziun

La cumpart bielorussa munta a ca. 83 % da l’entira populaziun. Daspera vivan en il pajais bundant 8 % Russ, bundant 3 % Polonais e stgars 3 % Ucranais. La minoritad gidieua (fin avant la Segunda Guerra mundiala la segund gronda gruppa da la populaziun, en las citads cun ina cumpart da sur 50 %) è sa diminuida fitg ferm en consequenza dal holocaust; l’onn 1959 muntava ella a stgars 2 % da la populaziun, il 2009 han ins dumbrà be pli 13 000 gidieus (0,1 % da la populaziun). A la minoritad muslima dals Tatars appartegnan medemamain ca. 0,1 % da la populaziun.

Linguas

Las linguas uffizialas dal pajais èn il bieloruss ed il russ. Dapi l’independenza dal pajais è la muntada dal bieloruss bain s’augmentada, ma il russ dominescha anc adina la vita publica, surtut en las citads. Derasà è er il trassjanka, ina furma orala che maschaida il bieloruss ed il russ. Per motivs istorics e pervi da la gronda minoritad polonaisa è er il polonais derasà per part en il pajais, surtut en il vest.

Facticamain è il russ la lingua dominanta en il pajais, ca. 75 % da la populaziun dovran quella sco lingua da mintgadi principala e be pli stgars 12 % il bieloruss. La derasaziun da las duas linguas variescha da regiun tar regiun. En general è il bieloruss pli derasà en regiuns ruralas ch’en las citads. La regiun cun la pli auta cumpart da populaziun da lingua bielorussa è la Minskaja Woblasz, nua che 39 % sa servan dal bieloruss e 56 % dal russ sco lingua da mintgadi principala. Il pli ferm dominescha il russ en la chapitala Minsk: là dattan damain che 6 % la preferientscha al bieloruss e discurran dapli che 82 % russ.

A partir dal 1990 aveva il bieloruss furmà per intgins onns la suletta lingua uffiziala dal pajais. Il 1995, suenter in referendum, ha il russ alura puspè cuntanschì il status d’ina lingua uffiziala cun ils medems dretgs. En quest curt temp era il russ vegnì chatschà talmain a chantun che be stgars 5 % da las scolas sa servivan anc il 1994 da questa lingua. La regenza bielorussa aveva fixà il 1990 la finamira da bandischar il russ fin l’onn 2000 «da tuttas sferas da la societad bielorussa». Retschertgas han però mussà che questa politica da lingua ha chattà be pitschen sustegn entaifer la populaziun. A chaschun dal referendum dal 1995 èn alura 86,8 % da la votantas e dals votants s’exprimids a favur da la reintroducziun dal russ sco lingua uffiziala. Da l’autra vart datti er vuschs ch’attribueschan al bieloruss ina muntada creschenta sco med da marcar l’atgna identitad ed independenza envers la Russia.^[2]

Religiuns

Tenor statisticas uffizialas designeschan stgars 60 % da la populaziun sasezs sco cartents. La pli gronda baselgia da la Bielorussia è la baselgia ortodoxa; quella è organisada en furma da l’exarchat bieloruss che suttastat al patriarc da Moscau. Tenor stimaziuns dal 1997 appartegnan a quella ca. 82 % dals cartents, surtut Bieloruss, Russ ed Ucranais. Ils ulteriurs 18 % sa repartan surtut sin diversas autras confessiuns cristianas (catolic-roman, catolic-grec, protestant), sin l’islam ed il giudaissem.^[3]

Aspects socials

Il sistem social da la Bielorussia è unic en l’entir territori da l’anteriura Uniun sovietica; tranter la populaziun procura quel per ina tscherta approvaziun dal reschim autocratic. A medem temp sa mussan dapi il 2018 difficultads creschentas da finanziar quel.

Sistem da furmaziun

Las scolas autas ed universitads sa chattan per gronda part en la chapitala. Cun intginas da quellas ha il fond d’agid internaziunal da l’Uniun europeica instradà partenanzas. Gia dal temp da l’Uniun sovietica vegniva savens deplorada da vart da las universitads l’isolaziun dal pajais vers ils vischins occidentals. Dapi l’independenza è creschida la speranza da pudair cooperar pli ferm; ma facticamain s’oppona la politica statala autoritara ad in tal svilup. Quai mussa l’exempel da la suletta universitad privata, l’Universitad umanistica europeica ch’era vegnida fundada il 1992. Finanziada per gronda part tras meds dal vest, purscheva quella tranter auter studis europeics e curs da politologia; il 2004, suenter ch’il stadi ha fatg squitsch, ha ella però stuì serrar las portas.

Fatgs da sanadad

En consequenza da la catastrofa nucleara da Tschernobyl ha la Bielorussia gì da cumbatter cun gronds problems da sanadad ch’han pertutgà ina vasta part da la populaziun. In quart dal territori statal è vegnì contaminà, grondas surfatschas han stuì vegnir serradas, 140 000 persunas dischlocadas. In quart dal guaud da rendita è ì a perder, medemamain blers giaschaments da minerals e numerus implants industrials.

En consequenza da la catastrofa èn ils cas da cancer da la glonda gronda creschids fitg ferm, oravant tut tar uffants. Anc adina vegnan mesiradas en tschertas regiuns valurs da radiaziun memia autas. Quai vegn attribuì al consum da coclas e bulieus or dals guauds, entant ch’ins sa stenta da plantar sin las surfatschas cultivadas ravun, tirc, graun ed autras spezias che na concentreschan betg u be paucs nucleids radioactivs.

Suenter la catastrofa han ins fundà en numerus pajais, tranter auter er en Svizra, organisaziuns d’agid privatas per ils uffants or dals territoris ch’èn stads pertutgads da las precipitaziuns radioactivas. Cun pudair sa render da temp en temp regiuns allontanadas vegn distgargià il sistem d’immunitad dals uffants; a medem temp promovan quests champs da vacanzas la chapientscha tranter ils pievels.

Istorgia

Slavs

La Polesia situada en il sid da la Bielorussia vala sco ina da las regiuns d’origin dals Slavs insumma. En il temp medieval tempriv era la gronda part da la Bielorussia odierna populada da stirpas ostrolavas, tranter quellas ils Dregovitschs, ils Radimitschs ed ils Polotschans. En il nordvest vivevan stirpas balticas. L’entira regiun è daventada ina part dal Reginavel da Kiev, l’emprim stadi grond ostroslav. Tar las parts da quel situadas en il territori da la Bielorussia tutgavan ils principadis Polozk e Turow-Pinsk. Fin il 1240 ha l’invasiun dals Mongols nà da l’ost destruì la rus da Kiev. Fin en il 14avel tschientaner era la veglia unitad russa ida en ruina.

Svilup

Or da la Rus da Kiev èn sa sviluppadas pliras gruppas etnicas:

Sin il territori da l’Ucraina odierna è sa furmà il principadi da Galizia-Volinia che s’extendeva davent da las spundas settentriunalas da las Carpatas sur la Galizia Orientala e la Volinia dad oz. Quest reginavel ha existì fin la mesadad dal 14avel tschientaner ed ha furmà la basa dal pievel ucranais da pli; è alura però vegnì sut domini polonais-lituan.
Sin il territori da la Bielorussia è sa sviluppà in pau a la giada il pievel bieloruss.
La Gronda Russia è crudada fin il 1480 sut domini tartar-mongol ed ha alura, cun Moscau a la testa, pudì sa deliberar da quel.

En il 14avel tschientaner è il territori bieloruss cun ils principadis Smolensk e Polazk vegnì conquistà dal gronducadi da la Lituania ch’ha expandì lunsch vers ost. Ils regents da quel purtavan il titel magnus dux Littwanie, Samathie et Rusie. Ils dus pievels (Bieloruss e Lituans) numnan sasezs en lur linguas Lituans (lietuvis resp. litwin). Lingua uffiziala era da quel temp il ruten ostroslav. Suenter l’uniun dal 1386 ha la Bielorussia sco part da la Lituania appartegnì fin la fin dal 18avel tschientaner al stadi dubel Pologna-Lituania.

Cun l’emprima e segunda partiziun da la Pologna è il territori da la Bielorussia odierna vegnì fin il 1793 dal tuttafatg sut domini russ. Ord vista da la Russia han ins considerà quai sco ina reuniun. Catarina la Gronda ha commentà l’integraziun da la Rus alva en l’Imperi russ cun ils pleds: «Jau sun ì a prender quai ch’ans era vegnì stratg davent.»

Dal 1918 fin il 1990

Suenter l’invasiun da l’armada tudestga a Minsk l’entschatta 1918 ha existì in temp la Republica democratica bielorussa ch’era nominalmain independenta. Quella ha introducì anc il medem onn il dretg da votar da las dunnas. L’executiva da quella, la rada da la Republica democratica da la Bielorutenia, è activa fin oz ed è ina da las pli veglias regenzas en exil dal mund.

Ils onns 1919/1920 han la Pologna restituida e la Russia sovietica cumbattì per il territori da la Bielorussia. Il 1920, suenter la victoria da las truppas polonaisas sur l’Armada cotschna, è quella per part vegnida annectada da la Pologna. Da la part sovietica han ins furmà la Republica socialistica sovietica Bielorussia ch’è stada il 1922 in dals commembers fundaturs da l’Uniun sovietica.

A l’entschatta da la Segunda Guerra mundiala, en consequenza dal Patg da Molotow-Ribbentrop ch’era vegnì fatg curt avant, han las truppas sovieticas occupà la part dal pajais ch’aveva appartegnì fin qua a la Pologna ed integrà quella en la RSS Bielorussia. La stad 1941 han la Wehrmacht conquistà l’entira Bielorussia. Las truppas d’occupaziun han manà a la mort da var 25 % da la populaziun, tranter auter da quasi l’entira populaziun gidieua dal pajais, e chaschunà immensa destrucziun materiala. Cun bundant 1000 differentas gruppas ha la Bielorussia furmà a partir dal 1941 in dals territori principals dal cumbat da partisans cunter ils occupants tudestgs. Durant il temp d’occupaziun han ils Tudestgs installà en la Bielorussia il Cussegl central bieloruss (Bielaruskaja Centralnaja Rada – BCR), ina regenza da marionetta ch’utilisava ils emblems statals bieloruss istorics. Quest ‹stadi› è svanì suenter la retratga da la front tudestga il 1944. A partir da la fin dal 1943 ha l’Armada cotschna reconquistà successivamain il pajais; la stad 1944 è quella stada liberada dal tuttafatg.

Circa 8–9 % dals Gidieus europeics ch’èn vegnids mazzads derivavan da la Bielorussia. Quasi tut las citads dal pajais èn vegnidas destruidas cumplettamain. Ils manaschis industrials eran sminuids per 85 %, la capacitad industriala per 95 %, las surfatschas cultivadas per 40–50 %, l’effectiv da muvel per 80 %. Suenter la fin da la guerra eran trais milliuns senza tetg. Avant la Segunda Guerra mundiala vivevan en Bielorussia radund 10 milliuns umans. Pir cunter la fin dals onns 1980 ha la populaziun dal pajais puspè cuntanschì il dumber d’avant la guerra.

La RSS bielorussa è stada il 1945 ensemen cun la RSS ucranaisa e l’Uniun sovietica commember fundatura da las Naziuns unidas.

Fitg ferm è la Bielorussia stada pertutgada da la catastrofa nucleara dals 26 d’avrigl 1986 a Tschernobyl (Ucraina). En consequenza da quella èn vastas parts dal pajais vegnidas contaminadas entras precipitaziuns radioactivas.

Nova independenza

Dapi la fin dal 1991 furma il pajais in stadi independent. Dal 1991 fin il 1994 è quel vegnì regì da Stanislau Schuschkewitsch. Ad el è suandà Aljaksandr Lukaschenka che regia dapi lura a moda dictatorica. La politica da Lukaschenka vegn descritta da critichers sco nundemocratica, autoritara ed ostila al martgà, il parlament ha ina funcziun puramain decorativa. En l’Europa è il pajais fermamain isolà. Ses pli impurtants partenaris politics ed economics èn la Russia, l’Iran e Venezuela. Cun la Russia han ins fundà ina cuminanza da duana e da defensiun; in’uniun pli stretga cun valuta unitara e politica exteriura communabla vegn adina puspè annunziada dapi ils onns 1990, ma senza avair fatg fin uss gronds progress. Tut las elecziuns presidialas dapi il 2001 vegnan designadas da numerus observaturs internaziunals sco nundemocraticas. Represchentants da la Communitad dals Stadis Independents (CSI) èn qua d’autra opiniun.

Surtut en connex cun las elecziuns presidialas l’onn 2020 hai dà per part chaumas e protestas violentas ch’èn sa drizzadas cunter proclamar danovamain Lukaschenka sco victur da las elecziun. Sin quai ha il stadi reagì cun metter en fermanza ca. 6700 demonstrants e cun pussanza da la polizia massiva. La candidata da l’opposiziun Swjatlana Zichanouskaja è fugida en la Lituania.

Politica

Politica da l’intern

Il president Lukaschenka è vegnì il 1994 en l’uffizi. Tenor la constituziun bielorussa da quel temp era il temp d’uffizi dal president limità sin duas periodas. Questa restricziun è però vegnida abolida cun in referendum l’october 2006, uschia che Lukaschenka ha per pudì sa participar a las proximas elecziuns presidialas.

En vista als deficits democratics ed al stil da reger autoritar vegn la Bielorussia er designada sco ultima dictatura da l’Europa. En l’index da democrazia dal magazin britannic ‹The Economist› sa chatta il pajais in plaz 150 da 167 (situaziun dal 2019). En il rapport ‹Freedom in the World 2017› da l’organisaziun nunguvernamentala Freedom House vegn il sistem politic dal pajais taxà sco «betg liber».

Organ da represchentanza e legislaziun da la Republica Bielorussia è il parlament, l’Assamblea naziunala. Quella sa cumpona da duas chombras, la chombra dals represchentants ed il cussegl da la republica. La chombra dals represchentants sa cumpona da 110 deputads che duain vegnir elegids en elecziun libra, eguala, directa e secreta. Il cussegl da la republica è la chombra da la represchentanza territoriala. Mintga Woblasz e la citad Minsk èn mintgamai represchentads cun otg deputads che vegnan elegids en elecziun secreta; otg ulteriurs commembers vegnan designads dal president.

La regenza da la Bielorussia vegn manada dal primminister.

Organisaziuns sco Amnesty International crititgeschan che la libertad d’opiniun e da reuniun sajan restrenschidas e che activists per ils dretgs umans, sindicalists, protecturs da l’ambient e represchentants da minoritads sexualas vegnian persequitads. Medemamain vegn condemnà il ‹svanir› da represchentants da l’opposiziun. Areguard la libertad da pressa sa chattava la Bielorussia il 2017 sin plaz 153 da 180.^[4]

Politica exteriura

Las pli stretgas relaziuns trategna la Bielorussia cun la Russia e cun il Kasachstan. Contacts amiaivels existan cun la Venezuela e l’Ecuador, la Siria, l’Iran, la Corea dal Nord, la Republica Populara da la China e Cuba. Las relaziuns cun il stadi da la NATO valan sco tendidas, quellas cun l’Ucraina sco ambivalentas.

Sco sulet stadi europeic n’è la Bielorussia betg commembra dal Cussegl da l’Europa. L’Uniun europeica ha renconuschì il 1991 la Bielorussia sco stadi independent e las relaziuns vicendaivlas èn l’emprim vegnidas extendidas. Dapi che Lukaschenka è a la pussanza èn quellas però pegiuradas fermamain.

Entaifer la Communitad dals Stadis Independents (CSI) vala la Bielorussia suenter la Russia sco stadi en il qual il passà sovietic è anc il pli preschent. Qua na sa chattavan betg be impurtantas ovras industrialas da l’imperi sovietic, mabain er ina gronda infrastructura militara, tranter auter cun ovras atomaras. Sco zona da protecziun strategica envers la NATO gioga il pajais er oz anc ina rolla decisiva per la Russia.^[5]

Militar

Las forzas armadas da la Bielorussia èn vegnidas furmadas il 1992; fin il 1996 èn las armas nuclearas vegnidas reducidas u transferidas en la Russia. Cun la Russia exista ina stretga collavuraziun en dumondas militaras.

Il 2017 ha la Bielorussia impundì stgars 1,2 % da sia prestaziun economica (radund 631 milliuns dollars) per sias forzas armadas.

Economia

L’economia bielorussa n’è betg vegnida transfurmada en in’economia da martgà, damai che la regenza dat la preferientscha a l’economia planisada. Surtut l’industria e l’agricultura sa chattan per gronda part en ils mauns dal stadi. Pervi da las bunas relaziuns economicas cun auters stadis entaifer l’Uniun eurasica, surtut cun la Russia, è la situaziun economica relativamain stabila. Cun augmentar ils pretschs per importar petroli criv ha la Russia però manà l’economia subvenziunada en tschertas difficultads. Il 2019 aveva la Bielorussia envers la Russia in deficit da la bilantscha commerziala da bundant 9 milliardas dollars.

L’agricultura, nua che lavuran stgars 10 % da las persunas occupadas, vegn dominada entras collectivissem da dus roms principals: la cultivaziun da tartuffels e l’allevament da muvel. Istoricamain han l’industria da textilias e l’elavuraziun da laina furmà impurtants secturs industrials. Dapi il 1965 era la construcziun da maschinas vegnida schlargiada fitg ferm (tractors, frestgeras). Entaifer l’Uniun sovietica tutgava la Bielorussia tar las sutrepublicas las pli sviluppadas. Economicamain s’engascha il pajais sper la Communitad dals Stadis Independents en l’Uniun economica eurasiana ed en l’Uniun russa-bielorussa.

Il 2012 dumbrava l’industria bielorussa var 600 interpresas statalas che generavan radund 30 % da l’entira producziun economica. Cun il Fond monetar internaziunal èn ins sa cunvegnids d’accelerar la privatisaziun da manaschis statalas.

Ils pli impurtants partenaris commerzials èn, tant areguard l’import sco er l’export, la Russia, l’Ucraina, la China, il Reginavel Unì e la Germania (situaziun dal 2017). Impurtants products d’export èn resursas mineralas e purtaders d’energia primars sco er products chemics e sintetics.

La bilantscha dal stadi ha muntà il 2016 a 20,9 milliardas dollars entradas ed expensas da 21,2 milliardas dollars. Da quai resulta in surpli dal preventiv en l’autezza da 0,6 % dal product interiur brut. Ils debits dal stadi han muntà il 2017 a 47,8 % dal product interiur brut.^[6]

Da las expensas statalas han ins impundì il 2017 (en procent dal PIB): 6,1 per la sanadad, 4,8 % per la furmaziun e 1,2 % per il militar.

Il turissem internaziunal gioga en la Bielorussia ina rolla plitost marginala. Per visitas privatas, turisticas e da fatschenta è per ordinari necessari in visum. L’attracziun turistica principala furma Minsk cun sia vasta rait d’instituziuns culturalas (t.a. 18 museums e 12 teaters). Ultra da quai sa chattan en Bielorussia quatter lieus dal patrimoni mundial, t.a. il parc naziunal Belawescha cun in dals ultims guauds selvadis da l’Europa ed ils chastels Mir e Njaswisch.

Infrastructura

Via e viafier

Per la Russia furma la Bielorussia (ensemen cun la Lituania) il pajais da transit principal vers si’exclava, l’oblast Kaliningrad. Er l’axa da traffic principala da l’Europa dal Vest en direcziun Moscau passa dal sidvest vers il nordost a travers il pajais (da Varsovia–Brest sur Baranawitschy–Minsk–Baryssau vers Orscha–Moscau). Quella consista d’ina lingia da viafier electrifitgada, gestiunada da l’interpresa da viafier statala Belaruskaja tschyhunka, e d’ina via da transit (autostrada) parallela.

A Brest vegnan ils trens stgamiads da la largezza dals binaris occidentala (1435 mm) a quella russa (1520 mm); il process sco tal dura be radund 20 minutas, ma savens è quai collià cun ina fermada da pliras uras a la staziun da stgamiada.

Las vias d’autos s’extendan, ultra da la via transit principala, en furma da staila enturn in rintg ch’enserra la chapitala Minsk. Ils roms principals mainan vers Hrodna en direcziun Lituania e vers Babrujsk/Homel en il sidost dal pajais. Ulteriurs bratschs collian Polazk sur Wizebsk ed Orscha sco er Mahiljou sur Babrujsk.

Navigaziun

L’ost dal pajais vegn percurrì en direcziun nord-sid dal Dnepr (bieloruss Dnjapro), il qual maina sur l’Ucraina en la Mar Naira. En il sid percurra il Prypjat il pajais en direcziun vest-ost e sbucca en il Dnepr. Dapi il 1848 è quel collià sur il chanal Dnepr-Bug cun la Mar da l’Ost. La Bielorussia dispona d’ina flotta da commerzi ch’è staziunada en ports lettons.

Traffic aviatic

En vischinanza da Minsk sa chatta ina plazza aviatica internaziunala e naziunal, daspera existan diversas plazzas aviaticas regiunalas. Societad aviatica naziunala è la Belavia. L’eroport internaziunal da Minsk transporta mintg’onn bundant in milliun passagiers.

Pipelines

Pervi da sia posiziun geografica furma la Bielorussia in impurtant pajais da transit tranter l’Europa Centrala e la Russia. Ina buna part da l’ieli russ ch’arriva en il vest percurra qua la pipeline Druschba che vegn gestiunada sin territori bieloruss da l’interpresa Gomel Transneft. Pervi da dissonanzas politicas (t.a. augment dals custs da gas tras la Russia e, sco reacziun, dals custs da transport tras la Bielorussia) ha la Russia cumenzà a l’entschatta dal 21avel tschientaner a sviar adina dapli vers nord: il 2005 han ins cumenzà a construir la Nord Stream Pipeline che maina davent da la Russia tras la Mar da l’Ost directamain en Germania. Il 2011 è quella vegnida messa en funcziun e fin il 2021 è stada terminada la pipeline parallela Nord Stream 2. Pervi da la Guerra en l’Ucraina è però interrut dapi il 2022 tutta furniziun da gas tras questas pipelines.

Cultura

Ils monuments architectonics regordan per l’ina a l’appartegnientscha a la Rus da Kiev, per l’autra exista er ina ritga ierta or dal temp da l’appartegnientscha a la republica aristocratica Pologna-Lituania (impurtants chastels e baselgias baroccas en il vest dal pajais).

In ulteriur factur cultural ch’ha influenzà il pajais è stada la gruppa da la populaziun gidieua ch’è stada sur blers tschientaners fitg gronda. In dals pli enconuschents artists dal pajais, er el cun ragischs gidieuas, è Marc Chagall ch’è naschì a Wizebsk ed ha vivì pli tard sur lung temp en Frantscha.

Impurtantas scripturas e scripturs èn t.a. Jakub Kolas, Janka Kupala, Maksim Bahdanowitsch, Wassil Bykau, Ales Adamowitsch e Swjatlana Aleksijewitsch.

Medias

Logo dal portal d’internet independent tut.by

Las medias stattan sut gronda influenza da la regenza autoritara. La pli gronda agentura da novitads statala è BelTA. In’impurtanta agentura betg statala è BelaPAN, in’impurtanta pagina d’internet independenta è tut.by.

Sport

Il sport il pli popular è hockey sin glatsch. Dinamo Minsk è in dals clubs da hockey ils pli enconuschents er sur ils cunfins dal pajais or. A chaschun da campiunadis mundials e gieus olimpics è la squadra bielorussia sa plazzada repetidamain tranter las meglras. Il 2014 ha il campiunadi mundial da hockey gì lieu en la Bielorussia.

Ulteriurs sports populars èn ballape e ballamaun ed er en il tennis e pingpong tutgan sportistas e sportists da la Bielorussia tar l’elita mundiala. Enconuschentas victuras e victurs da medaglias a chaschun da campiunadis mundials e gieus olimpics èn Iwan Zichan (trair il martè), Iryna Jattschanka (trair il disc), Ekaterina Karsten (remblar) e Julija Neszjarenka (atletica leva).

Annotaziuns

↑ Felix Ackermann: Die Republik Belarus ist mehr als Weissrussland. Und ihre Eigenständigkeit beginnt mit dem Namen des Landes, en: NZZ, 11 da schaner 2020.
↑ Language Situation in Belarus-1, consultà ils 14 da favrer 2020.
↑ Ministeri da l’exteriur da la Bielorussia: Religion and denominations in the Republic of Belarus, 2011, consultà ils 8 da favrer 2014.
↑ Cf. p.ex. Freedom House, rapport 2017.
↑ Dzianis Melyantsou: Belarus: Der lange Abschied von der BSSR, Hamburg 2016.
↑ World Economic Outlook Database, avrigl 2017.

Litteratura

Dietrich Beyrau, Rainer Lindner: Handbuch der Geschichte Weißrusslands. Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen 2001, ISBN 3-525-36255-2.
Thomas M. Bohn, Victor Shadurski (ed.): Ein weisser Fleck in Europa… Die Imagination der Belarus als Kontaktzone zwischen Ost und West. transcript, Bielefeld 2011, ISBN 978-3-8376-1897-6.
Thomas M. Bohn, Rayk Einax, Julian Mühlbauer (ed.): Bunte Flecken in Weissrussland. Erinnerungsorte zwischen polnisch-litauischer Union und russisch-sowjetischem Imperium. Harrassowitz, Wiesbaden 2013, ISBN 978-3-447-10067-0.
Dirk Holtbrügge: Weissrussland. Land zwischen Polen und Russland. Beck, Minca 2002, ISBN 3-406-49282-7.
Evelyn Scheer: Weissrussland entdecken, Natur und Kultur von Brest bis zum Dnepr. Treschen, Berlin 2002, ISBN 3-928409-59-X.
Oliver Kempkens, Karoline Spring, Nina Reuter: Weissrussland anders. Ed. da Sandra Ravioli, BoD, Norderstedt 2010, ISBN 978-3-8423-3110-5.

Colliaziuns

Commons: Belarussia – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

Pagina uffiziala (englais)
Osteuropa-Netzwerks – collecziun da links
belarusinfo.de – infurmaziuns, novitads e discussiuns davart la Bielorussia
Belarus Digest – Independent News and Analytics

[1] Felix Ackermann: Die Republik Belarus ist mehr als Weissrussland. Und ihre Eigenständigkeit beginnt mit dem Namen des Landes, en: NZZ, 11 da schaner 2020.

[2] Language Situation in Belarus-1, consultà ils 14 da favrer 2020.

[3] Ministeri da l’exteriur da la Bielorussia: Religion and denominations in the Republic of Belarus, 2011, consultà ils 8 da favrer 2014.

[4] Cf. p.ex. Freedom House, rapport 2017.

[5] Dzianis Melyantsou: Belarus: Der lange Abschied von der BSSR, Hamburg 2016.

[6] World Economic Outlook Database, avrigl 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]