Tujetsch

Ord Wikipedia
Questa pagina è scritta en sursilvan.
Tujetsch
Vischnaunca politica
Sedrun

Vopna
Administraziun
Stadi Svizra
Chantun Grischun
Regiun Surselva
Territori
Autezza 1450 m s.m.
Surfatscha 133,91 km²
Populaziun 1197 abitants
(31 da december 2021)
Spessezza 10 ab./km²
Fracziuns Tschamut, Selva, Rueras, Dieni, Camischolas, Zarcuns, Gonda, Sedrun, Bugnei, Surrein, Cavorgia[1]
Autras infurmaziuns
Numer postal 7188
Preselecziun 081
Numer UST 3986
Abitants Tuatschin, Tuatschina
Lingua tradiziunala romontsch sursilvan
Dialect tuatschin
Internet
Pagina-web uffiziala
Lexicon istoric retic
Sedrun vitg
Rueras
Tschamut

Tujetsch (tudestg Tavetsch) ei ina vischnaunca politica svizra el cantun Grischun. Ella schai el circul dalla Cadi el district Surselva.

Historia[modifitgar | modifitgar il code]

Tujetsch consista d'uclauns che sederesan naven dil Pass Alpsu fin Bugnei. In vitg Tujetsch ha ei mai dau. La colonisaziun ha giu liug suenter la fundaziun dalla claustra da Mustér egl 8. tschentaner. El 12. tschentaner ein ils Gualsers migrai sur il Pass Alpsu ed ein secasai el Tujetsch. Pér naven d'il 18. tschentaner ein ils purs da muntogna secasai els vitgs dalla val. Sedrun ei daventau capitala dalla vischnaunca e dalla pleiv. La baselgia parochiala da Sedrun, dalla quala il clutger ei vegnius mantegnius, ei vegnida consecrada igl onn 1205. La baselgia da s. Vigeli dad oz deriva dils onns 1691-95.

Porta Alpina[modifitgar | modifitgar il code]

Impuls per in ulteriur svilup dalla regiun dueva dar la Porta Alpina, ina staziun da viafier sutterrana en vischinonza da Sedrun, colligiada cun la reit da viafier europeica da gronda prestaziun.

Geografia[modifitgar | modifitgar il code]

Tujetsch ei la davosa vischnaunca dalla Surselva el cantun Grischun. Tujetsch cunfinescha cul cantun Uri e cul Tessin. Las vischnauncas cunfinontas ein Airolo (TI), Ursera (UR), Mustér, Gurtnellen (UR), Medel (Lucmagn), Quinto (TI) ed Silenen (UR).

Tujetsch consista da 19 fracziuns: Tschamut, Selva, Dieni, Rueras, Zarcuns, Camischolas, Gionda, Sedrun, Bugnei, Surrein, Cavorgia, Guiv, Milez, Mulinatsch, Nacla, Prau, Múlins, Sum ed Sut Crestas. Sedrun ei il liug principal ed il center administrativ dalla val.

Ils lags dalla vischnaunca ein il Lag da Nalps, il Lag da Curnera ed il Lai da Tuma, la funtauna dil Rein.

Fracziuns dalla vischnaunca[modifitgar | modifitgar il code]

Quartier Nr. Nr.-BFS NPA
Sedrun 1 3986001 7188
Tschamut 2 3986002 7188
Selva 3 3986003 7188
Dieni 4 3986004 7188
Rueras 5 3986005 7188
Zarcuns 6 3986006 7188
Camischolas 7 3986007 7188
Gionda 8 3986008 7188
Bugnei 9 3986008 7188
Surrein 10 3986010 7188
Cavorgia 11 3986011 7188
Guiv 12 3986012 7188
Milez 13 3986013 7188
Mulinatsch 14 3986014 7188
Nacla 15 3986015 7188
Prau 16 3986016 7188
Múlins 17 3986017 7188
Sum 18 3986018 7188
Sut Crestas 19 3986019 7188

Selva[modifitgar | modifitgar il code]

Selva ei in vitg en la val Tujetsch. Il vitg ha, sco era Sedrun, ragischs gualsras. Selva ha giu da sbatter grevs cumbats, cun lavinas e fiug. Igl onn 1949 ha in fetg grond incendi midau cumpleinamein il maletg dil vitg. Cun agid dalla populaziun svizra han ins puspei saviu reconstruir Selva. Il vitg sesanfla en in liug expost a lavinas. El sesanfla el funs dalla val, dad omisduas varts dat ei plauncas teissas, d'ina vart ha ei uaul e l’autra ei niua. La vart niua ei quella che fa sterment igl unviern, da quella vart vegnan biaras lavinas a val.

Populaziun[modifitgar | modifitgar il code]

Il diember da habitonts digl onn 2005 dumbra rodund 2'005 persunas. Da quellas persunas tschontschan 87% romontsch e 13% tudestg ni auter.

Lungatg[modifitgar | modifitgar il code]

En la Val Tujetsch vegn tschintschau in romontsch sursilvan tut special, il dialect tuatschin. Sco lungatg da scartira han ils Tuatschins il romontsch sursilvan. Quei dialect ed il qual dils Medelins ei la fuorma dil romontsch sursilvan vegl. Entuorn igl onn 1400 ei vegniu da Cuera in niev trend da lungatg. Sederasaus ei quel denton mo entochen Mustér. La val Tujetsch e la Val Medelina ein buca vegnidas tschaffadas dil niev romontsch. Il dialect Tuatschin vegn aunc oz discurrius en la val.

Il lungatg ufficial da scartira dalla vischnaunca ei il romontsch sursilvan ed il lungatg ufficial a bucca ei igl idiom da Tujetsch[2].

Linguas a Tujetsch
Linguas Dumbraziun digl onn 1980 Dumbraziun digl onn 1990 Dumbraziun digl onn 2000
Diember Part Diember Part Diember Part
Romontsch 1783 91 % 1782 90 % 1744 87 %
Tudestg 176 9 % 198 10 % 260 13 %
Habitonts 1960 100 % 1980 100 % 2005 100 %

Annotaziuns[modifitgar | modifitgar il code]

  1. Fracziuns sin la pagina-web dalla vischnaunca da Tujetsch
  2. Constituziun communala dalla vischnaunca da Tujetsch, Art. 4.

Colligiaziuns[modifitgar | modifitgar il code]